BEZ PODRSKE I PROMOCIJE

Nevladine organizacije u RS

Banjaluka, 7. maj 1998. (AIM)

Medjunarodni odbor dobrovoljnih organizacija (ICVA) prosle godine je publikovao registar humanitarnih i drugih nevladinih organizacija prema kome je u Federaciji BiH registrovano 350 nevladinih organizacija, a u Republici Srpskoj 111. Od toga su u Federaciji 103 lokalne, 189 medjunarodnih, 18 pripada ujedinjenim nacijama, 23 su medjunarodne i 17 vladinih. U RS su samo 32 lokalne nevladine organizacije, 43 medjunarodne, 13 pripada Ujedinjenim nacijama, 17 je medjunarodnog karaktera, a 6 vladinih. Ove podatke treba uzeti sa rezervom jer mnoge od nevladinih organizacija koje su poslednjih godina osnovane nisu registrovane, a dio registrovanih nikada nije ni poceo sa radom.

Nesrazmjerno veci broj nevladinih organizacija u Federaciji BiH treba pripisati dugotrajnoj zatvorenosti RS i nespremnosti politickih faktora da otvori prostor i omoguce nesmetan rad domacim i medjunarodnim nevladinim organizacijama. Od 32 lokalne nevladine organizacije u RS najveci broj je registrovan i radi u Banjaluci. Manji broj se nalazi u Bijeljini, a po nekoliko u Prijedoru, Doboju i Brckom.

U Republici Srpskoj (a ni u Federaciji BiH) ne postoji zakonski propis koji regulise oblast nevladinog sektora. Na nevladine organizacije primjenjuje se Zakon o udruzivanju gradjana koji je usvojila Skupstina BiH 21. februara 1990. godine. Ovaj zakon bio je namijenjen prvenstveno udruzivanju u politicke organizacije, partije i stranke, ali je jednim dijelom regulisao i nacin organizovanja, registraciju i prestanak udruzenja gradjana.

Po mnogim svojim rjesenjima ovaj zakon ne odgovara standardima koje ima u vidu Evropska konvencija o ljudskim pravima. Za osnivanje udruzenja, na primjer, potrebni su potpisi trideset gradjana, sto je prema evropskim standardima neopravdano velik broj. U Holandiji udruzenje mogu osnovati dva gradjanina, a u Njemackoj sedam. U susjednoj Hrvatskoj, koja je svoj zakon o nevladinim organizacijama pravila po uzoru na austrijski zakon, udruzenje moze osnovati deset gradjana. Zakon takodje sadrzi diskriminatorsku odrebu prema strancima. Prema clanu 9. stranci mogu osnovati samo kulturna, naucna, tehnicka i slicna udruzenja, ali samo uz odobrenje nadleznog suda. Zakonito postojanje udruzenja i njegov status pravnog lica zakon vezuje za obavezu registrcije, sto takodje nije evropski standard. U mnogim evropskim zemljama udruzenja se mogu osnivati bez saglasnosti drzavnih organa i registracije (Svajcarska, Njemacka, Belgija, Holandija).

Nepostojanje domaceg zakonodavstva u ovoj oblasti bio je osnovni razlog da medjunarodne organizacije koje su ukljucene u projekte pomoci BiH pokrenu postupak izrade zakona o nevladinim organizacijama. Na pripremi zakonskog projekta o NGO u BiH duze vrijeme se radi u okviru projekata LEA i LINK, iza kojih kao organizatori i finansijeri stoje OSF BiH, ICVA, IRC, USAID, OSCE, OHR, Svjetska banka, NGO Centar, Pravnni centar i Pravna grupa. LEA i LINK su dva komplementarna projekta ciji je cilj stvaranje uslova za djelovanje nevladinih organizacija u BiH. LEA radi na stvaranju pravnog okvira za djelovanje nevladinih organizacija, a LINK na povezivanju i umrezavanju nevladinih organizacija.

Nepostojanje odgovarajuceg zakonodavstva stvaralo je postojecim nevladinim organizacijama razlicite probleme u radu. Ministar finansija u prethodnoj Vladi RS Drago Simic donio je 12. decembra prosle godine naredbu po kojoj su drzavljani RS, koji su zaposleni kod nevladinih i drugih medjunarodnih organizacija, obavezni da placaju "javne prihode". Pod "javnim prihodima" podrazumijevaju se poreze i doprinose, a njih ministar taksativno nabraja i propisuje obavezu placanja u mjesecnim iznosima.

Na ime poreza za obnovu i izgradnju RS zaposleni mora mjesecno da izdvoji 100 DEM, na ime doprinosa za penzijsko-invalidsko osiguranje 61,88 dinara, za zdravstveno osiguranje 64,84 dinara, za zaposljavanje 4,42 dinara i za djecju zastitu 8,84 dinara. Po slovu ministrove naredbe, ova obaveza je utvrdjena u pausalnom iznosu, sto znaci da je propisani iznos obavezan bez obzira kolika se naknada ostvaruje po osnovu zaposlenja. Tako bi isti iznos bila obavezna uplatiti cistacica zaposlena kod nevladine ili druge medjunarodne organizacije, cija zarada iznosi 300 DEM, i najstrucniji konsultant sa platom od 2000 DEM.

Nije pausalno oporezivanje jedini apsurd ministrove naredbe. Ministar naredjuje da se porezi i doprinosi placaju retroaktivno i to od 1. januara 1997. godine. Da bi im olaksao ovu neocekivanu obavezu, ministar propisuje da se iznos uplacuje u cetiri jednake mjesecne rate, racunajuci od dana stupanja na snagu njegove naredbe (22. decembar).

Povratno dejstvo propisa nigdje u pravu nije dopusteno. Moderna zakonadvstva institut retroaktivnog vazenja propisa gotovo ne poznaju, ili ga dopustaju kao striktan izuzetak. U Ustavu RS (cl.110) takodje je propisano da zakoni, drugi propisi i opsti akti ne mogu imati povratno dejstvo. Izuzetak je dopusten samo za pojedine odredbe zakona kada to zahtijevaju opsti interesi koji se moraju utvrditi u postupku donosenja zakona.

U naredbi ministra nije sasvim jasno da li se pod sintagmom "nevladine organizacije" podrazumijevaju samo medjunarodne nevladine organizacije, ili i domace. I u jednom i u drugom slucaju cilj je isti: razlicitim pritiscima onemoguciti sirenje nevladinog sektora i tako spasiti mehanizam partijske vladavine od demokratrizacije iznutra. Nova Vlada nije ovu uredbu stavila van snage, ali se ona u praksi ne primjenjuje.

Postojeci statisticki podaci pokazuju da je broj nevladinih organizacija u BiH vise nego skroman. U Madjarskoj je, na primjer, u jednom momentu bilo registrovano oko 40 hiljada udruzenja i slicnih asocijacija. Po nekim procjenama, danas ih aktivno radi oko 3 hiljade.

Za stimulisanje nevladinog sektora drzave u tranziciji su koristile razlicite stimulativne mjere. Najcesce su se udruzenjima i njihovim donatorima davale razlicite povlastice sa ciljem da se pomogne njihov razvoj i drustveno oblikovanje. Medjunarodni centar za neprofitne zakone (ICNL) pregledao je u oko 100 zemalja zakone koji regulisu rad nevladinih organizacija i utvrdio grupu najprakticnijih standarda koji se ticu fiskalnog stimulansa. Oslobadjanje NGO od poreza na dohodak, odbijanje poreza na prihod od kredita donatora i razne druge povlastice kod oporezivanja su najcesce mjere stimulisanja aktivnosti nevladinog sektora. Madjarski Parlament je u decembru 1996. godine donio "zakon o 1 posto", prema kojem svaki gradjanin koji prijavljuje porez na osnovni prihod ima pravo da izdvoji 1 posto svog poreza za specificne NGO koje sam izabere.

Za ozbiljniji start nevladinog sektora bice, pored novog zakonodavstva, potrebna i veca drustvena promocija.

Branko Peric (AIM)