Bjekstvo u sopstvenu valutu

Crna Gora i najave devalvacije

Da li je prica o skoroj devalvaciji dinara uvod u stvaranje crnogorske monete

AIM Podgorica, 30.07.1999.godine

TXT: Nedjeljama najavljivana, odluka Savezne vlade o devalvaciji dinara odlozena je, posto do 30. jula nije postignuta saglasnost izmedu vlada SRJ i Srbije i NBJ o novom zvanicnom kursu. Zato ce, prema pisanju ovdasnje dnevne stampe, koja se poziva na neimenovana izvore iz vrha savezne administracije, licno predsjednik SRJ Slobodan Milosevic odluciti o tome kada ce i koliko devalvirati jugoslovenski dinar.

No, bez obzira na administrativnu odluku, nastavlja se sunovrat dinara na crnom trzistu. Dileri na podgorickim ulicama vec sada otkupljuju stranu valutu po kursu koji je dvostruko veci od zvanicnog (6 dinara za 1DEM) a potencijalnim kupcima za 100 DEM traze i svih 13.000 dinara. I pored toga sto su jos prvog dana NATO bombardovanja u Srbiji 'zamrznute' cijene i plate, ukupna novcana masa u SRJ porasla je u vrijeme rata sa 11 na 13 milijardi dinara. Takav trend se nastavlja, pa je, prema procjenama ekonomskih strucnjaka, SRJ zagazila u novu inflaciju. Za sada, doduse, kontrolisanog inteziteta - 7 do 15 odsto mjesecno.

Prijetnje mogucom hiperinflacijom, i ocigledan izostanak konsultacija sa vlastima u Podgorici kada je u pitanju monetarna politika SRJ, daju nove argumente sve glasnijim (i brojnijim) zagovornicima uvodenja konvertibilne crnogorske valute. Tako se, dok Milosevic pokusava da pomiri nepomirljivo - sve vecu potrebu svog rezima za bilo kakvim, makar i inflatornim novcem, i osiglednu namjeru crnogorskih vlasti da eventualnu develvaciju ili jacu inflaciju protumace kao izgon ove republike iz srpsko-crnogorske (monetarne) federacije - na jugu SRJ sve intenzivnije radi na pripremama valutnog osamostaljenja.

Ozbiljnost ove namjere potvrdio je i predsjednik Crne Gore Milo Djukanovic. Nedavno, u Becu, izjavio je da uspjeh planirane reforme u Crnoj Gori sustinski zavisi od toga da li ce SRJ, odnosno Crna Gora imati konvertibilnu valutu. Potom "Ako Srbija ne prihvati nasu ponudu o rjesenju pitanja monetarne kontrole, moracemo da ostvarimo projekat vlastite valute", istakao je Djukanovic. Njegovi koalicioni pertneri, prije svega predsjednik SDP Zarko Rakcevic, cak su precizirali vrijeme koje je Crna Gora spremna da potrosi cekajuci saglasnost Beograda. Po njima - kraj oktobra je krajnji rok za postizanje sporazuma.

U medjuvremenu, u Podgorici se intenzivno radi na "tehnickom dijelu posla". "Crna Gora upravo pravi nacrt pravnih akata o uvodenju vlastite - konvertibilne valute, na bazi monetarnog odbora", izjavio je prosle nedjelje "Fajnensal tajmsu", Stiv Henke profesor primijenjene ekonomije, medunarodni autoritet kada su u pitanju valutni odbori, i odnedavno ekonomski savjetnik crnogorskog predsjednika. Henke je potvrdio da ucestvuje u izradi akata koji bi posluzili kao osnova za uvodenje samostalne crnogorske valute.

Istovremeno, iz vrha crnogorske vlasti stizu nezvanicna uvjaravanja da je posao zatvaranja finasijske konstrukcije, kompletiranja uredbi i zakona koji bi regulisali uvodjenje nove monete i legalizaciju upotrebe paralelne valute (njemacke marke), naplatu carina, poreski sistem... priveden kraju! Prema ovim informacijama, Crna Gora bi u projekat vlastite valute usla sa 100 - 120 miliona maraka koje u startu, iz inostranu pomoc, obezbijedila Vlada Crne Gore. Uz to, racuna se da bi, otpocinjanjem ovog projekta, u legalne novcane tokove bilo ukljuceno dodatnih 150 - 250 miliona maraka, koji se, prema procjenama crnogorskih ekonomskih strucnjaka, sada nelaze u sferi sive ekonomije, te "u slamaricama" kod gradjana.

Ovdasnja vlast nudi objasnjenje i za nedoumicu - da li, gotovo sasvim upropastena i osiromasena Crna Gora ima mogucnosti da uvede a potom i sacuva konvertibilnu valutu? Sumnju potkrjepljuju statisticki podaci po kojima je samo u prvih pet mjeseci ove godine spoljnotrgovinski deficit Crne Gore iznosio 105 miliona dolara (a tokom 1998. godine i svih 206 miliona dolara). Ipak, iz crnogorske vlasti stizu uvjeravanja da se "stvarnost znacajno razlikuje od statistike". Po njima, stvarni izvoz crnogorske privrede je nekoliko puta veci od prikazanog. Iz jednog banalnog razloga, koji dobro odslikava svu prirodu aktuelnih medjurepublickih odnosa u okviru "moderne federacije". Naime, crnogorska preduzeca, slijedeci uputstva republickih vlasti, izbjegavaju placanje savezne evidencione takse. Zato se ovaj izvoz ne pojavljuje ni u zvanicnoj saveznoj statistici, koja se pravi na osnovu podataka prispjelih iz Beograda.

Kako sada stvari stoje, istinitost ovih navoda moci ce se relativno brzo provjeriti. Cim zazivi crnogorska konvertibilna valuta. Nezavisno od toga da li }e Podgorica u taj posao uci u okviru federalnog monetarnog sistema, sto je sada manje vjerovatno, ili samostalno. Prema do sada poznatom, o konvertibilnosti nove valute (u opticaju su nazivi 'perper' i 'konvertibilni dinar - KOD') brinuo bi Monetarni odbor. Njim bi upravljao Upravni odbor od pet direktora. Tri clana Upravnog odbora odredio bi MMF (oni ne mogu biti u radnom odnosu sa MMF-om ili sa njegovim drzavama clanicama), dok bi dva clana Upravnog odbora imenovala Vlada Crne Gore... Centralna banka bi radila pod potpunim nadzorom ovog tijela, a paritet nove i rezervne strana valute (njemacke marke) bio bi nepromjenljiv, utvrdjen zakonom koji bi izglasala republicka Skupstina.

Naravno, ova ideja je naisla na snazne otpore, posebno u Srbiji. Oponenti crnogorske konvertibilne valute uglavnom smatraju da bi ona dovela u pitanje opstanak zajednicke federacije. "Posebna moneta bi preko noci ukinula platni promet izmedju dvije republike i nametnula hitno proglasenje crnogorske suverenosti", tvrdi Nebojsa Medojevic, clan ekonomske Grupe 17. Slicnog misljenja je i njegov kolega Mladjan Dinkic koji kaze da "Crna Gora ne bi trebalo da provocira rezim u Srbiji sa novom valutom..."

Da li je sopstvena valuta ovo zaista 'precica' kojom bi crnogorska vlast, bez zagovaranog referenduma, zeljela da izvede ovu republiku iz srpsko - crnogorske zajednice? Odgovor na ovo pitanje ponudio je profesor Veselin Vukotic, takodje clan Grupe 17 i autor ekonomske platforme koju je crnogorska vlast ponudila Beogradu, kao osnov za redefinisanje odnosa u SRJ. U posljednjem broju "Monitora" Vukotic kaze:

"Uvodjenje jedne konvertibilne valute, pokusaj da se stvore uslovi da se efikasnije redi i kvalitetnije zivi, konvertibilnost koja sama po sebi treba da integrise sve to, treba optuziti za razbijanje zajednice, a slab dinar koji ne moze biti osnov nikakve reforme, tog bolesnika treba proglasiti za spasioca zajednice. Toliko politikanstva i toliko pokvarenosti malo gdje ima."

Vukotic ipak smatra da konvertibilnost, sama po sebi, nije znak drzavnosti: "Konvertibilnost je dio korpusa ljudskih prava! Kao sto je to pravo glasa! Zar moja sloboda nije ugrozena sa slabom valutom? Sjetimo se 1993. Zar smo tada bili slobodni ili smo trcali do dilera da uhvatimo sto bolji kurs?"

Tako Vukotic dolazi do, ako se zanemari politika, najvaznije dileme - kako bi se uvodjenje nove, potpuno konvertibilne, valute odrazilo na sadasnji, vise nego los, standard gradana Crne Gore. Te da li oni imaju dovoljno rezervi da prezive sprovodenje reformi i obecani "bolji zivot". A cini se da upravo sve cesce podsjecanje na '93. i strah od ponovne hiperinflacije koja je tada u SRJ dostigla nivo od 352 biliona procenata (druga po velicini u istoriji) sprecava gradjane Crne Gore da glasnije postave pitanje socijalne cijene planirane monetarne reforme. Jer, dileme nema: sve, izuzev rata, bolje je od onoga sto su gradjani Crne Gore i Srbije tada dozivjeli.

Zoran Radulovic

(AIM)