GOLO PREZIVLJAVANJE

Republika Srpska u ogledalu statistike

Banjaluka, 7. februar 1998. (AIM)

Samo oni stanovnici RS koji su tokom 1997. godine stizali da od prosjecne plate podmire svoje i potrebe svoje porodice, znaju na koji su nacin to cinili.

Prema svjetskim kriterijumima, granicu siromastva predstavlja godisnji nacionalni dohodak po stanovniku od 4.829 dolara. Prema jos uvijek nepotpunim podacima Republickog zavoda za statistiku zaposleni u Republici Srpskoj prosle godine zaradjivali su mjesecno u prosjeku oko 320 dinara (statisticki podaci za period januar-oktobar 1997. godine), sto bi, pretvoreno u omiljenu valutu na ovim prostorima - njemacku marku - bilo oko 85 DM. Pomnozimo li ovu svotu sa 12 mjeseci dobijamo sumu od 1.020 DM, a to je, pretvoreno u dolare, tacno 600 "zelenih novcanica". Sam po sebi namece se zakljucak da su stanovnici Republike Srpske u prosloj godini, mjereno svjetkim kriterijumima, svi odreda bili - puki siromasi!

Ako to moze biti bilo kakva utjeha, ni 11 miliona Jugoslovena ne mogu se pohvaliti da su se makar i priblizili toj famoznoj cifri od 4.829 dolara. Oni su morali da se zadovolje sa oko 1.600 dolara nacionalnog dohotka po glavi stanovnika u 1997. godini. Za svijet, i oni su sirotinja, ali za ljude u Republici Srpskoj - pravi mali bogatasi.

Tokom gradjanskog rata u bivsoj SFRJ u periodu od 1991. do

1. godine, zivotni standard stanovnistva u Republici Srpskoj radikalno je opadao. Prihvatajuci jugoslovenski dinar kao zvanicno platezno sredstvo, uz bezuslovno oslanjanje na privredu SR Jugoslavije, trpeci strahovite ekonomske sankcije, prosjecna godisnja primanja zaposlenog stanovnika Republike Srpske su sa nekadasnjih 2.950 dolara u 1990. godini (uzme li se podatak za tadasnju Bosnu i Hercegovinu) spala na svega 280 dolara u 1995. godini (prema zvanicnim statistickim podacima prosjecna zarada u Republici Srpskoj u 1995. godini iznosila je 68 dinara).

Onemoguceni da iole normalno zive i privredjuju u zemlji u kojoj je vladalo ratno bezumlje, okovani dvostrukim sankcijama, i oni malobrojni u fabrickim pogonima i oni mnogobrojni u rovovima bili su svjedoci najvece ikada zabiljezene inflacije u istoriji covjecanstva (ne zvuci li inflacija od 313 miliona odsto u prvih dvadesetak dana januara 1994. godine zaista jezivo?!) i dolaska u situaciju da se "nema ni u lijevoj, ni u desnoj".

U prosloj godini sveukupna zarada zaposlenih u Republici Srpskoj udvostrucena je u odnosu na onu od prije dvije godine. Neki bi to nazvali "korakom od sedam milja", no i tih 600 "prosjecnih" dolara, zaradjenih tokom 1997. godine, premalo je cak i za zivot na ivici egzistencije. Srednji stalez, koji je bio osnova u populacionoj hijerarhiji prije rata, potpuno je nestao, tako da su (ostavimo li po strani onih 1,2 odsto bogatasa, koliko se procjenjuje da ih ima medju domicilnim stanovnistvom RS) ostali samo siromasi. Razlika je jedino u tome sto su jedni mnogo, a drugi malo manje siromasni.

Neke analize pokazuju da je medju siromasnima u najnepovoljnijem polozaju gradsko stanovnistvo, jer nema mogucnosti za dopunskim prihodima. Zaista, uzmemo li idealni slucaj da u (prosjecnoj) cetveroclanoj porodici rade oba roditelja i da oni ostvaruju prosjecne zarade, postavlja se pitanje kako je sa ukupno 1.100 dinara mjesecnog prihoda u posljednjem mjesecu prethodne godine (prosjecna zarada u oktobru

1. godine, prema podacima Republickog zavoda za statistiku, bila je 419 dinara, ali je u novembru doslo do krajnje korekcije najnize cijene rada za 33,3 procenta, tako da se kao proizvoljan podatak moze uzeti iznos prosjecne zarade u decembru od oko 550 dinara) mogla da se kupi minimalna potrosacka korpa koja je u istom mjesecu kostala nesto preko 1.600 dinara i pri tome jos plate troskovi stanovanja, komunalija, PTT usluga, utrosene elektricne energije... O nekim drugim troskovima, koji u vremenu sadasnjem spadaju u domen luksuza (iako to nisu ni najmanje), necemo ni govoriti.

Dakle, pojavila se ogromna "rupa" u kucnom bodzetu, a opet svi troskovi su izmireni, a rijetko ko je ostao gladan. Kako? Mozda je objasnjenje u urodjenoj snalazljivosti naseg covjeka. Oblast sive ekonomije znacajno je umanjila posljedice drustvenog siromastva. Porodicni budzeti popunjavani su na "mali milion" razlicitih nacina, pocev od sverca svim i svacim, preko trgovine na buvljim pijacama, do preprodaje deviza. Nije vazno sta da se radi u slobodno vrijeme, vazno je da se zaradi!

I da se cetrdesetak osnovnih zivotnih namirnica (u Srbiji potrosacka korpa ih ima 65) nadje na trpezi. Pa, koliko-toliko, tek da se prezivi. A zvanicni statisticki podaci o ukupnoj inflaciji u Republici Srpskoj u 1997. godini od 12,8 procenata, ili o povecanju troskova zivota za 18,7 odsto u odnosu na decembar 1996. godine, stanovnicama nase Republike ne znace ama bas nista.

Sta se jos krije u ciframa Republickog zavoda za statistiku u 1997. godini? U odnosu na 1996. godinu, najvise su poskupjeli poljoprivredni proizvodi, i to za 37,4 odsto, dok su pica zabiljezila pojeftinjenje za citavih 7,4 odsto. Ako se pogleda indeks troskova zivota u protekloj godini, troskovi stanovanja porasli su za 67,5 odsto, ogrjev i osvjetljenje ih prate sa 47,8 procenata, dok su usluge poskupjele za 30,1 odsto. Za ishranu je trebalo izdvojiti 18,3 odsto vise novca nego u

1. godini, dok su odjeca i obuca pojeftinili za 2,6 procenata.

Prosjecna zarada u oktobru 1997. godine iznosila je 419 dinara i bila je za 61,6 odsto veca u odnosu na decembar 1996. godine. Prosjecna plata u privredi iznosila je u istom mjesecu 382, a u vanprivredi 539 dinara. Sve ovo djeluje bijedno u odnosu na prosjecnu zaradu u Federaciji BiH, koja je u decembru prosle godine iznosila 280 konvertibilnih maraka, dok je potrosacka korpa za isti mjesec u ovom susjednom entitetu bila teska 464 KM. Znaci, stanovniku Federacije sa prosjecnom platom trebalo je 1,65 licnih dohodaka za kupovinu svih artikala iz potrosacke korpe.

Sto se zaposlenog sa prosjecnom zaradom u Republici Srpskoj tice, prema prethodnom racunu, trebale su mu tri plate kako bi kupio onu redukovanu potrosacku korpu. To je, opet, mnogo bolje nego u januaru 1994. godine, kada su mu za potrosacku korpu, koja je tada vrijedila 398 DM, trebale cak 23 prosjecne mjesecne zarade! Vec u decembu iste godine taj odnos se spustio na "svega" osam i po plata potrebnih da se kupe osnovne zivotne namirnice.

Godinu dana pred pocetak gradjanskog rata u Bosni i Hercegovini (1991. godine) stanovnici tadasnje BiH zivjeli su sa prosjecnom mjesecnom inflacijom od 7,11 procenata, koja se na kraju te iste godine stopila u (tada ogromnih) 245,2 odsto u odnosu na 1990. godinu. Ako preskocimo '92 godinu, koja je svoj kraj docekala sa inflacijom koja se mjerila hiljadama procenata, i 1993. godinu, za koju ne postoji dovoljno veliki broj kojim bi se iskazala inflacija u njenih nesrecnih 12 mjeseci, vec od 1994. godine korov inflacij prilicno je zauzdan. Tako su stanovnici Republike Srpske kraj '97 godine docekali sa relativno niskom inflacijom od 12,8 odsto.

Za minimalne i maksimalne plate u Republickom zavodu za statistiku nemaju podataka, ali se ona lako moze utvrditi na osnovu najnize cijene rada, ozvanicenih koeficijenata i odnosa dinara i njemacke marke. Tako, na primjer, u drzavnim preduzecima, niskokvalifikovani radnici imaju koeficijent u rasponu od 1,3 do 1,9, kvalifikovani (sa srednjom strucnom spremom) od 1,9 do 2,7, zaposleni sa visom strucnom spremom mogu da se "traze" u koeficijentima izmedju 2,5 i 3,6, dok oni sa fakultetskom diplomom imaju koeficijente od 3,3 do 5,5. Najvece koeficijent, od 5 do (maksimalnih) 6 imaju magistri i doktori nauka. Na osnovu prethodno navedenog slijedi da su u oktobru

1. godine NK radnici imali licni dohodak od oko 45 DM, a doktori nauka oko 215 njemackih maraka.

No, ne treba se zavaravati da su doktori nauka bili i najbolje placeni u RS u protekloj godini. Na prvom mjestu po zaradama ubjedljivo su bili zaposleni u "Telekomunikacijama RS", "Elektroprivredi" i preduzecima koja se bave prodajom naftnih derivata. Javna je tajna da su zaposleni u ovim preduzecima (sa platom, stimulacijom, toplim obrokom i prevozom) tokom 1997. godine u prosjeku primali oko 250 njemackih maraka mjesecno.

Radnici u privatnim piljarnicama, kioscima i drugim sitnijim privatnim objektima imaju platu od svega stotinak njemackih maraka. U kaficima i buticima situacija je nesto bolja i gazde placaju svoje radnike od 150 do 200 maraka, s tim da se u kaficima, na ime baksisa, moze "navuci" bezmalo jos jedna plata. U 95 odsto slucajeva, bez obzira na zakonsku obavezu, gazde ne prijavljuju radnike, tako da ovi potonji nemaju rijeseno zdravstveno osiguranje, niti im ide radni staz.

Prema statistickim podacima u periodu januar-septembar

1. godine industrijska proizvodnja bila je za 21,3 odsto veca u odnosu na isti period 1996. godine. Kod 23 industrijske grane zabiljezen je porast, najvise kod finalnih proizvoda od drveta (43,5 odsto), u proizvodnji uglja (43,1) odsto i proizvodnji metalopreradjivacke industrije (31,2 procenta). Sest grana su podbacile u odnosu na 1996. godinu, a najvise proizvodnja papira (pad od 30,6 odsto), reciklaza sirovina (28,6 procenata), dok je prerada hemikalija zabiljezila pad od 9,2 odsto.

Najznacajniji trgovinski partner Republike Srpske bila je SR Jugoslavija, ali jos nema zvanicnih podataka o vrijednosti izvezene, odnosno uvezene robe tokom prosle godine.

Oktobra 1997. odine u RS je bilo 142.699 nezaposlenih lica, najvise na podrucju banjalucke regije. Od nezaposlenih na biroima za zaposljavanje bilo je 1.762 sa visokom strucnom spremom, 3.317 sa visom i 35.469 sa srednjomn strucnom spremom.

Republika Srpska je prosle godine imala i 157.710 penzionera, koji su posljednju penziju primili za oktobar, u prosjecnom iznosu od 176,93 dinara ili tek oko cetrdesetak maraka. Inace, penzije su se kretale u rasponu od 47 do 480 dinara (1:10), ili od 10,5 do 107 DM.

Goran Vukanovic (AIM)