HOCEMO NEIDEOLOSKU PRICU

Intervju: Dr Mladen Ivanic, predsjednik novoosnovane PDP

Banjaluka, 11. oktobar 1999. (AIM)

Mladen Ivanic, profesor Ekonomskog fakulteta u Banjaluci,svojevremeno kandidat za clana Predsjednistva Bosne i Hercegovine (BiH), nakon toga dva puta mandtar Vlade Republike Srpske (RS,) nedavno je izabran za predsjednika novoosnovane Partije demokratskog progresa (PDP). U intervjuu AIM-u Ivanic govori o razlozima osnivanja PDP i aktuelnoj politickoj i ekonomskoj situaciji u RS, BiH i regionu.

AIM: Koji su bili motivi osnivanja Partije demokratskog progresa?

IVANIC: Jedan razlog je zelja da se prevazidje postojeca duboka politicka podjela, a drugi je potreba da se konacno ponudi koncept i program vidjenja RS i BiH, bar za naredne cetiri godine. Naime, u RS vec prakticno dvije godine traje duboka politicka podjela na dva bloka, od kojih ni jedan nije u stanju da dodje do apsolutne vecine u Narodnoj skupstini, sto proizvodi politicku krizu koja ozbiljno ugrozava sve institucije RS. Takodje, niko od njih nije u stanju da preuzme odgovornost za sudbinu RS. U tim uslovima, jednostavno smo smatrali da treba da se pojavi treca opcija koja bi unijela novi aspekt u politicki zivot i koja bi nakon narednih izbora trabalo da dovede politicku situaciju u RS u takvo stanje da dodje do formiranja normalne skupstinske vecine i preuzimanja odgovornosti za sudbinu RS. Isto tako, smatramo da ni jedan od dva politicka bloka nema jasan koncept u kom pravcu RS, ali i BiH u cjelini treba da idu. Mi cemo za naredne izbore biracima ponuditi svoje vidjenje kako RS treba politicki i ekonomski da se razvija bar sledece cetiri godine, ali i nase vidjenje BiH. Na tom programu tek radimo i oko njega namjeravamo da okupimo ne samo clanove partije, nego i veci broj strucnih ljudi, ne samo iz RS i BiH, vec i iz okruzenja i zemalja zapadnog svijeta.

AIM: Na osnovu ovoga sto ste rekli i one uobicajene podjele stranaka na ljevicu, centar, desnicu, gdje bi bilo mjsto PDP?

IVANIC: Nasa partija ce se definistai u centar, dakle negdje izmedju ove dvije linije. Osnovna karakteristika ce biti neideoloska prica, sto manje iskljucivog ideoloskog pristupa izgradnji RS. Nastojacemo da govorimo normalno i realno i da RS vodimo u pravcu jacanja demokratije u kojoj ce institucije biti znacajnije od pojedinaca, ma koji pojedinci da su u pitanju. Nastojacemo da razvijamo RS u ekonomskom smislu, da ponudimo koncept ekonomskog razvoja i prosperiteta, baziran na trzisnoj prvredi, privatizaciji i svemu onome sto je karakteristika savremenih drzava. Nastojacemo da izgradimo RS bez diskriminacije prema bilo kome, bez obzira na vjersku, polnu ili bilo koju drugu pripadnost gradjana. Vjerujemo da su to kljucne, normalne, elementarne vrijednosti, da ce biraci imati povjeranja i da cemo biti u stanju da to uradimo.

AIM: Kako komentarisete neke ocjene da je osnivanjem vase stranke destabilizovana Koalicija Sloga?

IVANIC: Mi nicim nismo zeljeli, niti cemo to raditi, da svoj politicki ambijent i perspektivu gradimo na destabilizaciji drugih politickih stranaka i blokova. Mi zelimo da gradimo partiju sa dugorocnom perspektivom, koja nece bljesnuti, pa se ugasiti, vec ce biti stalno prisutna na sceni. Nije nam, dakle, namjera da razvaljujemo bilo koju od postojecih politickih struktura i mislim da smo to i pokazali izborom ljudi.

AIM: Da li vam je cilj izlazak na izbore samo u RS, ili razmisljate i o Federaciji BiH?

IVANIC: U ovoj godini skoncentrisani smo samo na RS. Medjutim, jasno smo stavili do znanja da u perspektivi razmisljamo i o osnivanju svojih odbora u FBiH. Na opstinske izbore u aprilu slijedece godine izacemo u RS, ali vezano za opste u jesen naredne godine, jos je rano govoriti. Moze se desiti da cemo ici i u FBiH.

AIM: Da li biste i pod kojim uslovima ponovo prihvatili funkciju mandatara?

IVANIC: U sadasnjim politickim uslovima ne bih, jer smatram da jednostavno ne postoji politicka saglasnost za to i da je to do sada vise puta pokazano. I zato, razmisljanje o meni kao mandataru, sada zaista nije aktuelno. Naime, ja sam iskreno pesimista, volio bih da grijesim, ali mislim da ce postojece stanje u RS trajati do narednih izbora. Dakle, ne ocekujem ni neke dramaticne promjene oko funkcije predsjednika RS, niti posebne promjene oko pozicije Vlade RS.

AIM: Kakva je aktuelna ekonomska situacija u BiH, uklucujuci i medjuentitetske odnose u toj oblasti?

IVANIC: Kada govorimo o ekonomskoj situaciji u BiH, moramo zanti da da su Federacija i RS bile pod razlicitim uticajima. U FBiH postoji jedan kontinuirani proces rasta ekonomskih aktivnosti, koji je rezultat i dalje veceg prisustva medjunarodne zajednice u tom entitetu, a i nesto vece otvorenosti Federacije prema zemljama Zapadne Evrope. Medjutim, oba entiteta imaju slicne probleme, kao sto su visoka stopa nezaposlenosti i relativno nizak stepen koristenja proizvodnih kapaciteta. Ali, Federacija ima visi nivo prosjecnih plata i nesto visi nivo drustvenog proizvoda po glavi stanovnika. S druge strane, RS je u prethodnoj godini ostvarila vrlo znacajne stope rasta i u tom kontekstu aktuelna Vlada zaista moze dobiti vrlo visoku ocjenu, jer je u tom periodu ostvaren znacajan ekonomski prosperitet, povecan je standard ljudi, doslo je do priliva stranog kapitala. To je bio objektivan rast, a postojala je i pozitivna atmosfera u kojoj se oko tog koncepta okupio veliki broj ljudi, ne samo stranackih, ne samo iz strukture vladajuce koalicije, nego i sire i napravljen je dobar koncept ekonomske politike i privatizacije.

Medjutim, krajem prosle godine doslo je do problema oko platnog prometa sa SR Jugoslavijom, cime je RS izgubila jedno veliko trziste, koje je predstavljalo 90 posto njenog izvoza. Zatim je usljedilo bombardovanje SRJ, cime je to trziste gotov definitivno izgubljeno. Smanjena je i ekonomska pomoc svijeta prema RS, vjerovatno dijelom i zbog politicke nestabilnosti. U tim uslovima doslo je do zaustavljanja rasta, tako da je ova godina mnogo losija od prethodne, plate se odrzavaju na manje-vise istom nivou, javljaju se teskoce u isplati penzija i plata korisnicima budzeta. Procjenjuje se, jer podaci o tome jos nisu poznati, da je stopa rasta drustvenog proizvoda veoma niska, nezaposlenost se povecala sa 142.000, kolika je bila krajem prosle, na 145 hiljada u prvih sest mjeseci ove godine. Sve to upucuje na zakljucak da je trenutno stanje veoma tesko, a istovremeno, mislim, da nije osmisljen nikakav konkretan koncept za njegovo prevazilazenje.

A sto se tice medjuentitetskih ekonomskih odnosa, oni se popravljaju. Mislim da vise ne postoje politicke blokade bilo kakvom obliku trgovine i koliko mi je poznato, u RS ne postoji nikakva obaveza prijavljivanja i odobravanja trgovine sa FBiH, sto i jest interes privrednih subjekata.

Ali, sada se suocavamo sa cinjenicom da su trzista i Federacije i RS mala i slaba da bi sama po sebi mogla povuci domacu ekonomiju na vise. Zato mislim da je za oba entiteta izuzetno znacajno da poprave svoje odnose sa SRJ i Hrvatskom, da ih urede. A posebno je znacajno da BiH u cjelini odigra aktivniju ulogu prema Evropskoj Uniji i da pocne da trazi neki povoljniji status od trenutnog, kako bi nasa preduzeca dobila mogucnost da se pojave na snaznijim, vecim trzistima koja mogu da povuku nasu privredu navise.

AIM: Spomenuli ste ekonomske odnose RS sa SRJ, koji trenutno nisu sjajni. Mozete li nam reci koji su dugorocni interesi RS na tom planu?

IVANIC: U 1998. godini RS je, ukljucujuci i struju, u SRJ izvezla roba u vrijednosti od oko 470 miliona DM, a njen uvoz iz SRJ iznosio je oko 700 miliona DM. Kao sto sam rekao, trenutno je taj obim robne razmjene veoma samanjen. Nasa preduzeca su se u uvozu hrane okrenula prema trzistima Hrvatske, Slovenije i zapada, sto je uslovilo vise cijene, jer su i transportni troskovi veci. Prema podacima Centralne banke BiH, u prvih sest mjeseci ove godine cijene u RS su porasle za 13,5 posto, za razliku od FBiH, gdje je taj porast iznosio svega 0,5 posto. Istina, i izvoz RS na ta trzista je nesto porastao, ali on nije mogao da kompenzira gubitak jugoslovenskog trzista, gdje je izvoz pao na manje od trecinu prethodnog.

Buduci da je osnovni problem nase privrede trziste, svako trziste za RS je vise nego znacajno, posebno SRJ, koje je od

1. godine fakticki bilo jedino pravo trziste za privredu RS. Ne vjerujem da ce ono ponovo apsorbovati 90 posto naseg izvoza, niti da bi to bilo dobro, ali nesporno je da je ono presudno za privredu RS, zbog svog karaktera, cijena, kvaliteta i kompatibilnosti privreda.

Federalno trziste sa dva miliona potencijalnih potrosaca ne moze da zamijeni jugoslovensko, koje broji od 10 do 12 miliona ljudi. A istovremeno iz svijeta, posebno iz Evropske Unije, nisu napravljani neki posebni pomaci koji bi omogucili povoljniju poziciju nase privrede u smislu nekih preferencijalnih aranzmana.

AIM: Da li je tacno da i RS i FBiH imaju veliki debalans u trgovinskoj razmjeni sa Hrvatskom i zbog cega?

IVANIC: Do tih podtaka je tesko doci, ali po pokazateljima koje sam dobio za prva cetiri mjeseca ove godine, ciji kvaltet djelimicno stavljam pod upitnik, RS je iz Hrvatske uvezla robe u vrijednosti 25 miliona maraka, a izvezla u vrijednosti od svega 700.000 maraka. Rijec je o vrlo velikom debalansu, a koliko mi je poznato, kod FBiH on je jos veci. Mislim da je razlog tome sto ni u Federaciji, ni u RS ne postoji negativan odnos prema preduzecima iz Hrvatske, niti neka negativna politicka atmosfera, dok je u Hrvatskoj jos uvijek prisutan izrazito snazan politicki uticaj koji zanemaruje i ekonomske motive i cijene i kavalitet roba. Jednostavno, Hrvatska nastoji da ne uvozi sa ovog prostora, sto je u nesto malo vise izrazeno u odnosu prema RS.

AIM: Kako ocjenjujete dosadasnji tok privatizacije u RS i po- sebno i sta mislite o samom konceptu?

IVANIC: Prije svega, i sam sam ucestvovao u definisanju tog koncepta, posebno u prosloj godini, kada smo, kao sto sam vec rekao, imali jednu izvanrednu atmosferu u kojoj se oko te ideje okupio veliki broj ljudi i kada su i medjunarodna zajednica i njeni konsultanti snazno to podrzali. Mislim da koncept za nase uslove nije los, jer omogucava jedan dio besplatne podjele imovine gradjanima kroz vaucere, a ostavlja i prostor za priliv stranog i domaceg kapitala. Medjutim, problem sa privatizacijom je u tome sto je ta pozitivna lanjska atmosfera pomalo prestala, sto se sve vise stice utisak da vladajuce strukture u njoj ne vide samo jednu veliku reformu, nego i mehanizam dolaska do politickog i ekonomskog uticaja u jednom dijelu privrede, sto se to pomalo zloupotrebljava u politicke svrhe i sto se sa privatizacijom usporilo. Nisu jos doneseni ni svi predvidjeni zakoni, naprimjer, o restituciji, staroj deviznoj stednji, penzionom fondu, o privatizaciji stanova, a rok za privatizaciju istice 6.juna sledece godine. Dakle, nisam protiv koncepta, ali sam izrazito kritican prema nacinu i sporosti kojom se on provodi. Mislim da je osnovni problem privatizacije taj nedopustivi stepen usporenosti koji se desio u ovoj godini i mislim da se jos vise mora insistirati na javnosti svih podataka i svega sto se dogadja, jer samo je javnost brana mogucim zloupotrebama, ili barem nacin da se te zloupotrebe smanje na najnizi moguci nivo.

AIM: Sta Pakt za stabilnost jugoistocne Evrope znaci za RS, BiH i cjelokupni region?

IVANIC: On je dosao kao neka vrsta politickog kisobrana na sve ono sto se u protekloj deceniji dogadjalo na prostoru bivse Jugoslavije i jugoistocne Evrope, gdje je bio veliki broj ratnih sukoba, etnickih ciscenja, raseljavanja stanovnistva i ukljucivanja medjunarodnih trupa na tim teritorijama. Medjutim, on trenutno nema pravi sadrzaj, ali jeste jedna velika mogucnost za region, jer je veliki broj velikih svjetskih sila stao iza koncepta da jugoistocnu Evropu treba urediti. Ni njima samima nije jasno na koji nacin i zato je obaveza ljudi iz ovih zemalja da pripreme koncepte vidjenja jugoistocne Evrope, da ponude i kazu sta bi zeljeli, dakle da iskoriste taj politicki kisobran i da nametnu sadrzaj sta svijet treba da radi. Ako bude takav pristup i ako se na politickoj sceni jugoistocne Evrope pojave ljudi koji su spremni da saradjuju - u Hrvatskoj, SRJ, BiH, Bugarskoj i da zajednicki nametnu svoje vidjenje ovog prostora, onda je moguce da Pakt zaista postane jedna znacajna institucija i ugovor koji ce doprinijeti definitivnoj stabilizaciji ovog regiona i njegovom ukljucivanju u evropske integracije. Ako, medjutim, nase sujete, sujete lidera u svim ovim zemljama onemoguce tu saradnju, Pakt ce ostati samo jedna velika prica, jedan veliki sou od koga nista posebno nece biti.

AIM: A, sta bi, po vama, trebalo biti osnovno u osmisljavanju tog sadrzaja?

IVANIC: Prvenstveno ekonomski sadrzaji. Mislim da politicki integracijski procesi na ovom prostoru nisu realni u smislu formiranja nekih cvrscih politickih i drzavnih zajednica, cak ni medju zemljama bivse Jugoslavije. Sustina tog Pakta treba da bude nametanje obaveze Evropskoj Uniji da svoje sirenje usmjeri prema jugoistocnoj Evropi, sto bi, naravno, znacilo i nase prihvatanje evropskih normi. A to bi, onda, moglo dopr- nijeti ukupnoj stabilizaciji cijelog ovog regiona i smanjenju politickih tenzija, jer se ukljucivanjem u evropske integracijske procese relativizira i pitanje drzavnog suvereniteta. Mislim da je upravo zbog toga, BiH u cjelini u izuzetnom interesu da ukupan prostor bude sastav- ni dio Evropske Unije.

Branislava Memon (AIM)