TERET NACIONALNOG I TERITORIJALNOG

Perspektive politickog organizovanja u BiH

Banjaluka, 10. mart 1999. godine (AIM)

Sadasnje politicko organizovanje na podrucju bivse Jugoslavije, posebno BiH, odslikava socijalno-klasnu, idejnu i politicku strukturu drustva. Drustvo jos prolazi kroz rudimentarne oblike politickog organizovanja i aktivnosti. U BiH ima oko 110 politickih stranaka, organizacija i grupa, od kojih vecina nema socijalno-klasne i idejno-politicke osnove. Skoro da nema radnickih i lijevih politickih stranaka.

Prve stranke koje su se oblikovale poslije uvodjenja stranackog pluralizma bile su nacionalne stranke: Hrvatska demokratska zajednica (HDZ), Srpska demokratska stranka (SDS), Stranka demokratske akcije (SDA), Srpska radikalna stranka (SRS), Hrvatska stranka prava (HSP), itd. Njihov osnovni cilj je bio da ruse Jugoslaviju i da stvore ne nacionalne drzave, vec etnicki ciste zajednice. To je znacilo etnicko ciscenje, antagoniziranje naroda i medjusobno unistavanje. Time su narodi vraceni u srednji vijek. Ta politika je u ratu porazena, a sa njom i ideologija i politika nacionalnih stranaka. One danas bijedno izgledaju i uskoro ce sici sa politicke pozornice. Njihova sramna istorijska faza je uglavnom zavrsena. Nasa djeca i unuci citace u istorijskim udzbenicima kakvi su ludaci bili njihovi ocevi i djedovi pri kraju 20. vijeka, kakvo su zlo pocinili.

Pojavom politickog pluralizma u Jugoslaviji 1989/90 godine, pojavile su se i gradjanske stranke: reformisti, socijaldemokrati, liberali. Od bivseg SKJ odrzao se SK-SDP i SK-PJ. Zbog pobjede nacionalnih stranaka na izborima 1990. godine, ove stranke su otisle u opoziciju. Za vrijeme rata vladao je jednopartijski totalitarizam, tako da nije ni bilo gradjanskog partijsko pluralizma, ni stranacke opozicije. BiH zamalo sto nije izdahnula za vrijeme rata pred brutalnom najezdom srednjevjekovne vjerske i plemensko-etnicke netrpeljivosti i unistavanja. U BiH su bile zavladale tri nacionalisticko-vjerske aveti, koje su umirene Dejtonskim sporazumom.

Tek poslije rata naglo je ozivjelo formiranje novih politickih stranaka i opozicionog politickog pluralizma. Medjutim, mnoge od tih politickih stranaka i grupa su loseg idejno-programskog i kadrovskog kvaliteta, tako da se ne moze govoriti o savremenom politickom organizovanju. Primjera radi, u RS su se pojavile Srpska stranka Krajine i Posavine, Srpska patriotska stranka (SPAS), Stranka srpskog jedinstva, Srpska narodna stranka, Srpski otadzbinski front, Stranka za Jugoslaviju, Jugoslovenska ljevica, Stranka privrednog prosperiteta, Srpska seljacka stranka, Socijalno-liberalna stranka, Narodna radikalna stranka "Nikola Pasic", Narodna stranka RS, ... Ovih minijaturnih stranaka i strancica ima jos vise u Federaciji BiH. Na primjer, Bosnjacka stranka prava za BiH, Hrvatska cista stranka prava, Nova Bosna, Hrvatska krscanska stranka demokratske akcije, Stranka za BiH, Bosanski zeleni, BiH patriotska stranka, MBO, itd. Ako ovome dodamo jos devet nezavisnih kandidata, koji su se kandidovali na proteklim izborima, a koji su potpuno anonimni, vidimo koliko je sve to slabo i beznacajno.

Stranke koje su se donekle socijalno-klasno izdiferencirale i probile na politicku scenu u RS su Srpska demokratska stranka, Srpski narodni savez Biljana Plavsic, Srpska radikalna stranka, Stranka nezavisnih socijaldemokrata i Socijalisticka partija RS. Ovo je normalan raspored od desnice, preko centra do ljevice. Ove stranke su usle u dvije koalicije: koaliciju "SLOGA" i koaliciju SDS-SRS. To su, uglavnom, prirodne koalicije i pokusaj da se i one udruzuju je potpuno deplasiran, jer bi tada idejni i politicki pluralizam izgubio svaki smisao - preslo bi se u korporacijski sistem. U RS ima jos nekoliko beznacajnih koalicija malih partija i stranaka sa marginalnom ulogom u parlamentarizmu.

U Federaciji BiH znacajnu ulogu ima Socijalno-demokratska partija, kao najjaca opoziciona partija, zatim Koalicija za cjelovitu i demokratsku BiH, ciji stozer cini SDA sa Strankom za BiH, Liberali BiH i GDS. Znacajnu ulogu ima i HDZ. Male stranke lebde izmedju ovih velikih stranaka. One nisu pristale ni tamo ni ovamo; ili ce se okupljati u koalicije i oko vecih stranaka ili ce nestajati.

Savremeni politicki zivot sve vise istice potrebu okupljanja politickih stranaka u koalicije i alijanse oko osnovnog zajednickog programa, sto potvrdjuje iskustvo i u drugim zemljama, na primjer u Francuskoj, Italiji, Njemackoj, Grckoj. U savremenom drustvu vecina osnovnih ekonomskih, politickih i drugih procesa odvija se u okviru razlicitih konvergentnih organizovanih drustvenih grupa. Zato razumijevanje i prepoznavanje tih interesa i njihovih nosilaca - cini osnovnu pretpostavku njihovog razrjesavanja. Iskljucivanje interesnih grupa iz politickih procesa vodi njihovom antagoniziranju. Zato se predlaze organizovanje politickog interesnog pluralizma u koalicije i asocijacije politickih stranaka, razumije se, samo onih koji vode drustvenom progresu.

Od pocetka svog nastanka, u drugoj polovini 19. vijeka, socijaldemokratske partije su se borile za dublji socijalni sadrzaj demokratije . Za razliku od gradjanske demokratije, socijalna demokratija u svom programu ima socijalnu stranu demokratije. Savremena socijalna demokratija prihvata evolutivne socijalisticke procese kao svoj cilj do kojeg dolazi parlamentarnim sredstvima. Ona odbacuje nasilne revolucija kao sredstvo socijalistickog preobrazaja, sto predstavlja jedno od najbitnijih obiljezja socijaldemokratskog programa. Ima socijaldemokratskih i socijalistickih stranaka koje u svom programu nemaju ovu socijalnu komponentu i zato se ne mogu smatrati socijalistickim i socijaldemokratskim.

Politicke stranke treba da racionalizuju odlucivanje i upravljanje drustvenim procesima na bazi naucnih analiza i timskog rada. Mnoge stranke danas pretezno odlucuju na bazi pragmatizma, emocija i refleksa svijesti. Zatvorene male stranke ne mogu udovoljiti savremenim politickim procesima, pogotovo tamo gdje su stranke i grupe organizovane radi promocije interesa i ambicija pojedinih umisljenih velicina. Praksa potvrdjuje da stranke mogu voditi duhovno i maralno jake licnosti, koje se svojim znanjem i snagom mogu nametnuti drustvenoj sredini. To je danas rijetkost. Danas se socijalno-klasna i idejno-politicka borba pomijera u centar drustvenih dogadjaja - tamo gdje se nalaze socijalisticke, socijaldemokratske, demokratske stranke. Na desnoj strani ce se postepeno stabilizovati do 15 posto populacije, slicno zemljama koje su davno prosle kroz socijalno-politicko grupisanje, kroz koje mi sada prolazimo. Na lijevoj strani, koja ce dugo ostati masovna i sirotinjska - treba formirati lijevi blok na koga se danas ne obraca neophodna paznja. Tu spadaju radnici, seljaci, dio inteligencije i sitnog privredjivanja. Ove grupacije su organizovane u svoje stranke i u visoko razvijenim zemljama.

I socijalno-demokratske partije u BiH opterecene su sa dva negativna faktora: teritorijalnim i nacionalnim. U teritorijalnom smislu one su uglavnom vezane za odredjene entitete, sto predstavlja usku bazu za rad i afirmaciju. U SDP-u treba praviti ravnotezu izmedju socijalno-klasnog i nacionalno-patriotskog. Tek tada ce se one podici na nivo socijaldemokratskih partija Evrope.

Treba, dakle, obezbijediti dva pravca u organizovanju partija lijevog centra, u koje prvenstveno ubrajamo socijaldemokratske. One treba da budu centar okupljanja manjih partija iste ili slicne programske orjentacije.

U svakom slucaju, cijela polticko-partijska struktura je pred ozbiljnim spremanjem, pred stvaranjem mobilnijih i efikasnijih partijskih blokova da bi udovoljila savremenim drustvenim potrebema. Pretezan dio partija i stranaka ne moze se ni nazvati "strukturom", vec konglomeratom raznih dnevnih i pragmatickih idejno politickih struja, koja se ponasaju od slucaja do slucaja. Zato njihovo pragmatsko, organizaciono i kadrovsko sredjivanje je temeljna pretpostavka ostvarivanje njihove drustvene uloge.

Dr Mico Carevic (AIM)

b