DJECA ISTOG OCA

Kako su nastajale politicke stranake u RS

Banjaluka, 14. novembra 1997. (AIM)

U Republici Srpskoj trenutno postoje 64 politicke stranke. Sporan je status 5 politickih partija: Srpske narodne obnove, Stranke srpske-pravoslavne sloge iz Celinca (lider Radivoje Glavasevic), Jedinstvene narodne demokratske stranke, koja se prosle godine pojavila u Banja Luci, Jugoslovenske demokratske stranke iz Banja Luke (lider Jovan Spremo) i Saveza komunista - Pokreta za Jugoslaviju. Sve ostale stranke, bar formalno-pravno gledano, nisu sporne, sto znaci da njih 59 postoji i javno i legalno djeluju na politickoj sceni Republike srpske.

Nabrojanih 5 stranaka sporno je zbog toga sto nisu na uobicajen nacin kod nadleznog suda "odjavile" svoju politicku djelatnost. Ni Jugoslovenska demokratska stranka, ni Jedinstvena narodna demokratska, kao ni Stranka srpsko-pravoslavne sloge nisu ucestvovale ni na proslogodisnjim republickim izborima, niti na ovogodisnjim izborima za organe lokalne vlasti u RS, a nisu se prijavile ni na predstojece prijevremene parlamentarne izbore u RS, zakazane za 22. i 23. novembar 1997. godine. Takodje, u medjuvremenu se uopste nisu oglasavale i djelovale na nacin koji je uobicajen za aktivnost politickih stranaka.

Aktuelni spor unutar Udruzene ljevice Republike Srpske, izbacio je na povrsinu pitanje postojanja ovakve jedne stranke, ili udruzenih stranaka, tim prije sto su ga uglavnom cinili clanovi Saveza komunista - Pokret za Jugoslaviju (SK PJ). To znaci da realno postoji ili Savez komunista - Pokret za Jugoslaviju ili, od nekoga drugog, necijih drugih clanova sastavljena Udruzena ljevica. Spor na ljevici za sada je "dobila" struja Milorada Ivosevica, jer se ona uspjela prijaviti za parlamentarne izbore. OEBS je njenu kandidaturu prihvatio i ozvanicio, dok za SK-PJ dr Mice Carevica ovog puta nije bilo prolaza. Jasno, ta cinjenica moze rezultovati prelaskom ionako malog broja clanova SK-PJ u redove Udruzene ljevice, mada ce ona i ovoga puta ostati vanparlamentarna partija.

Podatak o broju politickih partija cini interesantnim istrazivanje njihovog "porijekla" i nacina formiranja. Cini nam se tacnom teza da je vecina politickih partija kod nas nastala iz iste "matrice", da ima isto ideolosko, politicko, organizaciono, i metodolosko ishodiste. Vecina stranaka je u najblizem "krvnom srodstvu" sa jos uvijek vladajucom Srpskom demokratskom strankom (SDS), a nije zanemarljiv ni broj partija koje bi smo mogli nazvati sestrinskim sa Srpskom radikalnom strankon (SRS) Republike Srpske. Vise od dvadeset politickih partija na ovdasnjoj sceni nastale su kao svojevrsna filijala ovih dviju, za nase uslove, velikih partija. Drugim rijecima, gotovo polovina partija u srpskom entitetu su djeca istog oca.

Podjimo redom. Iz krila Srpske demokratske stranke, od njenih celnih ljudi, medju kojima su mnogi bili ministri u jednoj ili vise vlada, neki cak i potpredsjednici Vlada, zatim poslanici, clanovi glavnog odbora, pa zatim postali nezadovoljnici, a onda buntovnici i disidenti, nastale su Narodna stranka Republike Srpske, na celu sa Radoslavom Brdjaninom i Milanom Trbojevicem (obojica su bili i poslanici, ministri i potpredsjednici Vlade RS), Radikalni otadzbinski frant "Nikola Pasic", ciji je lider Bozidar Bojanic, koji je nastao iz svojevremeno otcijepljene frakcije SDS i dugo se zvao Srpski demokratski savez - otadzbinski front, Stranka demokratskog centra iz Trebinja koju vodi Dragomir Grubac, bivsi clan rukovodstva SDS i njegova uzdanica u Bijeljini Ljubisa Savic - Mauzer, jedan je od celnika Demokratske stranke RS. Otadzbinska stranka takodje vuce svoje korijene iz SDS, bar ono njeno prijedorsko krilo kome je na celu jedan period bio Milorad Milakovic. Isti slucaj je sa Demokratsko patriotskom strankom RS Predraga Radica, za kojeg ne treba posebno naglasavati sta je znacio unutar hijerarhije SDS i strukutre njene vlasti (clan Glavnog odbora, gradonacelnik Banjaluke). Ovog ljeta je i Vojo Kupresanin, jedan od prvoboraca SDS i republicki funkcioner, formirao stranku po svojoj mjeri - Srpski otadzbinski front. Kao svojevrsna transmisija SDS mogle bi se smatrati i stranka Srpske pravoslavne sloge iz Celinca, Srpski demokratski savez iz Teslica, Srpska raseljenicka demokratska stranka iz Bijeljine i mnoge druge - u svima njima gotovo svi "celnici" i gro clanstva su doskorasnji SDS-ovci.

Najveci broj "prebjega", posebno onih sa visokih i zvucnih funkcija u SDS-u, je u tek formiranom Srpskom narodnom savezu (SNS), ciji je predsjednik aktuelni predsjednik RS Biljana Plavsic. Celni ljudi ove stranke - Ostoja Knezevic, Svetozar Mihajlovic, Djuradj Banjc, Ostoja Kremenovic i Novak Kondic - su dojucerasnji clanovi Glavnog odbora SDS, drzavni i stranacki funkcioneri. Brojni dojucerasnji SDS-ovi predsjednici opstina, izvrsnih odbora, direktori, poslanici i drugi funkcioneri, koji su koliko juce "vedrili i oblacili" u ime i za racun Srpske demokraske stranke, presli su u SNS.

Ni Srpska radikalna stranka (SRS) RS ne zaostaje puno u "brizi" za svoje politicko "potomstvo". Iz njenih redova, od njenih funkcionera, clanova i simpatizera, danas u RS egzistira nekolicine partija, medju kojima su neke i parlamentarne. Evo pregleda radikalskog politickog "proizvoda". Prvo su se, jos u julu 1993. godine, izdvojili pristalice monarhije i formirali Narodnu radikalnu stranku kojoj su kasnije dodali i ono "Nikola Pasic" i pod tim imenom i danas djeluje, a predvodi je bonvivanski raspolozeni Dubravko Prstojevic. Potom je, nakon ekskomuniciranja Predraga Lazarevica, Ljube Puvacica, Djordja Umicevica, pa predsjednika opstinskih odbora SRS u Prnjavoru, Srpcu i drugim opstinama, iz radikalskih redova nastala Srpska stranka Krajine i Posavine, koja je uspjela u ovom dijelu RS da postane ozbiljna stranka i da participira u lokalnoj vlasti u mnogim krajiskim i posavskim opstinama. Poslije toga, smijenjeni predsjednik OO SRS Modrice i njegova supruga Gordana Vidovic osnivaju Srpsku seljacku stranku (ona je i danas njen lider) i stalno pokusavaju da se docepaju republickog parlamenta, ali su za sada uspjeli tek da udju u manji broj opstinskih skupstina. U medjuvremenu, od nekih radikala u Zvorniku je nastala samostalna partija koja ne pretenduje na uticaj izvan svoje opstine i zove se Narodna radikalna stranka Zvornik (predsjednik je Vitomir Tomic).

Bivsi visoki funkcioner SRS mr Nikola Spiric je ovog proljeca, nakon izlaska iz SRS, formirao Demokratsku stranku za Banja Luku i Krajinu i odmah krenuo u beskompromisnu borbu za vlast, ulazeci u vlast sa svima koji mu u tome mogu pomoci. Za sada je uspio u tri opstine u RS. Poslije njega je u Bijeljini Goran Planicic osnovao sebi stranku, nazvavsi je Srpska napredna stranka.

Dobro upuceni u zbivanja medju srpskim radikalima u RS tvrde da ce uskoro od njihovih bivsih visokih funkcionera nastati jos jedna stranka, koja ce u imenu imati i ono "srpska" i ono "radikalna". Pri tome, valja podsjetiti da je jos u jesen 1994. godine jedna frakcija srpskih radikala, na celu sa naftasem Brankom Djukicem, napustila SRS i Nikolu Poplasena i, po ugledu na Jovana Glamocanina u Srbiji, koji se odvojio od Vojislava Seselja, formirala "samo" Radikalnu stranku, ali joj je i ona dodala ime "Nikola Pasic". Kasnije se ova stranka (pocetkom 1996. godine) fuzionisala sa SDS - Otadzbinski front i tako je nastao "jedinstveni" Radikalni otadzbinski front "Nikola Pasic".

Ovoliki broj stranaka u biracom tijelu koje nema ni milion biraca, nije posljedica zelje za demokratijom, nego prije svega bespostedna borba za vlast i pozicija koje se uz pomoc vlasti mogu brze i lakse ostvariti. Pluralizacija politicke scene dodje samo kao zgodan izgovor. To sto ovdje navedene stranke poticu od istog "oca" ili "oceva" jeste razlog sto se medjusobno ne podnose, cak mrze, i sto tesko saradjuju, a sto se manifestuje u kilavom konstituisanju mnogih lokalnih organa vlasti sirom Republike. Izuzev Frojdovog objasnjenja o narcizmu malih razlika, ovu netrpeljivost srpskih stranaka tesko je drugacije objasniti.

Miladin Kostovic