CRKVENO-DRZAVNA DIPLOMATIJA
Patrijarh Vaseljenski, Njegova Svetost Vartolomej mogao bi postati posrednik u sporu izmedju Makedonske pravoslavne i Srpske pravoslavne crkve po pitanju autokefalnosti.
AIM Skopje, 22.12.1999
Jaka delegacija Makedonske pravoslavne crkve u kojoj su se nalazila dvojica mitropolita i jedan episkop boravila je 20. Decembra u sjedistu Carigradske patrijarsije gdje je primljena kod Vaseljenskog patrijarha Vartolomeja. Ovo je bio prvi zvanicni susret predstavnika dvije crkve u visevjekovnoj istoriji. Razgovor koji je potrajao oko jedan sat donio je prve nagovjestaje da bi Vaseljenski patrijarh mogao preuzeti ulogu posrednika izmedju Ohridske arhiepiskopije i Patrijarsije u Beogradu. Patrijarh Vartolomej preuzeo je obavezu da ce informisati Srpsku pravoslavnu crkvu o rezultatima razgovora pri cemu ce biti razmjenjena misljenja o statusu Makedonske crkve. Stav poglavara Carigradske patrijarsije je da medjucrkveni spor mora biti rijesen dijalogom. Za sada je neizvjesno, da li se uskoro moze ocekivati novi susret delegacija Makedonske i Srpske pravoslavne crkve. Portparol Makedonske pravoslavne crkve je pak rekao da ce biti nastavljen dijalog s Vaseljenskim patrijarhom Vartolomejem. Makedonska crkvena delegacija pozvala je Carigradskog patrijarha da posjeti Makedoniju odnosno Makedonsku pravoslavnu crkvu ali je poziv otklonjen sve dok ne bude rjesen spor sa Srpskom crkvom. U vezi s mogucim reakcijama drugih pravoslavnih crkava koje, uzgred, jos uvijek ne priznaju samostalnost Makedonske crkve clanovi delegacije su diplomatski prokomentarisali da svaki konstruktivan i dobar razgovor koji vodi rjesavanju spora oko statusa MPC treba radovati sve crkve.
Makedonska pravoslavna crkva nije do sada dobila priznanje niti od jedne od 14 pravoslavnih sestara koje se pridrzavaju principa da osamostaljivanje najprije mora priznati majka-crkva sto je u slucaju Makedonske crkve Srpska pravolavna crkva. Medjutim, dva crkvena vrha vec godinama s promjenljivim uspjehom vode pregovore ali konkretan rezsultat je izostao. Uoci eskalacije kosovske krize, u januaru ove godine, u manastiru Sv. Jovan Bigorski na zapadu Makedonije odrzana je posljednja runda razgovora koja je nagovjestavlala skoro priblizavanje stavova. Crkveni velikodostojnici su se rastali uz dogovor da ce se naci u proljece. Do tog razgovora nije doslo jer je uslijedila operacija NATO-a protiv SR Jugoslavije.
U crkvenim ali i politickim krugovima se smatra da u pravoslavnom svijetu ne postoji precizna procedura u svetim kanonima. Prema dosadasnjim iskustvima, tumaci se, uspostavljanje drzavnosti odredjenog naroda vuce sobom i uspostavljanje samostalnosti crkve. Arhijerejski sabor Makedonske pravoslavne crkve u svom zahtjevu za autokefalnost upucenom Srpskoj pravoslavnoj crkvi iz decembra daleke 1966. godine pozvao se na mozda pomalo arhaicni kanon 17. Halkedonskog sabora koji glasi: "Ako je carskom odlukom osnovan nov grad u tom slucaju otcjepljenje crkvenih oblasti neka slijedi drzavno i gradjansko otcjepljenje". Kad je tako, objasnjavaju crkveni velikodostojnici no i politicari, osamostaljivanjem iz sastava bivse Jugoslavije Makedonija odnosno njena pravoslavna crkva ispunila je i formalne preduslove. Istina, autokefalnost je proglasena neku deceniju ranije (1956.), ipak pitanje je izbilo na povrsinu punom zestinom proglasavanjem nezavisnosti Makedonije 1991. godine. Ocigledno, za Srpsku pravoslavnu crkvu pomenuto kanonsko tumacenje nije bilo prihvatljivo ni odmah po stvaranju socijalisticke Makedonije, ni u vrijeme podnosenja zahtjeva za autokefalnost niti proglasavanjem nezavisnosti makedonske drzave. U jednom nedavnom intervjuu upravo izabrani poglavar Makedonske pravoslavne crkve Gospodin Stefan (mozda nije nevazno, beogradski student teologije) rekao je da ce MPC pokusati obnoviti dijalog sa Srpskom crkvom uz napomenu da ce, ukoliko se razgovori budu kretali u smjeru odugovlacenja i odlaganja, nije iskljucena mogucnost promjene kursa u daljem djelovanju. Otuda i napomena velikodostojnika koji su posjetili Carigradskog patrijarha da ce osim sa Srpskom biti nastavljeni kontakti i s drugim pravoslavnim crkvama.
Najsvjeziji primjer pronalazenja zajednickog jezika sa sestrinskim crkvama bila je jedna ljetosnja bogosluzba koju su zajedno sluzili svestenici Makedonske i Bugarske pravoslavne crkve. Doduse, kasnije su crkveni vrhovi pokusali amortizovati ucinak ovog crkvenog cina ali makedonska javnost je shvatila da se "led polako topi" Za razliku od pravoslavnog svijeta, vrh Makedonske pravoslavne crkve ostvaruje dobre kontakte s drugim hriscanskim crkvama ukljucujuci i Katolicku s kojom, s druge strane, vecina pravoslavnih zajednica tesko komunicira. U medijima nekih susjednih zemalja s pretezno pravoslavnim stanovnistvom pojavili su se stavise komentari u stilu da se Makedonska pravoslavna crkva opredjeljuje za unijatstvo. Makedonski crkveni oci takva sumnjicenja ostro odbacuju.
U maju svake godine makedonske crkveno-drzavne delegacije posjecuju grobove makedonskih prosvjetitetlja u Rimu i takve prilike redovno se koriste za dijalog s najvisim predstavnicima Katolicke crkve u Vatikanu a nerijetko makedonske velikodostojnike u audijenciju prima i Sveti otac.
Makedonska pravoslavna crkva imala je mozda nesto vise srece s komunistickim vlastima od ostalih vjerskih zajednica u komunisticka vremena. Objasnjenje lezi u cinjenici da njeni predstavnici tokom okupacije nisu imali nikakvu negativnu ulogu sto bi im se poslije pripisalo kao otezavajuca okolnost u djelovanju pod komunizmom. Naprotiv. Njeni predstanvici aktivno su ucestvovali u sazivanju i radu Prvog zasjedanja Antifasistickog vijeca narodnog oslobodjenja Makedonije (ASNOM) 2. Avgusta 1944. Taj datum uzima se kao dan pocetka makedonske drzavnosti. Stoga, komunisticke vlastisu blagonaklono gledale na ideju sazdavanja samostalne nacionalne crkve, odvojene od Srpske pravoslavne crkve. Medjutim, sama ta cinjenica, tumaci se u nekim pravoslavnim krugovima izvan Makedonije, bila je dovoljna za tvrdnju da se radilo o namjeri komunistickih celnika da oslabe SPC i njen uticaj na ovim prostorima.
Na crkvenoj pres-konferenciji u ponedjeljak pozitivno je ocjenjen doprinos koji je za odrzavanje razgovora u Istanbulu imala nedavna posjeta premijera Georgijevskog Carigradskoj patrijarsiji. Mitropolit Petar koji je razgovarao s Vaseljenskim patrijarhom naglasio je da "kad drzava daje podrsku pitanjima od znacenja za crkvu, ona dobijaju dodatnu tezinu i legitimnost". Predsjednik vlade iskoristio je proslomjesecni samit Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju da bi posjetio Carigradsku patrijarsiju i razgovarao s patrijarhom Vaseljenskim. Poslije tog razgovora Georgijevski je izjavio da ne treba imati iluziju da jedan spor koji traje vise od 300 godina moze biti prevladan jednim susretom no vazno je da se pocne razgovarati. Mladi makedonski prvi ministar nije propustio napomenuti da je ovo prvi zvanican kontakt makedonske vlasti s Carigradom. Tom prilikom patrijarh Vartolomej porucio je da ne bi zelio preduzimati samostalne korake na priznanju MPC nego bi vise bvolio da se postuje kanonski red a to znaci, prema njegovom shvatanju, da Srpska pravoslavna crkva da svoj blagoslov. Kasnije se saznalo da je novi arhiepiskop po premijeru Georgijevskom zapravo uputio poruku i poziv patrijarhu Vaseljenskom da posjeti Makedoniju.Medju arhijerejima bilo je tumacenja da je posjeta premijera protokolarna kao uostalom i spremnost za posredovanje. Uz to, u nekim krugovima bliskim arhiepiskopu Stefanu mogla se primjetiti rezerva da Vaseljenski patrijarh nije spreman uciniti ni jedan korak kako bi pokvario odnose sa Srpskom pravoslavnom crkvom zbog MPC. Poslije posjete Georgijevskog Istanbulu jedno vrijeme bilo je nejasno, da li je on tamo nastupao "na svoju ruku" radi dobijanja politickih poena s obzirom na sklonost njegove partije VMRO-DPMNE da se predstavlja kao "najmakedonskija" i zastitnica pravoslavnih gradjana-Makedonaca ili pak po zelji novog poglavara. Dilemu je razrjesio sam Gospodin Stefan u jednom intervjuu rekavsi da se pred premijerov put u Istanbul vidio s njim. Pri mjerenju ucinka koji je postigao Georgijevski neki crkveni znalci podsjetili su na istorijsku cinjenicu da je i samoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi u proslom vijeku takodje pomogla politika pri osamostaljivanju od Carigrada. Iduci jos dalje u istoriju neki crkveni ljudi su isticali da je politickom odlukom Visoke porte 1767. ukinuta Ohridska arhiepiskopija pa zasto se onda i makedonska drzava ne bi mogla ukljuciti u afirmaciju savremene Makedonske pravoslavne crkve u pravoslavni svijet.
Inace, po nekom nepisanom dogovoru, afirmacija samostalne makedonske drzave i afirmacija Makedonske pravoslavne crkve posljednjih sedam godina kao da su isle paralelnim kolosijecima. Prethodna vlada Socijaldemokratskog saveza i posebno mediji koji su je bezrezervno podrzavali ustrajavali su na vrlo rigidnoj poziciji da su u pravu i da ce svi drugi biti prisiljeni doci na poklonjenje i moliti da bude priznata i drzava i Crkva. Crkveno priznanje ne jednom je u rezimskim medijima potezano kao argument za zatezanje odnosa sa sluzbenim Beogradom a da se ni u crkvenim redovima niko nije usprotivio takvoj zastiti. Svojevremeno je provladina "Nova Makedonija" u vidu feljtona plasirala verziju da se u stvari Makedonska pravoslavna crkva ne treba obracati Srpskoj za priznanje vec bi trebalo biti obrnuto. Ponudjena je istorijska argumentacija iz koje je slijedilo da je Makedonska crkvi prethodila Srpskoj i nekim drugim crkvama susjednih zemalja. No to je u pravoslavnom svijetu iz "sebicnih pobuda" zaboravljeno. Aktuelna vlast predvodjena s VMRO-DPMNE-om odlucila se za pragmaticniji pristup. To joj je mozda bilo i lakse zbog vec tradicionalnih veza s crkvenim vrhom MPC. Podsjecanja radi, upravo VMRO-DPMNE protezirala je kandidaturu jednog crkvenog velikodostojnika, potonjeg arhiepiskopa Mihaila za predsjednika Republike na prvim predsjednickim izborima 1990. godine. I tokom svog opozicionog djelovanja VMRO-DPMNE je nailazio na razumjevanje u crkvenim krugovima kao partija koja "autenticno govori u ime pravoslavnog naroda makedonskog". Posljednjih mjeseci u stampi su se mogle procitati informacije da je partijsko rukovodstvo VMRO-DPMNE lobiralo pri izboru poglavara MPC po smrti arhiepiskopa Mihaila tipujuci na izabranog - gospodina Stefana. S druge pak strane, u vrijeme predsjednicke kampanje bilo je napisa koji su svjedocili da Makedonska pravoslavna crkva preko nekih svojih paroha i episkopa pruza logisticku podrsku predsjednickoj agitaciji kandidata VMRO-a Borisa Trajkovskog (inace metodistickog svestenika). Rezim predvodjen VMRO-om iskazuje gestove dobre volje prema Crkvi i u nekim sitnijim, svakodnevnim stvarima. U javnosti je dosta bure izazvala odluka ministra obrazovanja da ova skolska godina pocne vjerskom sluzbom sto su mnogi politicki analiticari prepoznali kao pokusaj da se "na mala vrata" uvede religija u skolske klupe i tako, malo-pomalo, izmjeni sekularni karakter drzave. Da Crkva i drzava i dalje namjeravaju djelovati na istom zadatku - afirmaciji u medjunarodnim okvirima - govori i ono sto je u jednom intervjuu po povratku iz Istanbula rekao mitropolit Petar: "svakako da misljenje o Makedoniji u medjunarodnim okvirima no prije svega u susjedstvu ima velik uticaj na ugled i status sto ga uziva i sto ce ga uzivati Makedonska pravoslavna crkva".
AIM Skopje
ZELJKO BAJIC
</body>