Domaca dezintegracija motiv mezunarodne integracije

Ekonomija BiH na startu godine

AIM, 25.01.99. Sarajevo Dok su prvi dan 1999. godine zvanicnici u 11 drzava Evropske unije sampanjcem zalijevali uvodjenje u obracun jedinstvene monete, eura, te simbolicno najavili nadolazece godine sa jednom valutom na jedinstvenom trzistu, dotle je ova godina u BiH pocela sa tendencijama suprotnim od evropskih - sa trzistem jos uvijek razbijenim po entitetskim granicama i sa upotrebom cetiri valute: konvertibilnom i njemackom markom, YU-dinarom (Republika Srpska)i hrvatskom kunom (nekadasnja takozvana Herceg-bosna). Bosanskohercegovacki zvanicnici su se, medjutim, upravo prvih dana godine trudili da javnost upoznaju sa cinjenicom da ce BiH uskoro postati clanicom Vijeca Evrope(!?), sto bi bio pocetak njenih integracionih tokova ka pristupu evropskim institucijama.

Koliko god ovaj optimizam zracio nadom o suradnji entiteta i ubrazanju zazivljavanja zajednickih drzavnih organa, trendovi u ekonomijama oba entiteta ukazuju da su u njima prisutne tendencije suprotne evropskim. Kako, uostalom, objasniti nekoliko dogadjaja iz prvog mjeseca u ovoj godini koji bi mogli imati presudan uticaj na ekonomiju u narednom periodu poput dezintegracionih procesa u rudnicima uglja u Federaciji BiH. Naime, oko 15.000 rudara su se odusevljeno razduzivali jedni od drugih, nadajuci se da ce kao patuljasti i samostalni rudnici moci uspjesnije poslovati nego u proteklih pet godina, koliko su i zvanicno u F BiH postojala dva preduzeca rudnika uglja - "Rudnici uglja" Tuzla i "Srednja Bosna" Kakanj. Vecina njih, nezadovoljna, prije svega, materijalnim statusom, malim i zakasnjelim platama, velikom nelikvidnoscu i zastarjelom tehnologijom, odlucila se na izdvajanje iz jedinstvenog preduzeca. Prvo su to najavili rudari rudnika Banovici odvojivsi se prvog januara od Tuzle, a koji dan poslije njih to su ucinila i sva cetiri rudnika "Srednje Bosne" - Zenica, Breza, Kakanj i Gracanica. Tim potezom, prakticno, rudnici uglja u F BiH sada nemaju nista zajednicko, vec posluju samostalno, na opstinskom nivou.

Jednostavno rezonujuci, po sistemu radim-prodam-zaradim, rudari smatraju da u vecem poslovnom sistemu samo gube, nazaduju i tehnoloski i materijalno, a buducnost vide u "solo privredjivanju", Nelogicnost i anahronizam ovih poteza vjerovatno ce se potvrditi uskoro, u radu, jer dok se velike svjetske korporacije, radi cuvanja pozicije na globalnom trzistu, udruzuju sa svojim konkurentima, u BiH se dakle desavaju suprotni procesi. Teske i pesimisticne nadolazece dane, ali i udaljavanje od evropskih trendova, najavljuju zaposleni i u drugim privrednim granama. Umjesto da veliki sistemi pomazu jedni drugima u osvajanju i jacanju pozicije na svjetskom trzistu, oni medjusobno, po logici "cistih racuna", saplicu noge jedni drugima. Moze li za ovu tvrdnju biti bolje iluistracije od slucaja tuzlanskog "Polihema"?! Ovoj firmi je "Elektroprivreda BiH" prvih dana nove godine iskljucila dotok elektricne energije sto je "Polihem" onemogucilo u realizaciji izvoznog aranzmana. Razlog ovog "Elektroprivredinog" poteza je neplacanje potrosene elektricne energije. Istina jeste da cio svijet pociva na ekonomskim principima redovnog izmirenja dugova, ali se za ovaj slucaj
moglo naci obostrano zadovoljavajuce rjesenje kako bi "Polihem" mogao stranom partneru na vrijeme isporuciti dogovorenu robu. Uz to, kao sto obicno biva u sporovima, cesto strada neduzni - prilikom iskljucenja elektricne energije "Polihemu", i tuzlanska "Dita", takodje izvoznik, ostala je bez struje, iako nije duznik, i to zbog tehnoloske povezanosti u napajanju. Na ovaj nacin je "Elektroprivreda BiH", prakticno, zavrnula ventile dotoka deviza u BiH, I to u trenutku kada je izvoz bh. preduzeca nuznost, prvenstveno zbog obezbjedjivanja deviza za otplatu inostranog duga i zbog nemogucnosti plasmana roba na domacem trzistu.

U pomenutom i slicnim poslovnim odnosima, pogotovo zbog nedostatka sistemske stimulacije izvoznika, nemoguce je izaci na "svjetsku pijacu". Nuznost ubrzanog rasta izvoznih aranzmana fokusirao je ovih dana u svojoj najavi mjera ekonomske politike za 1999. godinu, i premijer F BiH, Edhem Bicakcic, isticuci potrebu njihovog udvostrucenja. Brojcano iskazano, domet bh. ekonomije iznosio bi u 1999. godini nekih 300 miliona dolara izvoza. No, mogu li se nasi "patuljci", u dezintegracionim procesima i "soliranju" u privredjivanju na stranom trzistu, briti protiv divovskih korporacija? Naravno da ne mogu, kao sto je nemoguce u ovakvom ekonomskom okruzenju preci na samoodrzivi razvoj koji nam preporucuje
medjunarodna zajednica.

Da F BiH i Republika Srpska tesko mogu cak i uz svesrdnu pomoc medjunarodne zajednice, stici do samoodrzivog razvoja, potvrdjuju i statisticki pokazatelji o uspjesnosti njihovih poslovanja u 1998. godini. Primjera radi, planirani rast industrijske proizvodnje u F BiH je - umjesto zacrtanih 30 osto, sto bi bilo tek trecina prijeratnog nivoa- dostigao oko 23 odsto.

Ima, medjutim, i ohrabrujucih najava u ovoj godini. To je, prije svega, vece ulaganje stranog kapitala u ovdasnja preduzeca, Kuvajtska investiciona agencija (KIA) uplatila je 60 miliona dolara za Zeljezaru Zenica, odnosno novoosnovanu zajednicku firmu "BH Steel Company". Taj kapital u ovom momentu ima visestruke efekte - pokrece proizvodnju u Zenici, ali i, preko proizvodnje celika, ozivljava niz privrednih grana u drzavi: Rudnik zeljezne rude u Prijedoru, Rudnik kreca u Doboju, Zeljeznice, sarajevske metalopreradjivace Unis, Energoinvest i Zicu, Armature iz Stoca, Novotravnicko Bratstvo, ect. Bice to, na izvjestan nacin, put ka integraciji ukupne privrede i trzista u oba entiteta. No, ostaje nerijesen problem velikog broja radnika koji nisu usli u izbor zaposlenika nove firme, a koji ovih dana svoje nezadovoljstvo pokazuju demonstrativnim lupanjem stakala na zenickoj Zeljezari. Naime, problem nezaposlenosti predstavlja mogucu "socijalnu bombu" u oba bh. entiteta. Prema podacima F BiH, decembar prosle godine docekalo je 252.500 ljudi bez posla, 71.000 ih je bilo na takozvanom cekanju, a 406.000 je moglo reci da ima posao ali sa veoma niski i neredovnim placama.

Naznake moguce integracije bosanskohercegovacke privrede sredinom januara mjeseca najavila je i Asocijacija evropskih privrednih komora, sa sjedistem u Briselu, organizujuci u Sarajevu dvodnevno savjetovanje o perspektivama razvoja privrednih komora u BiH. Predlaganjem nacina organizovanja lokalnih, entitetskih i "kisobran" komora, Evropljani zele da nasu ekonomiju, u naredne tri godine, uvedu u evroske tokove.

Ocito, u ekonomiji BiH prisutna su dva jasno razgranicena procesa - integracije, koje forsira medjunarodna zajednica, i dezintegracije, koje dolaze od nerijesenih sistemskih i medjusobnih odnosa unutar proizvodnih grana i preduzeca. Od toga koji ce od ovih procesa zauzeti dominantnu poziciju, a to odredjuju i privrednici i ekonomisti, ali i politicari, zavisice i buducnost ovdasnje ekonomije.

Raif CEHAJIC AIM Sarajevo