OPASNOSTI PRIKRIVENE INFLACIJE

Ekonomski tokovi u BiH

SARAJEVO, 19.11.1998. Ima li inflacije u ekonomiji Bosne i Hercegovine i - ako je ima

• kolika je? O ovom pitanju veoma rijetko i povrsno se raspravlja na zvanicnim sastancima, a ni ekonomisti ne daju neke komentare na osnovu kojih bi se moglo utvrditi da li je kod nas inflacija izrazena i u kojem obimu. Cinjenica je, medjutim, da je u ekonomiji drzave, koja je prije tri godine izasla iz rata, inflacija neminovnost, sto potvrdjuju i slucajevi drugih zemalja koje su prosle postratnu obnovu.

Ako bi se odgovor na postavljeno pitanje izvlacio iz mjesecnih (dakle kratkorocnih) podataka Federalnog zavoda za statistiku - pa i zvanicnih izjava njegovih rukovodilaca - dosli bismo do (za ovu drzavu) zaista simbolicnih procenata inflacije primjerenih stabilnim ekonomija industrijski razvijenih drzava. Za ilustraciju ove tvrdnje posluzicemo se podacima Federalnog zavoda za statistiku prema kojima su u oktobru cijene na malo mirovale ili tacnije receno bile su za nekoliko promila ispod septembarskih. Cijene potrosacke korpe u oktobru ostala je gotovo nepromijenjanja u odnosu na prethodni mjesec, dok je prosjecna placa zabiljezila blagi rast. Istovremeno, industrijska proizvodnja u oktobru je rasla 1,6 odsto u poredjenju sa septembrom.

Moze se, dakle, reci da je produktivnost rada prosli mjesec nesto veca, cijene na malo nize, a place nesto vise. Mada se radi o analizi za jedan mjesec, moglo bi se zakljuciti da je rijec o stabilnoj ekonomiji. Ipak, ekonomisti upozoravaju da u ovoj godini drustveni bruto proizvod iznosi tek trecinu od nivoa iz

1. godine. Tako ova posljednja komparacija obara predstavu o stabilnosti bosanskohercegovacke ekonomije.

Govoreci proslog mjeseca na konferenciji za novinare, predsjednik Privredne komore BiH, Mensur Smajlovic, se - izmedju ostalog - osvrnuo i na rast inflacije u BiH kazavsi da se pretpostavlja da se ona prosle godine - uprkos cvrstom kursu domace valute - kretala oko 10 procenata. Ako se inflacija mjeri rastom cijena i troskova zivota, u ovoj godini bi ona mogla iznositi od sest do osam procenata. Kako je kurs KM do sada nepromijenjen u odnosu na njemacku marku, moze se, dakle, kazati da je rijec o troskovnoj inflaciji, u cemu se slaze vecina ekonomista. Blagi rast placa, penzija i ostalih isplata, nije, eto, ugrozio stabilnost KM.

Poznato je da se o domacoj valuti brine medjunarodna zajednica preko Centralne banke u Sarajevu, ne dozvoljavajuci stampanje prekomjerne kolicine novca. Time je nemoguce obezvrijediti domacu valutu njenim prekomjernim otpicajem. A da li - osim devizne podloge - trenutna kolicina novca u opticaju ima podlogu u proizvodnji, drugo je pitanje. S tog aspekta gledano, ni ovih dana najvaljena emisija u kovanicama vjerovatno nece poremetiti monetarnu ravnotezu na domacem trzistu, vjerujuci da je Centralna banka predvidjela i vrijednost kovanica u ukupnom odobrenom obimu KM u opticaju.

U analizi ovih inflatornih kretanja neminovno se namece jedno drugo pitanje: koliko nesolventnost domacih preduzeca potkopava stabilnost KM? Naime, nije nikakva nepoznanica da su medjusobna dugovanja i potrazivanja firmi u BiH velika, iako ni jedna zvanicna institucija (pa ni Zavod za platni promet) ne zele da saopste ukupan iznos potrazivanja i dugovanja. Ne saopstava se ni broj blokiranih ziro racuna, na osnovu cega bi se moglla steci bar povrsna predstava o nelikvidnosti u privredi. Kada bi se obznanili ovi podaci, dosli bismo vjerovatno do alarmantnih pokazatelja nelikvidnosti ovdasnjih preduzeca. Osvijetlio bi se tako jedan novi problem - da privreda trosi nepostojeci novac i da su unutarnje dubioze ogromne. A sta je to, ako ne inflacija. Probijen je predvidjeni obim namijenjen za obrtna sredstva, investicije i ostalu potrosnju pa je samim time poljuljana i vrijednost utvrdjenog pariteta KM prema njemackoj moneti.

Centralnu banku kao da ne muci ovaj problem vec se drzi samo utvrdjenog obima novca pustenog u otpicaj i njegove devizne podloge. Sta je, medjutim, sa supljim mjenicama koje kolaju izmedju preduzeca? Kad bi se striktno provodio Zakon o stecaju i likvidaciji, brzo bi bio rijesen ovaj problem. Ali, kako se tako ne radi, nesolventna preduzeca raznom finansijskom gimnastikom se i dalje zaduzuju da bi opstala. Do cega ce sve ovo dovesti, nepouzdano je sada nagadjati.

U svakom slucaju, ponudjeni parametar u prijedlogu mjera ekonomske politike za 1999. - koji je Privredna komora BiH uputila Vladi Federacije na razmatranje - da ce inflacija u narednoj godini iznositi iznad 10 procenata, mogao bi biti dobar indikator kako cemo u 1999. raditi i zivjeti. A hoce li se inflacija i stvarno kretati u predvidjenom okviru, pokazace naredni mjeseci.

Problem inflacije ozbiljno je proteklih dana uzdrmao i Republiku Srpsku pa i susjednu SR Jugoslaviju. Ucinio je to, zapravo, premijer Republike Srpske Milorad Dodik odlukom da revalvira konvertibilnu marku u odnosu na yu-dinar. Od 5. novembra ove godine yu-dinar, u kojem se isplacuju zarade i ostala primanja u Republici Srpskoj skocio je sa 5,9 na 7,5 konvertibilnih maraka. Ovim potezom Dodik je zelio da zastiti trziste RS od inflatornog udara koji stalno prijeti iz Jugoslavije, jer dinar (pod krahom jugoslovenske privrede) stalno pada te i zarade u RS gube vrijednost. U ovoj cinjenici sadrzana je i sva pogubnost vezivanja ekonomije RS za monetu strane drzave. Da je ovaj potez povukao ranije, premijer bi vec sada udomacio konvertibilnu marku u Republici Srpskoj i isplate bi isle u ovoj valuti. Ovako, ucinio je rez u nezgodno vrijeme, pa ga to moze kostati premijerske funkcije, iako iza njega cvrsto stoji medjunarodna zajednica. Spasavajuci se od inflacije, Dodik je tako dozivio brodolom.

Koliko je Dodik devalvacijom yu-dinara (dakle monete druge drzave) ucinio stetne ili mozda korisne efekte za RS, pokazace vrijeme, ali je nametnuo stanovnisvtu logiku da ekonomija jedne drzave mora cijeniti svoju valutu (KM). Suoceni sa velikom inflacijom, koju im je donio yu-dinar, stanovnistvo je prihvatilo Dodikovo pravilo i sada trazi da place prima u KM. Ovdje se, naravno radi vise o trzisnoj utakmici (nije vazno u kojoj valuti primam placu vec da ona bude vrijedna), a manje o patriotizmu. Kad bi u pitanju bilo ovo drugo, KM bi do sada bila u opticaju u Republici Srpskoj daleko ispred yu-dinara, a ne obratno.

Da bi zastitila svoju valutu, Vlada SR Jugoslavije je odmah reagovala vec poznatim prekidom platnog prometa sa Republikom Srpskom, sto moze imati pozitivnih efekata u okretanju RS vise prema Federaciji BiH i do brze reintegracije bosanskohercegovacke ekonomije.

Sta ce se iz ovog dosta kompleksnog problema izroditi, nezahvalno je prognozirati. U svakom slucaju, pogubnost velike inflacije u Republici Srpskoj napokon je uocena pa je to ujedno prilika i Ministarskom vijecu BiH da donese zajednicki (prvi put) dokument o mjerama ekonomske politike za 1999. godinu za cijelu drzavu i

• uz ostalo - obuzda inflaciju svojim potezima. U tom slucaju Vlada Federacije bi prikrivenu inflaciju u FBiH zvanicno priznala i obznanila njenu visinu, dok bi u Republici Srpskoj - nakon brzeg povezivanja sa privredom Federacije i prihvatanjem KM kao jedinog sredstva placanja - inflacija bila pod kontrolom.

Raif CEHAJIC (AIM Sarajevo)