CIJA JE BANKA JACA

Borba Srbije i Crne Gore za konrtolu dinara

Zasto je u Crnoj Gori zaustavljen sticung, a Srbija otvara nove stedionicu

AIM, PODGORICA 1. 03. 1999.

Srpsko - crnogorski ekonomski rat dobija na zestini. Proslonedjeljni monetarni udar, i rekordno obezvrjedjivanje domace valute do nivoa od 9,5 dinara za jednu marku, najavljuje otvaranje novih frontova u borbi za politicku i, posebno, ekonomsku prevlast izmedju Podgorice i Beograda.

Postaju sve ociglednije nepremostive razlike u ekonomskim koncepcijama vlasti u Crnoj Gori i, po mnogo cemu jedinstvenih, zvanicnika Srbije i SRJ. Iznemoglu privredu, koja je vec godinama na granici bankrota, Crnogorci pokusavaju spasiti tako sto proklamovanom reformom i masovnom privatizacijom zele privuci strane investitore. U ostatku SRJ primjenjuje se drugacija taktika. Jaca drzavni monopol, vraca se planska ekonomija iz vremena "samoupravnog socijalizma", dijelom se prodaje (Telekom), a dijelom otima, odnosno nacionalizuje (ICN Galenika), sve sto u perspektivi moze donijeti pare. I naravno, neumoljivo se stampaju dinari bez pokrica.

Dodatnih primjera otvorenog ekonomskog sukoba ima na pretek: ucestale razmirice oko uvozno - izvoznih dozvola, nasilnog prebijanja budzetskih dugovanja, sve cescih medjurepublickih trgovinskih i ekonomskih blokada (1,3 milona maraka vlasnistvo "Montenegrobanke", koje su nelegalno oduzete na beogradskom aerodromu krajem aprila prosle godine - jos uvijek nijesu vracene)...

Ni posljednji dogadjaji nijesu izuzetak. Od sredine februara u Crnoj Gori zaustavljen je 'sticung'. Obustavljanje ovog profitabilnog posla uslovio je nalogcrnogorskih vlasti ovdasnjim firmama da do 15. februara prekinu posao ziralne trgovine devizama, koji se godinama obavlja uz pomoc, i pod punom kontrolom, monetarnih vlasti. I Crnogorske vlasti su dugo, uz adekvatnu proviziju kojom se popunjavao republicki budzet, precutno tolerisale ovaj, po vazecim zakonskim propisima, ilegalan posao.

Odluka o obustavljanju "sticunga" motivisana je namjerom crnogorske Vlade da se sto veci dio sredstava koja su angazovana dijelu "sive ekonomije" vrati u legalne novcane tokove, tvrde ovdasnji zvanicnici u neformalnim razgovorima. Istovremeno, u Beogradu se, odskora, sasvim legalno, ponovo otvaraju mjenjacnice u kojima se devize kupuju i prodaju po "crnom", ili preciznije - trzisnom kursu. Prema tvrdnjama nerezimskih medija iz Beograda iza ovog posla stoji Beogradska banka i njen direktor, Milosevicev "bankar od povjerenja" Borka Vucic. I ovaj primjer svjedoci o razmimoilaznjima Pogdorice i Beograda kada je u pitanju monetarna politika zajednicke drzave.

A cija je 'starija' pokazuje i to sto je novcana masa u SRJ krajem prosle godine povecana sa planiranih 9,5 na preko 11 milijardi dinara. Isti trend nastavljen je i u '99. godini. Istovremeno, devizne rezerve SRJ sve su tanje. Zato je, tvrde strucnjaci, jos samo pitanje politicke odluke kada ce obezvrjedjivanje dinara biti i zvanicno priznato - novom devalvacijom. To bi se, kazu, moglo desiti koliko sjutra. Ali i tek u maju. "Rizik primene primarne emisije - stampanja para - kao resenja, je sada verovatno veci nego bilo kada od likvidacije hiperinflacije u 1994", konstatuje Dragoslav Avramovic, nekadasnji guverner NBJ.

Za proslogodisnju devalvaciju dinara, podsjetimo, vlasti u Crnoj Gori saznale su iz saopstenja Savezne vlade koje je procitano u ponocnim vijestima. Kasnije se pokazalo da su povlasceni privrednici u Srbiji za istu odluku znali 24 casa ranije, sto im je ostavilo dovoljno vremena da dinare sa svojih racuna pretvore u devize - po zvanicnom kursu. Cijenu svoje "neinformisanosti" Vlada Crne Gore brzo je izracunala. Solidarisanje sa Srbijom, cije vlasti cestim upadima u platni sistem SRJ pokusavaju koliko - toliko pokriti deficit javnih finasija, procijenjen na 2,5 milijarde dolara, kosta Crnu Goru 82,2 milona dinara mjesecno. Od 1. Aprila 1998. godine do danas.

Zato su trvenja sve cesca. "Vlada Srbije nema dovoljno prihoda da pokrije isplate penzija i plata koje se finansiraju iz republickog budzeta. Onda pribjegava malverzacijama na trzistu deviza", ustvrdio je crnogorski ministar industrije Vojin Djukanovic nakon posljednjeg monetarnog udara. Ali, Djukanovic nije dao odgovor na pitanja sta ce, i kada, crnogorske vlasti preduzeti kako bi odrzale obecanje da ce ovdasnju privredu i gradjane zastititi od nekontrolisanog stampanja para. "Vidjecemo. Nijesmo o tome jos precizno razgovarali", rekao je. Isto je, nesto ranije, porucio i crnogorski premijer Filip Vujanovic: "Crna Gora ce sebe zastititi i od eventualne devalvacije - na koji nacin i kojim mjerama vidjecemo".

Glasine o skorom prekidu platnog prometa izmedju Podgorice i Beograda nijesu (jos uvijek) dobile zvanicnu potvrdu. Vlada Crne Gore jos se nije usudila da preduzme ni jedan konkretan korak ka uspostavljanju kontrole kursa sopstvene valute, mada su brojni ekonomski strucnjaci upozorili da se planirana privredna reforma drugacije ne moze sprovesti.

Tako je koordinator Grupe 17 Mladjan Dinkic komentarisuci pocetak isplate stare devizne stednje u Crnoj Gori, a time i pocetak procesa privrednih reformi, zakljucio: "[teta je sto se istovremeno nije krenulo i sa uvodjenjem nove valute, posto bi to dalo vece psiholoske efekte". Slicnog misljenja je i njegov kolega Nebojsa Medojevic. On kaze: 'Imamo situaciju da treba da sprovedemo veoma slozene ekonomske reforme, a da ne uticemo na jedan od najvaznijih elemenata ekonomske politike - na kurs domace valute. Medjutim, primjecujem da se u posljednje vrijeme intenzivno radi na tom planu - cak je i u zvanicnoj ekonomskoj politici Crne Gore ostavljena mogucnost da Crna Gora primijeni te mehanizme".

Da se nesto, ipak, desava potvrdjuje i nedavni sastanak celnika crnogorske vlasti sa strucnjacima Grupe 17. Tada su prezentirane mogucnosti za uvodjenje vlastite ili paralelne valute (njemacke marke) u platni promet Crne Gore. I jedan i drugi scenario predvidjaju prekid platnog prometa sa Srbijom.

U slucaju uvodjenja vlastite valute, ovaj potez bi oznacio kraj pripremnog postupka. Prethodno bi trebalo ustanoviti vlastiti novcani sistem koji bi zamijenio postojeci. I, uz medjunarodnu podrsku, obezbijediti devizne rezerve koje bi bile dovoljne da podrze stabilnost nove, crnogorske, valute.

Uvodjenje paralelne valute, odnosno lagalizacija koriscenja marke, predstavlja drugu opciju. Pod uslovom da ostatak savezne drzave prihvati takvu ekonomsku mjeru, bilo bi dovoljno odrediti njen pocetni odnos prema dinaru i ostatak posla prepustiti trzistu. Probleme bi donijela preduzeca i gradjani Srbije koji bi, sasvim razumljivo, pokusali da nestabilne dinare u Crnoj Gori zamijene za cvrstu valuti. A to bi moglo izazvati nepodnosljiv pritisak na devizne rezerve sa kojim bi Crna Gora krenula u ovaj posao. Zato bi prekid platnog prometa sa Srbijom bio prvi, a ne posljednji potez u realizaciji ovog projekta.

Slijedeci ekonomsku logiku Crna Gora bi, dakle, vec mogla krenuti putem izbavljenja. Ali, takav potez bi nosio mozda i preveliki, ne samo politicki vec i ekonomski rizik za aktuelnu vlast. "Pitanje uvodjenja valute, sa stanovista sprjecavanja onoga sto je sada, jak je problem za politiku. Zato sto onog momenta kad se uvede nova valuta dolazimo do toga da nema vise potrosnje bez pokrica. TrosI se samo ono sto se zaradilo...", kaze nekadasnji potpredsjednik Vlade Crne Gore Slavko Drljevic, poznat i kao prvi promoter monetarne nezavisnosti iz redova vladajucih crnogorskih struktura.

Naravno tu su i iskljucivo politicki problemi, sa kojima se Crna Gora (bez)uspijesno nosi vec duze vrijeme. "Ne smijemo dozvoliti da zbog visegodisnje destrukcije autokratskog rezima u Beogradu nacinimo gresku u strateskom pogledu, koja ce ishitreno presuditi jugoslovenskom opredjeljenju", zakljucio je pocetkom nedjelje, po ko zna koji put, dugogodisnji premijer i aktuelni predsjednik Crne Gore Milo Djukanovic.

Dok se Podgorica koleba, Beograd kao da je gura ka sto hitnijem iznalazenju rjesenja. I to ne samo upornim provociranjem medjunarodne vojene intervencije. Jer, zazivi li odluka direktora Savezne uprave carina Mihalja Kertesa, o premjestaju crnogorskih carinika lojalnih ovdasnjim vlastima na rad u Srbiju, i njihova zamjena ljudima vjernim zvanicnom Beogradu - svaka dalja prica o ekonomskoj (ne)samostalnosti Crne Gore postace izlisna. Bez mogucnosti samostalnog uvoza i naplate carina i akciza koje su jedan od presudnih izvora za popunu ovdasnjeg budzeta, manja clanica "moderne federacije" ostala bi, hermeticki zatvorena, prepustena na milost i nemilost Milosevicevom rezimu. Tada bi sve njene ekonomske ambicije bile pretvorene u jednu jedinu - prezivjeti do sledeceg dana.

Zoran RADULOVC (AIM)