PRAVNO UREDjENJE ODNOSA U SPORTU

PRIORITETAN DRUSTVENI INTERES

AIM, SARAJEVO, 10.10.1999. U sportu, posebno vrhunskom (profesionalnom), u BiH egzistira nasljedjeno stanje iz bivse SFRJ. Pravno je normirana samo zdravastvena zastita u slucaj povrede na takmicenjima i treninzima. Svi drugi odnosi u toku radnog vijeka sportiste nisu zakonski uredjeni, sto otvara siroki prostor za razne nepravilnosti i nezakonitosti. Tako (ne)odgovorni rukovodioci i drugi mogu da rade sta hoce i kada hoce. Nije bio rijedak slucaj da sportski klub primi igraca vrhunske klase samo da ne bi zaigrao za drugi. Potom ga drzi u rezervi ("na klupi") tako dugo da ga prakticno kao mladog sportistu upropasti. S druge strane, u razvijenim drzavama vec decenijama postoji pravna regulativa koja obezbijedjuje ne samo zastitu licnosti sportiste nego i stalni napredak i razvoj sporta i sportskih organizacija.

Interesantna je u tom kontekstu publikacija Udruzenja sportske stampe - Rim, Pjetra Paola Menea i Manuela Olivierija, a u prevodu dr. Sulejmana Resulovica, koja vrlo ilustrativno obradjuje posebnosti sportskog prava - drzavnu, regionalnu i komunalnu (opcinsku) nadleznost u oblasti sporta, te pravno uredjivanje sportskih organizacija. Aktuelnost i znacaj teme lezi upravo u mogucnosti (potrebi) kod nas za jednim modernim pristupom ovoj materiji. To je zadatak sportskih foruma, klubova, odnosno drustava, saveza, kantonalnih, opcinskih i drugih organa i ponajvise sportista.

Nejasnoce u pravnim odnosima izmedju sportista profesionalaca i klubova intenzivnije su se javile 1950. godine i zato je FIGS odlucio da profesionalni sport, prije svega nogomet, dobije punu vaznost. Od tada su odnosi izmedju udruzenja i sportista profesionalaca bili predmet mnogih neusaglasenih misljenja. Javile su se dvije dominantne teze - jedna kojom se nogometasima i profesionalnim sportskim strucnjacima daje svojstvo radnika u zavisnom ili slobodnom radu, a druga negira to svojstvo smatrajuci nogometase i strucno-tehnicko osoblje clanovima udruzenja i federacije u koju se uclanjuju radi postizanja zajednickog neekonomskog cilja.

Prema misljenju nekih analiticara odnosa u sportu, ko zeli da ucestvuje u sluzbenim natjecajima (Olimpijada, Mediteranske igre), mora biti obavezno uclanjen u jedno udruzenje ili sportsko drustvo, koje je clan jedne federacije, odnosno saveza. U protivnom, ne moze ucestvovati sluzbeno u raznim natjecanjima i ni jedan njihov rezultat ne moze biti priznat. To znaci da svako moze slobodno praktikovati sportske aktivnosti ali sve sto je izvan federacije nema pravnu valjanost. U tom smislu monopol nacionalnog sporta je u rukama jedinstvene organizacije CONI u kojoj je sada uclanjeno 39 sportskih federacija, odnosno saveza.

Profesionalnim sportistom trebalo bi smatrati nogometase, trenere, tehnicko-sportske direktori i dr. osobe cije je jedino zanimanje fizicko pripremanje sportista. Oni moraju ispunjavati kriterijume nacionalne sportske federacije u skladu sa njenim propisima. Cilj tih normi je da diferencira sportsku aktivnost iz razonode (amateri) od profesionalne aktivnosti, kao radnog opredjeljenja od koga se uposlenik u toj sferi izdrzava. Poznato je da je bilo mnogo rasprava i suprotnih misljenja. Danas, naime, mnoge sportske discipline osjecaju potrebu da dobiju status profesionalnog sporta da bi se mogle podvesti pod pomenute odredbe. Elementi prema kojima se moze razlikovati sportista-profesionalac od sportiste-amatera na osnovu misljenja uglednih evropskih autora, sastoji se u tome sto sportista profesionalac svo svoje vrijeme i svu svoju psiho-fizicku energiju trosi u djelatnosti koje mu postaju glavno zanimanje u zivotu, a amater svojim sportskim aktivnostima moze da obezbjedjuje sredstva za licnu prehranu i eventualno za druge osnovne zivotne potrebe. Neki autori, medjutim, smatraju da je novac glavni elemenat za razlikovanje sportiste profesionalca od sportiste amatera. Prema toj tezi ako je novac zaradjen sportskom aktivnoscu, ono sto je neophodno za zivot, radi se o profesionalcu, ali ako je novac samo nuzna dopuna izdrzavanja (ali ne i bitna za opstanak) radi se o amateru.

Vrijedno je pomenuti i neke obaveze sportista - pod radom profesionalca podrazumijeva se njegova puna vezanost za poslodavca ("podcinjeni rad"), a predmet ugovora amatera je slobodan rad. Taj rad amater ulaze u sportske aktivnosti ako ispunjava jedan od uslova: da aktivnosti obavlja u okviru jedne ili vise manifestacija povezanih u kratkom vremenskom periodu; da nije bio ugovorom vezan za sportske pripreme ili napredovanje - treninge; da radna obaveza, ako ima svojstvo stalnosti, a predmet je ugovora, ne prelazi 8 sati sedmicno ili 5 dana u mjesecu ili 30 u godini.

U Italiji, koja je uzeta samo kao ilustracija ostalih razvijenih zemalja u Evropi, sve se vise razvija jedna posebna grana sportskog prava kao kljucna disciplina radnog i socijalnog prava profesionalnih sportista - Sportsko radno pravo. Prema njegovim odredbama, vezani (podcinjeni rad) - rad profesionalnog sportiste se konstituise zakljucivanjem ugovora u pisanoj formi, uz prijetnju nistavnosti izmedju sportiste profesionalca i odredjenog drustva. Za tu vrstu ugovora obnavljanje se vrsi svake tri godine kod Nacionalne sportske federacije, sporazumno u prisustvu predstavnika odgovarajuce kategorije sportista. Cilj te norme je, prije svega, zastita sportiste kao davaoca rada, koji je slabiji ugovarac. U tom pogledu veoma su vazni kolektivni ugovori. Najveci broj prava i obaveza obuhvacen je kolektivnim ugovorom koji mora biti u skladu sa zakonom, a individualni ugovor (kao i u drugim oblastima zivota) mora obezbjedjivati najmanje onaj broj prava koji je propisan kolektivnim ugovorom. Kolektivni ugovor predvidja i druge elemente. Tako propisuje da su "nistavni i zabranjeni sporazumi koji ogranicavaju slobodu nogometasa profesionalaca, a zabranjene su i opcije ili prednosti u korist drustva". Nagodbe koje se ne pominju kolektivnim ugovorom, odnosno ne proizilaze iz njega, takodje su zabranjene ako nisu odobrene. Takve nagodbe, naime, ne mogu imati zastitu organa sportske federacije.

U takozvanim malim sportovima - gimnastika, laka atletika, udruzenja ne postoje, niti se sta poduzima da se ona osnuju, pa su mogucnosti zastite tih sportista znatno manje. Uredjena su i druga vazna pitanja kao sto je cesija ugovora, odnosno ustupanje ugovora drugoj organizaciji prije isteka roka od 5 godina, zdravstvena zastita, osiguranje od rizika i finansiranje penzijskog sistema.

Prema dekretu Ministarstva za sport Italije od jula 1989. godine maksimalni mjesecni prihod na koji se obracunavaju doprinosi za socijalno osiguranje sportista moze iznositi najvise osamsto devedeset hiljada lira. Doprinosi su podijeljeni izmedju sportskih drustava i osiguranika u odnosu dvije trecine naprema jedan trecina, a Zakon predvidja i obavezno podnosenje prijave plate zaposlenog radnika odredjenoj ustanovi da bi se doprinosi i uplate mjesecnih doprinosa izvrsavale do 20-tog narednog mjeseca onome kome ti doprinosi pripadaju.

U BiH ce, bez krovnog zakona, dakle dokumenta na nivou drzave, tesko doci do pravnog uredjenja bilo kog segmenta, pa tako i sporta koji je vazan razvojni elemen. Stoga bi BiH morala posegnuti za svjetskim iskustvima, a opste priznate norme iz u svijetu poznatih I provjerenih rjesenja uvrstiti u ovdasnja.

Mehmed KENOVIC (AIM, Sarajevo)