POVRATAK U PRITVOR

Izbjeglice i amnestija

Banjaluka, 5. april 1998. (AIM)

Polovinom proslog mjeseca u Banjaluci je lisen slobode izbjegli Bosnjak koji je dosao iz Njemacke da u lokalnoj policijskoj stanici, kao gradjanin tog grada, podigne licnu kartu. Vijest je novinarima saopstio Alun Roberts, portparol IPTF-a, objasnivsi da je povratnik uhapsen i nekoliko dana proveo u zatvoru zbog toga sto je protiv njega 1992. godine pokrenut krivicni postupak zbog izbjegavanja vojne obaveze.

Iako policijski organi Republike Srpske, posebno od dolaska nove vlade, izbjegavaju ekscese ove vrste, slucaj zasluzuje paznju zbog cinjenice da se u ovom entitetu jos uvijek veliki broj lica koja su izbjegla vojnu obavezu vodi u sudskim dosijeima pod sifrom "okrivljeni", zbog cega su u praksi i dalje moguci slicni "nesporazumi".

Pocetak rata u BiH poceo je da se zahuktava pozivanjem na mobilizaciju pripadnika manjinskog naroda. U politickim strategijama nacionalnih vodja to je bio jedan od efikasnih nacina etnickog ciscenja, jer se, s pravom, racunalo da ce najveci broj vojnih obveznika iz redova manjinskih naroda napustiti prebivaliste kako bi izbjegao da ratuje protiv 'svog naroda'. Da bi se onemogucio povratak ovih lica, bar na duze vrijeme, vlasti su protiv svih koji se nisu odazvali opstem pozivu na mobilizaciju odmah pokrenule krivicni postupak zbog krivicnog djela neodazivanja pozivu i izbjegavanja vojne sluzbe iz cl. 214. Krivicnog zakona. Za ovo krivicno djelo, koje spada u grupu krivicnih djela protiv oruzanih snaga, ako je ucinilac napustio zemlju, moze se izreci kazna zatvora do deset godina.

Vojna tuzilastva i sudovi su tokom rata bili zatrpani ovom vrstom krivicnih prijava i optuzenja. Tacan broj okrivljenih se cuva kao sluzbena tajna i ne saopstava javnosti. Prema nezvanicnim izvorima, samo u banjaluckom sudu ima oko 12 hiljada okrivljenih po ovom osnovu. Po sudskoj proceduri, protiv okrivljenih koji se ne odazovu na poziv suda, ili cije prebivaliste nije poznato, sud izdaje potjernicu, ili naredbu za privodjenje, koja se evidentira u dosije okrivljenog kod policije. Tako se moglo dogoditi da povratnik iz Njemacke, protiv koga se vodi takav krivicni postupak, bude uhapsen i stavljen u pritvor.

Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma strane potpisnice su preuzele obavezu da pruze amnestiju svim izbjeglim i raseljenim licima protiv kojih se vodi krivicni postupak zbog krivicnih djela u vezi ratnog konflikta. Prema clanu VI Sporazuma o izbjeglim i raseljenim licima (Aneks VII), amnestijom koju uzivaju izbjegla i raseljena lica obuhvacena su sva krivicna djela osim teskog krsenja medjunarodnog humanitarnog prava i krivicnih djela koja nisu u vezi sa ratnim konfliktom. Obaveza pruzanja amnestije podrazumijevala je donosenje domacih zakona o amnestiji kojima ce se amnestija izricito propisati i urediti postupak njenog davanja.

Pola godine nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma i Republika Srpska i Federacija BiH donose Zakone o amnestiji kojima amnestiju razlicito tumace i propisuju. Zakon o amnestiji RS propisuje da se amnestijom obuhvataju krivicna djela ucinjena u periodu od 1.1.1991.godine do 14.12.1995.godine, dok isti zakon u Federaciji BiH ne odredjuje pocetni rok. Nadalje, u Federaciji BiH amnestijom je obuhvaceno i krivicno djelo pozivanja na otpor iz cl.201. Krivicnog zakona, a u Republici Srpskoj nije. Najvece razmimoilazenje dva zakonska teksta, koji bi po logici stvari morali biti usaglaseni, odnosi se na stav prema licima koja su izbjegla odazivanje na poziv za mobilizaciju i lica koja su pobjegla iz vojnih jedinica. Zakon o amnestiji RS za ova lica nije predvidio amnestiju, a isti zakon Federacije BiH jeste. Zakon o amnestiji RS izuzeo je od amnestije i lica koja su izvrsila neko od krivicnih djela za koja je propisana amnestija ako se kao posledica izvrsenja tog djela pojavljuje umisljajno lisenje zivota drugog lica.

Izuzimajuci od amnestije gradjane koji se nisu odazvali pozivu za mobilizaciju, zakonodavac u RS je ocigledno bio u sluzbi vladajuce politike i imao zadatak da najveci broj izbjeglica i raseljenih lica ostavi kao "sudski slucaj" i tako im, bar za izvjesno vrijeme, uskrati povratak. Istina, pravni strucnjaci smatraju da je amnestija propisana Dejtonskim sporazumom, kao medjunarodnim ugovorom koji je postao sastavni dio domaceg pozitivnog zakonodavstva, i da su sudovi duzni da direktno primjenjuju medjunarodni ugovor. Mr Goran Bubic, banjalucki advokat i predsjednik Centra za ljudska prava, tvrdi da je Zakon o amnestiji neustavan i direktno suprotan Dejtonskom sporazumu, zbog cega je njegova organizacija prije godinu dana podnijela Ustavnom sudu RS inicijativu za njegovo ponistenje.

"Moglo bi se reci da amnestija fakticki postoji u svim slucajevima na koje se odnosi po Dejtonskom sporazumu jer sudovi ne rade na predmetima okrivljenih koji su izuzeti iz amnestije. Niko od potpisivanja Dejtonskog sporazuma do danas nije osudjen zbog izbjegavanja mobilizacije. Medjutim, sama cinjenica da je protiv velikog broja lica krivicni postupak pokrenut, a nije okoncan, stvara pravnu neizvjesnost i nesigurnost", kaze Bubic i upozorava da lica protiv kojih se vodi krivicni postupak mogu imati i druge vrste posledica, kao sto su nemogucnost dobijanja raznih uvjerenja neophodnih za rjesavanje vaznih statusnih pitanja.

Na desetine hiljada krivicnih prijava i optuzenja jos uvijek ceka rjesavanje u tuzilastvima i sudovima. Povratnici zbog ove cinjenice rizikuju razlicite neprijatnosti u susretu sa drzavnim organima.

AIM saznaje da ovih dana nova vlada premijera Dodika priprema izmjenu Zakona o amnestiji. Novo rjesenje prosirice amnestiju i na lica koja se nisu odazvala pozivu na mobilizaciju, cime ce se zakon uskladiti sa Dejtonskim sporazumom. To bi trebalo zatvoriti sudske upisnike i izbjeglicama garantovati pravnu sigurnost prilikom povratka.

Branko Peric