DINAR GUBI BITKU

Konvertibilna marka u Republici Srpskoj

* Prema nazvanicnim procjenama, ukupna novcana masa u RS trenutno iznosi oko 200 miliona njemackih maraka, u kojoj konvertibilna marka ucestvuje sa 75, a jugoslovenski dinar tek sa 25 procenata

Banjaluka, 24. maj 1999. (AIM)

Direktor Centralne banke Bosne i Hercegovine (BiH) Piter Nikol je krajem aprila u Banjaluci saopstio da koristenje KM u RS u odnosu na njemacku marku (DM) i jugoslovenski dinar sada iznosi preko 50 posto, te da je u poslednja dva mjeseca bruto prodaja KM u RS iznosila 99,8 miliona, a neto prodaja 36 miliona. Prema njegovim rijecima, depozit u 17 poslovnih banaka u RS se povecao na 50 miliona KM, sto je obrazlozio prilivom deviznih sredstava od Svjetske banke i donatora.

Od meritornih zvanicnika RS nije se moglo saznati kolika je ukupna masa novcanih sredstava trenutno u opticaju u paltnom prometu RS. Naime, novoimenovana deirektorica Glavne jedinice Centralne banke BiH u RS (koja treba da se sa Pala preseli u Banjaluku) Mirjana Jacimovic rekla je da raspolaze samo podacima koji se odnose na poslovne banke banjalucke i prijedorske regije, upucujuci nas na svog prethodnika na Palama Marka Radovica. Radovic je lopticu prebacio Nikolovoj sluzbi za odnose sa javnoscu, rekavsi da se samo u Sarajevu, u sjedistu Centralne banke BiH, mogu dobiti svi podaci u vezi KM-a.

U Razvojnoj banci RS saopsteno je da oni navedene pokazatelje redovno dostavlaju Ministarstvu finansija RS koje je jedino ovlasceno da ih prezentuje javnosti. A zamjenica ministra finasija u Vladi RS Gordana Cenic rekla je da "za novine nije potrebno govoriti kolika je trenutna kolicina novca u opticaju u RS". Medjutim, ona je kazala da se u procentualnom iznosu znacajno smanjilo ucesce JU-dinara, sa lanjskih 100 ili 90 posto na danasnji omjer fifti-fifti u odnosu na KM, te da "u poslednje vrijeme ucesce KM-a postaje jos vece".

Prema nezvanicnim procjenama, kojima operisu ekonomski eksperti RS, u RS je trenutno u opticaju blizu 200 miliona DM, od cega KM ucestvuje sa 75, a JU-dinar sa svega 25 procenata.

Inace, u RS kurs KM je identican njemackoj i zvanicno iznosi 10,5 dinara za jednu (bilo koju) marku. Na crnom trzistu taj omjer je, takodje, isti i iznosi 11 dinara. Zamjena KM u DM u bankama se vrsi u odnosu 1:1, ukoliko se na konverziju ceka 48 sati, a ako se isplata tarzi odmah - bankarska provizija krece se do jedan posto.

Prema rjecima zamjenice ministra finansija RS Gordane Cenic, povecanje KM u opticaju u RS uzrokovano je proslogodisnjim novembarskim prekidom platnog prometa sa Saveznom Republikom Jugoslavijom (SRJ), za sta je povod bila odluka Vlade RS o promjeni pariteta KM-a i JU-dinara, ali jos vise sadasnjom nemogucnoscu robnog prometa zbog NATO bombardovanja SRJ, cime su iskljucene i novcane transakcije.

Do priliva KM u RS doslo je na vise nacina. Prvo, stend-baj aranzmanom sa Medjunarodnim monetarnim fondom (MMF), koji je namjenski dao oko pet miliona dolara Centralnoj banci BiH za prvu emisiju KM-a u RS, a zatim povecanom robnom razmjenom sa Federacijom Bosne i Hercegovine (FBiH), u kojoj je RS imala pozitivan bilans. Treci kanal su bila donatorska sredstva koja se RS stavljaju na raspolaganje preko Centralne banke BiH, uz prethodno konvertovanje u KM. Ta vrsta pomoci budzetu RS iznosila je prosle godine 20 miliona dolara.

Profesor Ekonomskog fakulteta u Banjaluci Mladen Ivanic, razloge smanjenja ucesca JU-dinara u platnom prometu RS objasnjava visokom inflacijom, koja je istu masu dinara ucinila manje vrijednom, smanjenim prilivom dinara zbog lanjskog prekida paltnog prometa sa SRJ i NATO intervencijom na SRJ, koja je onemogucila ne samo robnu razmjenu, vec i malogranicni promet.Prema Ivanicu, ucesce KM-a se povecalo i zbog priliva donacija, povecene robne razmjene sa FBiH, ali i zbog plata zaposlenih u institucijama medjunarodne zajednice i izmirivanja njihovih fiskalnih obaveze u KM-u.

U politickim krugovima u RS, koji nisu skloni politici Vlade, postoje sumnje da je bilo i drugih nacina za povecannje priliva KM u RS. Zamjenik predsjednika Predsjednistva Srpske demokratske stranke (SDS) Dragan Cavic kaze da je moguce da je Vlada "pronasla aranzman kojim je Centralnoj banci BiH polozila dodatni depozit u konvertibilnim valutama koji omogucuje veci opticaj KM-a u RS".

Medjutim, zamjenica ministra finansija kaze da RS nema sredstava za novi otkup KM-a, jer raspolaze samo malim deviznim rezervama, neophodnim za pokrivanje stranih deviznih dugova. "KM mogu samo da se stvaraju u prometu, kroz razvoj proizvodnje i prodaju roba", naglasava ona.

Slicno tumacenje nudi i profesor Mladen Ivanic: "Tehnicki dolazimo do KM-a izvozom roba u FBiH, sto znaci da su ih oni platili, a ne mi. Iako smo prethodni kontigent KM-a otkupili deviznim donacijama, u principu ne bismo morali da ih ponovo otkupljujemo, jer, jednostavno, KM ne moze biti vise u odnosu na kolicinu rezervi kojima raspolaze Centralna banka BiH".

Gordana Cenic upozorava da je JU-dinar jedno vrijeme imao veoma visoku inflaciju, zbog cega su mnogi budzetski korisnici zahtjevali isplate u KM-u. "Dinar trenutno prilicno dobro stoji, ali s obzirom na desavanja u SRJ, nema objektivne mogucnosti da odrzi cvrst kurs", procjenjuje zamjenica ministra finansija i dodaje da je KM u ovom momentu stabilna. Njena stabilnost ide u prilog onima koji se finansiraju iz budzeta i onima koji ulaze u srednjorocne investicije, posebno za sitnu privredu. Deblji kraj ce izvuci velika drzavna preduzeca RS koja su dosta radila sa Srbijom i koja na svojim racunima jos uvijek imaju velike kolicine dinara. Njima ne odgovara smanjenje mase dinara u platnom prometu RS.

Ceniceva istice da u RS, sem politickog i nacionalnog nastojanja da se zadrzi JU-dinar, postoji i objektivna potreba da se privredni tokovi sa SRJ ne prekidaju, "jer je veoma tesko preorijentisati se na druga trzista, za sto je potrebno i desetine godina", dodajuci da to nije u suprotnosti sa teznjama da se uspostave nove privredne veze sa FBiH i sa svijetom. Ona zakljucuje da "KM ima tendenciju stalnog povecanja, ali da je JU-dinar prisutan i da ce tako biti sve dok za to postoji interes.

Potpredsjednik Vlade RS i ministar za industriju i tehnologiju Djuradj Banjac kaze da ucesce valuta u platnom prometu RS zavisi prevashodno od robne razmjene. "Ukoliko dodje do stabilizacije u SRJ i ukoliko bi se u normalne relacije doveli palacanje i platni promet preko poslovnih banaka - kakav se obavlja i sa drugim zemljama, to bi, u svakom slucaju, odredjivalo koliko ce ucesce dinara biti u ukupnoj novcanoj masi RS", kaze Banjac.

Potrebu ocuvanja privrednih tokova sa SRJ potencira i zamjenik predsjednika Predsjednistva SDS-a Dragan Cavic, isticuci da je prije prekida paltnog prometa sa SRJ, 80 posto prometa roba i usluga RS bilo pokriveno JU-dinarom kao plateznim sredstvom, te da je spoljno-trgovinski promet sa SRJ lani iznosio oko 850 miliona dolara, od cega je na izvoz RS otpadalo oko 250 miliona dolara.

"Vjerovatno cemo nas izvoz moci naplatiti kompenzacijama za robe iz SRJ, ali onih 600 miliona dolara roba koje smo uvozili i placali dinarima, jer smo bili u integralnom platnom prometu, sada cemo morati placati devizama. Postavlja se pitanje gdje naci tih 600 miliona dolara? Jedino kreditima, jer nemamo izvozno orijentisane privrede, ili prestuktuiranjem privrede. Predstoji nam jedan period siromastva, period niskog stepena potrosnje, ukoliko se ne nadju izvori za dotok deviza potrebnih za one robe koje moramo uvoziti, jer njih trenutno nema ni na nasem jedino dostupnom alternativnom trzistu - u FBiH", kaze Cavic.

Profesor Mladen Ivanic smatra da je, bez obzira na trenutno stanje u SRJ, neophodno sa SRJ postici dogovor oko upotrebe JU-dinara. "Ali, ti odnosi moraju biti cisti, jasni i ne treba da predstavljaju problem ni za koga, jer obje strane imaju interes da pojednostave svoju medjusobnu razumjenu, zato sto su uzajamno RS i SRJ jedna drugoj najveci partneri", kaze Ivanic.

Sudeci po procjenama strucnjaka i realnim pokazateljima, cini se da je realnije ocekivati da KM postane jedino platezno sredstvo u RS.

Branislava Memon (AIM)