PRIVREDNICI USPJESNIJE DIPLOMATE OD POLITICARA

Ekonomska saradnja BiH i SRJ

AIM, SARAJEVO, 17.02.98. Hoce li privrednici BiH prije uspostaviti odnose sa Jugoslavijom od politicara? Odgovor je potvrdan, sudeci bar po upornosti i aktivnostima predstavnika Zeljezare Zenica. Vec u dva navrata Zeljezara je imala direktne poslovne kontakte sa Zeljezarom u Smederevu. Prvo je krajem prosle godine izvrsena razmjena robe (manja po obimu, ali znacajna po uspostavljanju pocetnih koraka), a onda je sredinom prosle sedmice Hamdija Kulovic, generalni direktor zenicke firme, boravio u Beogradu. Dok je ovaj prvi kontakt dvije zeljezare ostao nezapazen u siroj javnosti, proslosedmicno gostovanje prvog covjeka zenicke Zeljezare imalo je velikog odjeka u BiH i Jugoslaviji.

I ne sluteci kakve ce efekte na njegovo gostovanje u Beogradu ostaviti ranije zakazani susret sa direktorom Dusanom Matkovicem, direktorom Srpskog akcionarskog rudnicko-topionicarskog drustva Smederevo, Kulovic se pripremao samo za razgovor o saradnji sa svojim kolegom o nastavku zapocetih poslova radi obezbjedjivanja trzista, ali se - zahvaljujuci tijesnoj zavisnosti srpske privrede od politike - susreo i sa premijerom Republike Srpske, Miloradom Dodikom, pa cak i sa predsjednikom Jugoslavije, Slobodanom Milosevicem. Iako sastav tima za pregovore (sa srpske strane) upucuje i na politicku konotaciju susreta, generalni direktor zenicke Zeljezare se predstavio ipak iskljucivo kao privrednik, jer se razgovaralo o saradnji zeljezara iz Zenice i Smedereva, ali i otvorenosti pruga i uspostave prometa, kako unutar Federacije BiH i RS tako i Jugoslavije.

Sudeci prema pisanju nase stampe o ovim razgovorima, Dodik se pokazao kao veoma uticajan (sto i prilici jednom premijeru), obecavajuci da bi svojim autoritetom mogao vec za desetak dana obezbijediti funkcionisanje zeljeznickog saobracaja kroz RS, tacnije od Zenice prema Prijedoru, odakle Zenicanima treba zeljezna ruda, i dalje preko Banjaluke i Zvornika za Srbiju (za izvoz proizvoda iz Zenice u Smederevo).

Koliko god mislili da je ovaj razgovor na nivou dvije drzavne firme iz dvije razlicite zemlje, on se na prvi pogled svodi najvecim dijelom na saradnju dva entiteta u BiH, a potom vezuje na potpisani sporazum o ekonomskim odnosima Jugoslavije i Republike Srpske, koji ne priznaje medjunarodna zajednica (jer je medjunarodna ekonomska saradnja po Daytonu u nadleznosti drzave BiH, a ne entiteta).

Konacan efekat razgovora iz Beograda pokazace se u narednim mjesecima, ali on vec sada ima dalekosezan znacaj ne samo za zenicku Zeljezaru vec i za FBiH, pa i cijelu BiH. Zasto? U prvom redu sto realizacijom dogovora da zeljezna ruda krene do kraja februara u Zenicu dolazi najmanje do tri efekta za ovdasnju privredu: otvaranje zeljeznickog saobracaja kroz nasu drzavu (i dalje), obezbjedjuje se sirovina za metalurge i pokrece cio jedan reprolanac u metalopreradi. Nastavi li se ovaj zapoceti proces ozivljavanja privrede u BiH, istovremeno se otvara i proces pokretanja proizvodnih kapaciteta i zaposljavanje novih radnika i u drugim oblastima. U takvom lancu automatski dolazi i do reintegracije ekonomije BiH, u pocetku preko metalurgije i metaloprerade, a onda i u ostalim privrednim granama.

Drugi aspekt ozivljavanja privrede (radi njega je vjerovatno sve ovo i pokrenuto) jeste uspostavljanje ekonomskih odnosa sa Jugoslavijom kroz poslovnu saradnju sa Smederevom i Zeljezarom Niksic. Time bi se (mozda prvi put u svijetu) desilo da politicki odnosi izmedju dvije drzave uslijede tek nakon ekonomske saradnje. Posto je BiH puna apsurda, ni to ne bi nista bilo cudno.

Koliko su, medjutim, tri zeljezare iz nekadasnje zajednicke drzave u zavisnosti jedna od druge, odnosno trece? Poznato je da su privredni kapaciteti u bivsoj Jugoslaviji gradjeni u jednom povezanom sistemu i u nekoj su zavisnosti u funkcionisanju, ali nisu medjusobni konkurenti. I zeljezara u Zenici, i ona u Niksicu kao i smederevska, ne proizvode istu vrstu celika. Razliciti profili i kvaliteti odredjivali su i njihovu upotrebnu poziciju. No, iako postedjena od ratnih razaranja, ali ne i od sloma zbog izolovanosti, jugoslovenska privreda je proteklih godina postala siromasna sirovinama, repromaterijalne, a svega toga ima u BiH! Da moze, ona bi te sirovine i materijal eksploatisala u RS bez odobrenja drzavnih organa BiH, ali to sto njoj treba ne moze (ili ne moze bar u potpunosti) naci u krahiranoj privredi RS. Zato Jugoslavija zuri da uspostavi ekonomske odnose sa BiH, predlazuci Carlosu Westendorpu, visokom predstavniku medjunarodne zajednice u BiH, odmah iza razgovora sa predstavnikom zenicke Zeljezare i zajednicki susret sa predstavnicima Koksno-hemijskoj kombinata Lukavac, RMK Zenica sa sjedistem u Prijedoru (obuhvata cak 14 preduzeca u RS) i Zeljezarom Zenica. Dakle, interes Jugoslavije nije da implementira ono preuzeto iz Daytona (priznavanje BiH i uspostava diplomatskih odnosa sa njom pa tek onda da radi na privrednoj saradnji) vec pokusava da podigne svoju slomljenu privredu neregularnim putem. Ne treba biti naivan pa vjerovati da Dodik samostalno vuce poteze oko otvaranja RS (i politicke i privredne), jer on radi za interes Srba ne samo u BiH. Los standard stanovnistva on moze podici, a time i svoj rejting, samo vecom zaposlenoscu, rastom plata i penzija. Zato i pokusava da otvori zeljeznicke pravce, trazi novac od medjunarodnih institucija i putuje po Evropi.

Ima, medjutim, jos jedna strana uspostave ekonomskih odnosa izmedju BiH i Jugoslavije. Mozda je ona zapravo njeno nalicje, ali u svakom slucaju potvrdjuje cinjenicu da se politika - osim obezbjedjenja protoka ljudi, ideja, kapitala i robe - ne bi trebala uplitati u ekonomiju. Privrednici sami, bez pomoci politicara, mogu uspjesno saradjivati, samo im treba obezbijediti slobodu kretanja. To potvrdjuju i primjeri iz Tuzlansko-podrinjskog kantona, gdje se i najdalje otislo u povezanosti dva entiteta i dvije drzave. Menadzeri tamosnjih firmi djelimicno nabavljaju vec godinu-dvije sirovine i repromaterijal u RS i Srbiji, a za uzvrat isporucuju robu na ovo trziste (Dita, Pivara, Siporeks). O tome se u siroj javnosti malo zna, mada je ovom razmjenom djelimicno smanjena siva ekonomija na Koridoru.

Proslosedmicni susret direktora Zeljezare Zenica sa srpskim privrednicima i politicarima (s obje strane Drine) nagovjestaj je vece saradnje i mogucnost otvaranja trzista, makar i uz pomoc politike. Koliki ce biti dometi, pokazace naredni period.

Raif CEHAJIC (AIM, Sarajevo)