STROGO KONTROLISANI MEDIJI

Istocni dio RS i demokratija

Banjaluka, 2. mart 1998. (AIM)

Demokratski "zemljotres" u politickom zivotu Republike Srpske, ciji je prvi udar uslijedio u juli 1997. godine sa antiesdeesovskom kampanjom predsjednice Biljane Plavsic, imao je svoj epicentar u Banjaluci. Jedina prava urbana sredina u srpskom entitetu bila predodredjena za politicki opusteniju atmosferu. Zahvaljujuci tome, ali i pomoci medjunarodne zajednice, kao i autistickom, klaustrofobicnom ponasanju dotadasnjeg rukovodstva na Palama, iz Banjaluke je odmah nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma krenuo talas formiranja politickih stranaka i nezavisnih medija, koji je bio uvertira za ono sto se desavalo od raspustanja Narodne skupstine RS do izbora Milorada Dodika za premijera i prelaska SDS-a u opoziciju.

Proces demokratizacije, geografski gledano, zaustavio se na istocnoj periferiji Bijeljine, koja jeste urbana sredina, i to pokazuje postojanjem velikog broja privatnih i nezavisnih medija, te slobodnim djelovanjem vise politickih partija, ali je ujedno i posljednja stanica na putu demokratije od zapada na istok RS. Izmedju Bijeljine i Trebinja, koje se, takodje, s punim pravom moze nazvati gradom, nema nicega. Istocna Bosna je tamna rupa koju ne pokriva ni jedan alternativni medij, u kojoj nema nijedne opozicione stranke, u kojoj nizak socijalni i kulturni nivo srednine ostavlja prostor za djelovanje samo tvrde nacionalisticke opcije, u kojoj siromastvo i zakoni procesa adaptacije stanovnistva, uglavnom izbjeglog iz Srednje Bosne i Sarajeva, radjaju strah od novog, gradjanskog i opozicionog misljenja.

Na potezu od Zvornika, Srebrenice, Bratunca, Vlasenice, Rogatice, Visegrada, Foce, do Gacka, Nevesinja, Bilece i Trebinja, djeluje, slovom i brojem, jedan privatni radio - "Palma" u Bratuncu, ciji je program iskljucivo muzicko-zabavnog karaktera, a od stranaka, postoje samo SRS i SDS, dok opstinski odbori SNS-a i socijalista u Zvorniku i Trebinju izgledaju kao ostrvca u moru. Omladinska stranka koja djeluje u Lukavici, Dobrinji i Vojkovicima takodje se ne moze smatrati opozicionom jer je - tvrde upuceni - inicijativu za njeno osnivanje pokrenuo Nedjeljko Prstojevic, ratni predsjednik SO Ilidza i osvjedoceni SDS-ovac, samo iz razloga da napakosti svojim unutarstranackim rivalima koji su ga izopstili iz vlasti. Tako se u istocnom dijelu RS doslo u situaciju da su najjaca opozicija radikali i SDS jedni drugima, ali samo na planu podjele vlasti na lokalnim nivoima. Opstinski mediji su, u takvoj konstelaciji, samo glasila vecine u lokalnim organima vlasti i ne mogu biti kreatori slobodnomisleceg javnog mnjenja.

Kreatori takve medijske atmosfere nisu ni tri medija koja djeluju na Palama - Kanal "S", Radio "Sveti Jovan" i za sada neautorizovani lokalni televizijski kanal koji emituje samo program "Euro-sporta". Nisu zato sto su njihovi osnivaci ljudi iz iste one garniture koja je od potpisivanja Dejtonskog sporazuma naovamo sistematicno gusila proces demokratizacije. Prema podacima do kojih je, cak i na nivou "carsijske" price tesko doci, glavni dionicari Kanala "S" su braca Momcilo i Mirko Krajisnik, Radija "Sveti Jovan" porodica Karadzic, a "tal" u pomenutom trecem mediju, neautorizovanom TV kanalu, imaju Sonja Karadzic i Miroslav Toholj. Pomenuta imena i karakter njihovog dosadasnjeg politickog djelovanja ne daju povoda za razmisljanje da su oni pokrenuli ove privatne medije da bi probili led i dali mogucnost da to isto ucine i drugi. Naprotiv, njihova politicka i materijalna moc prije ukazuje na zelju za monopolizacijom medijskog prostora na istoku.

Cak i ovakva, povrsna inventura stanja na politickom i medijskom planu trebalo bi da izazove zabrinutost, doduse ne podjednaku, kod oba centra politicke moci u RS - i paljanskog i banjaluckog. Kod prvog, zato sto jos nije shvatio da se politicarima i strankama u obliku birackog povjerenja vraca kolicina slobode koju omogucuje, a kod drugog, koji je to vec shvatio, zato sto moraju biti svjesni da su septembarski izbori blizu i da se znacajna masa birackog tijela nalazi na istoku RS. Stanovnistvo istocnog dijela RS danas je prikljesteno izmedju Banjaluke, odakle je u zemlju i svijet lansiran novi, neocrnjeni politicki profil Srba, i Pala, gdje su se pokazali nesposobnim da se oslobode uzurpiranog patenta na rjesenje srpskog nacionalnog pitanja u Bosni.

U takvoj politickoj geografiji svoje mjesto nalaze i rijeka Drina, koja je za Srbe ipak istorijski simbol nepouzdanosti matice Srbije, te Sarajevo i Srednja Bosna, gdje su uglavnom smjestene bosnjacke izbjeglice koje istrajno ocekuju povratak svojim kucama u istocnoj Bosni. Srbi u istocnom dijelu RS, kako domicilni tako i izbjeglice izbacene iz svog predratnog socijalnog "lezista" i poseljacene, danas se osjecaju nesigurnije nego ikada i ne cudi to sto su se okrenuli radikalnijim politickim opcijama, cak i od SDS-ove. Uzrok politicke radikalizacije zasigurno nije u mentalitetu.

Osim politicke zbunjenosti istocnobosanskih Srba, na cije glasove sa neutemeljenom sigurnoscu racunaju Pale, i poprilicno, u konkretnim potezima neiskazanog stava Banjaluke prema njima, uzrok politicke radikalizacije istoka RS je i siromastvo masa naspram bogatstva elitnih, uglavnom politickih i ratnoprofiterskih krugova. Ulaganjem novaca u ovaj dio Republike Srpske, stvorio bi se ekonomski stabilan gradjanin koji postaje otvoren za liberalnije, opustenije politicke opcije. Kao sto je jasno da se stabilna Bosna i Hercegovina ne moze izgraditi bez stabilne RS, odnosno bez podizanja ekonomskog nivoa u oba entiteta, tako se ni talas demokratizacije iz Banjaluke ne moze preliti istocnije od linije Lopare-Bijeljina bez ulaganja u istocni dio srpskog entiteta. Ovakav stav potkrepljuju istorijska i socioloska pravila da se u siromasnim drustvima biraci uglavnom opredjeljuju za nacionalne, a najcesce i nacional-fasisticke opcije.

Bez ulaganja u istocnu Bosnu i istocnu Hercegovinu nema ni stvaranja uslova za povratak izbjeglica, taj najosjetljiviji momenat za potpuno ostvarivanje Dejtonskog sporazuma. Jer, masovan povratak Bosnjaka u pomenute dijelove Republike Srpske, i Srba iz ovih krajeva u Sarajevo i Srednju Bosnu, moze se ostvariti uz politicku i vojnu silu jacu od bosanskohercegovackih nacionalizama, ali to je metod opasan za stabilnost u regionu i u sebi generira mogucnost novog rata kada se ta visa sila povuce. Drugi metod je pomoc da se stvori ekonomski stabilan gradjanin BiH, kome je onda svejedno u kojem ce entitetu ostvarivati dobit za sebe i svoju porodicu. Sadasnja situacija, odnosno odsustvo namjere da se ulaze u istocnu Bosnu i istocnu Hercegovinu, nije samo kaznjavanje SDS-a vec i obicnog stanovnistva, ali i bosnjackih izbjeglica sa tih podrucja kod kojih ce na duzi period zavicajnu nostalgiju pobijediti bolje ekonomske mogucnosti u mjestima gdje sada zive.

Sadasnja situacija politicke zbunjenosti i ekonomskog vakuuma na istoku RS svela je rezultate lokalnih izbora na ogoljeno formiranje multietnickih opstinskih parlamenata, u kojima neke stranke u jednoj opstini zastupaju gradjane koji i dalje zive u drugom entitetu i, bez argumenata ekonomskog prosperiteta, samo deklarativno podrzavaju povratak izbjeglica. Pogotovo sto u vecini opstinskih parlamenata sjede predstavnici istih onih stranaka koje su i dovele do rata.

Naravno, sam cin odrzavanja lokalnih izbora i primjena njihovih rezultata jesu veliki korak u provodjenju Dejtonskog sporazuma i dobra osnova procesa demokratizacije. Visepartijski i visenacionalni opstinski parlamenti daju vise garancija medjunarodnim ulagacima da njihov novac nece zavrsiti na bankovnim racunima establismenta jedne, dvije ili tri partije. Medjutim, iskustva politickog zivota u BiH pokazuju da nema ni te stranacke opredjeljenosti niti nacionalne pripadnosti koja bi mogla sprijeciti politicare da se udruze oko licnih ekonomskih interesa. Osim slobodnog, nezavisnog, ideologijom i ekonomskim interesima neopterecenog novinarstva koje postuje kategoriju javnog mnjenja, ne postoji drugi nacin da se profesija politicar stavi pod lupu javnosti.

Bez pionirskog rada u stvaranju slobodnih, prije svega finansijski nezavisnih medija, ne mogu biti zalijecene posljedice pedesetogodisnjeg komunistickog rezima, niti prevladani izuzetno snazni i retrogardni bosanski nacionalizmi i krutost njihove politicke artikulacije.

Momcilo OSTOJIC