Nevjerica u bolji život

Podgorica Dec 23, 1999

Da li se raskida opšti kolektivni ugovor radnika i države

Privredna komora Crne Gore dala je rok od tri mjeseca da se sa tzv. najniže zarade,o kojoj se tripartitno pregovara, predje na tzv. garantovanu zaradu, koju samostalno utvrdjuje država. Ukoliko se ovakav prijelog ne usvoji, najavljuje se inicijativa za raskidom postojećeg Opšteg kolektivnog ugovora u Crnoj Gori

AIM Podgorica, 22.12. 1999. godine

Nakon što je Sindikat Crne Gore nedavno objelodanio zahtjev za radikalnim povećanjem najniže zarade u Crnoj Gori sa sadašnjih 50 na "čak" 94 marke do kraja februara iduće godine, uslijedile su prilično burne reakcije koje mogu izazvati nove poremećaje na inonako trusnom crnogorskom socijalnom području. Uslijedio je, naime, protivprijedlog Privredne komore Crne Gore za napuštanjem instituta najniže zarade i dosadašnjeg modela pregovora o njenom iznosu. Upravni odbor Privredne komore je dao rok od tri mjeseca da se sa tzv. najniže zarade (o kojoj se pregovara) predje na tzv. garantovanu zaradu (koju samostalno utvrdjuje država) i dao do znanja da će, ukoliko se ne postupi po tom prijedlogu, pokrenuti "inicijativu za raskidom Opšteg kolektivnog ugovora u Crnoj Gori".

Šta bi to značilo u praksi?

Postojeća najniža zarada u Crnoj Gori utvrdjuje se tripartitnim pregovorima izmedju Sindikata, Vlade i Privredne komore i ona danas (za puno radno vrijeme) iznosi tačno 50 maraka. Na osnovu nje su definiše i tzv. garantovana zarada - minimum koji država i poslodavci moraju garantovati zaposlenima, koja iznosi 65 odsto od najniže zarade. Dakle, prema prijedlogu komoraša nova minimalna plata, odnosno garantovana zarada u Crnoj Gori bi bila 32,5 maraka. Drugim riječima, radnička dnevnica bi bila 1,47 maraka, što je, da bude jasnije, negdje oko 30 dinara dnevno.

Od kako je u Crnoj Gori potpisan Opšti kolektivni ugovor, krajem

godine, najniža cijena rada je gotovo svakog mjeseca utvrdjivana pregovorima. Na samom početku priče o pregovorima - januara '96. godine ona je vrijedila 52 njemačke marke, a najveći iznos je imala u julu '97 godine kada se, u dinarima, naravno, popela na vrijednost od 94 marke. Sindikat se pozvao upravo na tu visinu minimalca, kao na stečeno pravo, kada je postavio zahtjev za povećanjem najniže zarade do marta iduće godine. Na početku ove godine najniža cijena rada je iznosila 550 dinara, odnosno 65,6 maraka. Tadašnja prosječna plata u Crnoj Gori je vrijedila 200 maraka, dok je današnja zarada u prosjeku manja za četvrtinu. Sve to izaziva prirodno radničko nezadovoljstvo, ali, čini se još ne podiže uzbunu medju nosiocima reformskih stremljenja koji su sebi zadali simboličan naslov "Da živimo bolje".

Realne radničke zarade u Crnoj Gori su opadale tokom cjele godine, ali se prihvatalo kao sastavni dio priče o kolateralnoj šteti i posljedicama Nato bombardovanja. Prekid saobraćajnih komunikacija sa devastiranom srpskom privredom, koja je najznačajniji partner, uz usijanje političkih tenzija izazvali su teške ekonomske posljedice ne samo u Srbiji, već i u Crnoj Gori. Medjutim, od kako je u Crnoj Gori, radi zaštite od beogradske inflacije, uveden dvovalutni sistem, rodjena je autohtona crnogorska inflacija Tokom godine, čak i u uslovima Nato napada, mjesečni rast cijena je relativno uspješno zauzdavan na niskom niovu - ispod 10 odsto.

Ali, zato je s jeseni otpočeo haos. U oktobru je sve poskupilo za 12,4 odsto, a nakon uvodjenja marke kao zvaničnog paralelnog sredstva plaćanja cijene su tokom novembra porasle za čak 25,3 procenta. Tako je sadašnji nivo cijena u Crnoj Gori u odnosu na kraj prošle godine veći za skoro 90 odsto, dok su troškovi života uvećani za gotovo sto odsto.

Za obračunavanje minimalne cijene rada koristi se više pokazatelja medju kojima je za javnosti najintrigantnija potroša~ka korpa. U vrijeme socijalizma tzv. statistička potrošačka korpa sadržala je 120 artikala neophodnih za život porodice. Danas je ona u Jugoslaviji svedena na 65 artikala (samo hrana i piće), a u Crnoj Gori na 43. Potrošačka korpa koju koriste pregovarači kao jedan od elemenata prilikom pregovora o najnižoj plati sačinjena je od strane Zavoda za zdravstvenu zaštitu Crne Gore u vrijeme sankcija kao "Sastav neophodnih životnih namirnica za zadovoljavanje energetskih potreba prosječne četvoročlane porodice". Popularnije se zove "ratna potrošačka korpa", pošto je, kažu u Sindikatu, predvi|ena za preživaljavanje u ratnim uslovima i ne bi smjela da se koristi duže od tri mjeseca zbog održavanja zdravlja.

E, takva korpa, koju, usput, izračunava Sindikat, je 16. decembra iznosila 478,3 marke, odnosno 5,3 odsto više nego svega nedjelju dana ranije. Dakle, dnevni minimalni trošak porodice (samo) za hranu je 15,43 DEM, a garantovana radnička dnevnica, prema prijedlogu Privredne komore, bi iznosila 1,47 DEM.

No, priča se tu ne završava. Pošto se radi o potrošačkoj korpi u kojoj se nalaze samo hrana i piće, da bi obračunali ostale potrebe prosječne porodice (odjeća, obuća, higijena, stanovanje, kultura i slično), pregovarači su se dogovorili da je uvećaju za 40 odsto. Tako, zapravo, prizilazi da je prosječnoj četvoročlanoj porodici u Crnoj Gori potrebno (trenutno) 669,62 njemačke marke da bi preživjela, odnosno "zadovoljila svoje energetske potrebe". Poredjenja radi, zvanična statistička korpa hrane i pića (koja sadrži 65 artikala) u Srbiji je duplo jeftinija.

"Raskid" Opšteg kolektivnog ugovora, koji najavljuje Privredna komora Crne Gore, mogao bi izazvati velike političke probleme. Napuštanje postojećeg instituta najniže cijene rada izazvalo bi, pored ostalog, pravnu prazninu i rušenje čitavog sistema zakona iz oblasti radnih odnosa, socijalne zaštite, poreskog sistema i drugog. Minimalna cijena rada je, naime, osnovni reper za sva socijalna davanja u Republici. Pored toga to bi značilo poništavanje i prvih početnih koraka u njegovanju socijalnog dijaloga i tripartizma u Crnoj Gori, dakle, prilično značajno odstupanje od opšte prihvaćenih refomskih opredjeljenja.

Pošto se ni od prosječnih, a kamoli minimalnih plata ne može preživjeti, javnosti se nije mnogo zabrinula povodom vijesti o mogućem ukidanju instituta najniže zarade. Pošto su ne samo plate iz redovnog radnog odnosa, već i sveukupan socijalni sistem, posebno mehanizmi kojima se regulišu razna socijalna davanja u Republici, zvanični, ali nefunkcionalni, snalazi se kako ko može i umije. Otuda se najniža cijena rada i svakomjesečni pregovori o njenom iznosu u javnosti doživljavaju kao privid funkcionisanja sistema. S razlogom: u stvarnosti, niko malo ko zaista živi od legalnog rada.

Dragan Djurić (AIM)

</body>