POREZOM PO KNJIZI

Izdavastvo u Republici Srpskoj

Izdavastvo u Republici Srpskoj vise je pomoglo Ministarstvo za kulturu Vlade Srbije nego ono u Vladi Republike Srpske. Sa sadasnjim porezom na knjige one ce i dalje biti daleko od citaoca.

Banjaluka, 8. jul 1999. godine (AIM)

Ovih dana u Banja Luci se upravo odrzava tradicionalni Sajam knjiga, koji je ove godine specifican po tome sto je Udruzenje izdavaca Republike Srpske zatrazilo da se svi izdavaci koji iz SRJ zele ucestvovati na Sajmu pozovu besplatno. Ovogodisnja sajamska novina je sto se knjiga i bukvalno priblizila citaocu. Svakog dana knjige se mogu pogledati i kupiti u Gospodskoj ulici u centru Banja Luke po znatno nizim cijenama od uobicajenih u banjaluckim knjizarama. To je, po rijecima Nenada Novakovica, direktora izdavacke djelatnosti "Glasa srpskog", najvece izdavacke kuce u Republici Srpskoj, ucinjeno zato da bi knjige bile dostupnije mnogo vecem broju ljudi nego sto su dostupne kada se sajam odrzava u nekom zatvorenom sajamskom prostoru.

Knjige se mogu kupiti po veoma pristupacnim cijenama ili naruciti od razlicitih izdavaca iz RS i SRJ. Za one koji novac tesko odvajaju i za kupovinu nedeljnih novina, a kamoli knjiga, ovo je prilika da dodju do zeljene literature.

Udruzenje izdavaca RS formirano je prije dvije godine u Banja Luci sa ciljem da objedini i pospjesi rad svih izdavaca iz Republike Srpske. To je ujedno i jedino izdavacko udruzenje iz BiH koje je primljeno u Evropsku uniju izdavaca u Zenevi. Udruzenje, koje su formirale izdavacke kuce 'Glas srpski', 'Novi Glas', 'Oslobodjenje', 'Srna', 'Vikom', Zaduzbina "Petar Kocic", Knjizevna zajednica "Vaso Pelagic", 'Prelom', 'Grafomark', 'Kontakt' i 'Znacenja', je preduzelo mjere da se u oblasti izdavastva zavede kakav takav red. Dosadasnju praksu da svako ko ima dovoljno novca moze izdati knjigu, Udruzenje izdavaca je nastojalo promijeniti tako sto bi uticalo na uspostavljanje kriterija za rad u izdavastvu. Nazalost, kaze Nenad Novakovic, Ministarstvo kulture koje bi trebalo za to biti zainteresovano po prirodi svoga posla, ponasa se sasvim suprotno. Umjesto da podrzi prijedlog Udruzenja izdavaca da se donese zakon o zastiti intelektualne svojine, Ministarstvo to nije ucinilo, ali je zauzvrat usvojen zakon o izdavackoj djelatnosti, kojim su Udruzenje izdavaca i izdavaci potpuno nezadovoljni. Naime, tim zakonom se knjiga tretira kao bilo koja druga roba i na nju se placa porez od najmanje 11 odsto, sto knjige znatno poskupljuje, izdavace destimulise, a mnoga izdanja cini nedostupnim citaocima.

Udruzenje izdavaca pokrenulo je i pitanje rjesavanja ISBN broja (medjunarodne klasifikacije u izdavastvu) bez kojeg nijedna knjiga koja se pojavi ne bi smjela da se nadje na policama biblioteka. Taj broj, koji se inace placa, je do sada (i za vrijeme rata) dobijan od Narodne biblioteke Srbije. Medjutim, saradnja sa Narodnom bibliotekom Srbije je prestala zbog neaktivnosti biblioteka u RS i ISBN broj ce se ubuduce vjerovatno morati traziti od neke biblioteke u Sarajevu. Na nivou Republike Srpske, istice Nenad Novakovic, do sada nije bilo isprofilisane izdavacke politike, znatnim dijelom i zbog toga sto je resorno Ministarstvo kulture nezainteresovano za tako nesto. "Umjesto da podstice, ono je antipropagator izdavastva u RS", kaze Novakovic.

Poseban problem je finansiranje projekata. Oni znacajniji su skupi i manje profitabilni, tako da za njih, bez pomoci sa strane, nije moguce pronaci sredstva. Dodatni problem cine ceste promjene rukovodnih struktura koje vrse razlicit uticaj na izdavastva, odbacujuci stvorene obaveze i stvarajuci nove, koje takodje ostaju neizmirene. Paradoksalno je, kaze Novakovic, da je izdavacima u RS vise pomoglo Ministarstvo za kulturu Srbije nego ono iz RS. "Ministarstvo za kulturu RS nije cak prihvatilo ni obavezu da vrsi otkup jednog broja knjiga za znacajnije bibluioteke u RS, cime bi pomoglo i bibliotekama i izdavacima", kaze Novakovic.

Izdavacke kuce su kadrovski veoma siromasne, a ratom cak i desetkovane. Do dobrih rukopisa je sve teze doci, tako da je malo izdanja koja su profitabilna, sto izdavace nagoni da se posvete stampanju publikacija i knjiga koje nemaju veze sa kulturom. Recenzije, koje su po zakonu o izdavackoj djelatnosti obavezne, nije uopste problem dobiti, jer u uslovima potpune osiromasenosti drustva dosta je onih koji ce za male pare napisati bilo kakvu recenziju, makar je se nakon nekog vremena morali stidjeti. Slicna situacija je i sa casopisima. Oni su prepusteni na milost i nemilost svojih finansijera, uz oscilirajucu uredjivacku politiku, neuravnotezen kvalitet tekstova, neredovan ritam izlazenja, suzeno trziste i male tiraze i broj citalaca. Prezivljavati mogu jedino oni koji primaju medjunarodne donacije, ali i oni tesko rjesavaju ostale probleme, napominje Novakovic, zakljucujuci da su zdavastvo i knjige podijelili sudbinu drustva. A knjige i kultura su u tim promjenama ljudima obicno na poslednjem mjestu.

Savjetnik za izdavacku djelatnost u Ministarstvu kulture u Vladi RS Sreten Vujkovic kaze da je upoznat sa problemima koje iznosi Udruzenje izdavaca, ali da su oni malo predimenzionirani. "Mi bismo u Ministarstvu kulture bili sretni kada bismo nas budzet mogli praviti prema onim programima koje nam dostavljaju izdavaci. Medjutim, i mi, kao i izdavaci, moramo praviti selekciju. Zbog nedostatka novca, izdavaci bi nam se morali obracati samo sa najvrednijim projektima", kaze Vujkovic, isticuci da se izdavaci ministarstvu cesto obracaju sa molbama za finansiranje knjiga sasvim nepoznatih autora.

"Nas budzet je u odnosu na zahtjeve koji se postavljaju suvise skroman, mada smo mi i pored toga dodjeljivali i dodjeljujemo dio sredstava bibliotekama, a na njima je da se odluce sta ce i koja djela da kupuju i od koga", kaze Vujkovic. Vujkovic misli da bi najbolje rjesenje bilo da se pri Ministarstvu, ili nekoj drugoj instituciji, formira Fond za izdavacku djelatnost, iz kojeg bi se, na osnovu jasno uspostavljenih kriterija, finansirala upravo ona djela koja to najvise zavredjuju.

Kako stvari stoje, izdavaci ce jos dugo prezivljavati u uslovima siromasnog trzista i siromasne drzave. Problemi su poznati, ideje postoje - ostaje da se pronadje novac.

Mladen Mirosavljevic (AIM)