DODATAK PO GLAVI UCENIKA
Politika u udzbenicima
Banjaluka, 9. oktobar 1997. (AIM)
Drustveni potresi do kojih je doslo u Bosni i Hercegovini poslije prvih poslijeratnih demokratskih izbora, gradjanski rat kao "najveci doprinos" demokratizacije drustva, donio je i u skolskim programima neke karakteristicne promjene u svim konfesionalnim sredinama. Te se promjene najbolje vide u programima maternjeg jezika (srpskog u RS), knjizevnosti, poznavanju prirode i drustva, geografiji i istoriji. Posto je vlada poodavno usvojila obrazovni model SR Jugoslavije, odnosno, jos odredjenije, Srbije, koriste se i udzbenici prema tim programima. Da bi se ipak nesto "dopisalo" tim programima, napravljeni su dodaci za RS u gore navedenim predmetima, kojima se ucenicima zeli na lokalnom nivou prosiriti program.
Dopune udzbeniku Priroda i drustvo, za treci razred osnovne skole, sacinila je strucna ekipa znalaca svog posla: dr Stevo Pasalic, dr Ranko Pejic, dr Nenad Suzic i Petar Djakovic a urednik dodatka bio je mr Dragoljub Krneta, a recenzenti dr Jovan Ilic, prof. univerziteta u Beogradu, doc. dr Milenko Djuricic i Mile Novakovic. S obzirom na uzrast kome se obracaju, reklo bi se da je ovo "prejaka" ekipa za taj posao, ali u odnosu na ucinjeno, citalac naprosto ostaje bez teksta. Evo ilustracija: "Republika Srpska je drzava srpskog naroda u okviru Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina je podeljena na dve celine: Republiku Srpsku i Federaciju Bosne i Hercegovine (muslimansko-hrvatski prostor)". Tekstopisci su upotrijebili termin "podeljena", umjesto dejtonskog "sastavljena". Jos jedna ilustracija iz uvodnog dijela: "Nasa Republika se na istoku granici sa svojom maticom zeljom Saveznom Republikom Jugoslavijom. Ta granica je vrlo duga, a najvecim delom cini je reka Drina. Ona je u stvari granica koja spaja srpski narod istocno i zapadno od Drine." Zatim slijedi jednako zanimljiv dio o stanovnistvu Republike Srpske: "Republika Srpska je otadzbina srpskog naroda. Njeno stvaranje tokom cetvorogodisnjeg rata u bivsoj Bosni i Hercegovini placeno je zivotima nasih najboljih sinova"; "Hrvati i muslimani imali su nameru unistiti celokupan srpski narod na tim prostorima"; "To je spreceno herojskom borbom naseg naroda"; "Srbi zive i u Srbiji i Crnog Gori..."; "U Republici Srpskoj pored Srba, koji su najbrojniji, zive i nacionalne manjine: muslimani, Hrvati, Romi, te etnicke narodne grupe: Ukrajnici, Slovaci, Jevreji i drugi."
Problem, reklo bi se nerjesiv, kako da se govori o lokalnom, ili regionalnom, a da se nista ne kaze o onome sto cini njegov organski dio, autori rjesavaju naprosto precutkivanjem. Tako citamo: "Vrbas je najveca reka u Krajini. Celim tokom ne protice kroz Republiku Srpsku. Znacajne reke u Krajini su jos Sana, i u donjem toku Una." Autori vode racuna o pohvalama novoj vlasti: "Sume su, takodje, veliko bogatstvo nase zemlje...Ranije je covek neplanski vrsio secu suma. Ogoleli predeli morali su se posumljavati." O trenutnom bezobzirnom krcenju ogromnih suma ni rijeci.
Autori dodatka skrecu nam paznju: "Zeleznicki saobracaj je razvijeniji u zapadnom delu Republike Srpske. Vazdusni saobracaj se sve vise razvija." O proslosti, naravno, mora da se progovori s patosom: "I u nasem zavicaju kao i sirom Republike Srpske mogu se videti mnogo ostaci iz nase blize i daleke proslosti...O bogatoj i slavnoj proslosti srpskog naroda svedoce mnogi verski i drugi kulturno-istorijski spomenici. Sigurno ste culi za nase veoma lepe izgradjene i umetnickim freskama ukrasene pravoslavne manastire."
Culi smo, naravno, i za nepravoslavne spomenike kulture, ali gdje da ih vidimo? Ali sada dolazi najzanimljiviji dio: "Osim Raske (Srbije) i Duklje (Crna Gora), Srbi koji su pre mnogo stoleca naselili prostor zapadno od reke Drine stvorili su svoju drzavu Bosnu koja ime dobi po mocnom srpskom plemenu Besi. Teritorija Bosne je jedno vreme ulazila u sastav Nemanjicke Srbije. "Prvu srpsku drzavu u Bosni sa centrom u danasnjem Sarajevskom polju osnovao je pre vise od osam vekova Kulin-ban...Za vladavine bana Stjepana (sic! srpski je Stefan) Kotromanica srpska bosanska drzava se prostirala na istoku do Drine, na zapadu do Cetine, na severu do Save, i na jugu do Jadranskog mora." Nejasno je, sada, naravno, zasto su se Srbi u Bosni odrekli svoje drzave, Bosne, kad je ona postojala nekada davno, sto tvrde Muslimani, a sto im negiraju sadasnje srpske vlasti u RS. Ali, dalje: "Tri godine nakon pada Srbije pod tursku vlast su dosle Bosna, a ubrzo i Hercegovina. Tako su zbog svadja i nesloge srpskih vodja Srbi vise od 350 godina bili pod tudjinskom vlascu i bez svoje drzave." Zatim slijedi dio o borbi protiv Turaka, u poznatom maniru epske narodne poezije iz koje se i uzimaju citati.
O ustanku iz 1875. godine, autori dodatka pisu neobicne stvari: "Iako su se srpski ustanici junacki borili i tursku vojsku potpuno porazili, velike sile su odlucile da Bosnu i Hercegovinu okupira Austro-Ugarska. Tako je srpski narod dobio novog, jos opasnijeg, gospodara. Kao sto su muslimani uzivali privilegije kod turske vlasti, sada su to dobili Hrvati od Austro-Ugarske. Jedino su Srbi ostali bez ikakvih prava."
O ispravnosti ovih konstatacija najbolje bi sudio, da je ziv, fra Ivan Frano Jukic. O Drugom svjetskom ratu i NOB-u pogledi autora su na liniji tzv. cetnicko-partizanskog "pomirenja". Ovako: "Prvi ustanak protiv ustasa i Nemaca digli su Srbi u Hercegovini. Ubrzo su ustanci podignuti na Kozari, Grmecu, Ozrenu, Majevici, Motajici, Romaniji, Bircu i drugim srpskim krajevima. "U prvoj ratnoj godini (1941. godina) ustanici su se borili zajednicki. Kasnije su se podelili na cetnike i partizane. Oni ustanici koji su ostali u svojim mestima da brane svoje kuce i srpsku nejac nazvani su cetnici... "Srbima partizanima su se nametnuli komunisti za vodje i borili su se za komunizam. Cetnici Srbi su se borili za drzavu bez komunizma, za kraljevinu. I jedni i drugi su se borili protiv fasizma"; "U toku rata cetnici su izjednaceni sa ustasama i proglaseni domacim izdajnicima"; "Pred kraj rata u partizansku vojsku su stupili Hrvati i muslimani u veoma malom broju. Uz pomoc saveznika, a narocito ruske Crvene armije, partizanske jedinice su 1945.godine oslobodile Sarajevo, Mostar, Doboj, Derventu, Banju Luku, Prijedor i druga mesta."
Ovo su, zaista, sasvim nova otkrica. Dalje slijedi: "Porazom fasisticke Nemacke nestala je i ustaska drzava Hrvatska. Hiljade ustaskih zlocinaca pobeglo je u Kanadu, u zemlje Juzne Amerike i Evrope da bi izbegli kaznu za ucinjene zlocine...Posto za svoje zlocine nisu kaznjeni, potomci hrvatskih i muslimanskih zlocinaca iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i sveta, poceli su
- godine jos jedan rat protiv srpskog naroda. Srpski narod se dobro organizovao. Stvorio je svoju vojsku i odbranio se. U toj borbi stvorio je svoju Republiku Srpsku."
Nastavak i kraj ovog dodatka u istom su stilu: "U Krajini su u toku Drugog svetskog rata u borbi protiv fasista ucestvovali poznati pisac Branko Copic, doktor Mladen Stojanovic, Simo Solaja, Lazo Tesanovic, Rade Radic, i mnogi drugi. "Na Ozrenu i Trebavi ustanike je u pocetku predvodio Toso Vujasinovic, a kasnije Cvijetin Todic. "Legenda Romanije postao je Slavisa Vajner Cica. "U Podrinju je neprijatelje tukao Jezdimir Dangic, i drugi borci. "Majevicu su branili Veljko Lukic Kurjak, Cvijetin Mijatovic, i drugi. "Na Bircu se slave Milos Zekic i Branko Savic. "Ustanicima na Motajici je komandovao Nikola Forkapa, a na Krnjinu Ilija Malic. Zasluga ima Rodoljub Colakovic, i mnogi drugi."
U istom stilu, ali mnogo detaljnije, Ranko Pejic sacinio je dodatak udzbeniku istorije za 8. razred osnovne skole. Tu su svi elementi tzv. propagandnog rata i istine s jedne, ovog puta srpske strane. Kao da se nauka naprosto prosula iz dnevnih novina i bez ikakve distance progovorila jezikom politicke pragme. U razmatranje je ukljucen i prostor bivse (samoproglasene) Republike Srpske Krajine. Zaobidjen je period Drugog svjetskog rata i posebna paznja posvecena ovom, posljednjem ratu. Dovoljno je citirati samo nekoliko recenica iz ovog teksta: "Nasavsi se ugrozen od ucestalih napada muslimanskih fundamentalista i hrvatskih klero-nacionalista, srpski narod se morao organizovati i svoj zivot, nacionalni identitet, cast i ljudsko dostojanstvo oruzjem braniti. Pune cetiri godine ovog 'prljavog gradjanskog rata' srpska vojska, u stvari naoruzani narod, branio je svoju naciju i svoje vjekovne prostore veoma uspjesno"; "Na prostoru BiH su postojale tri vojske formirane po nacionalnom kljucu: muslimanska (zelene beretke), hrvatska (Hrvatsko vijece obrane - HVO) i Srpska (Vojska RS). Posto nije smjela sa srpskom vojskom stupiti u otvorenu i fer borbu, muslimanska paravojska se opredijelila za izvodjenje diverzija..."; "U svijetu je vodjena nevidjena antisrpska kampanja u medijima, potpomognuta odredjenim politickim krugovima kojima se srpsko ponasanje nije uklapalo u tzv. "novi svjetski poredak". Nakon svega toga medjunarodna zajednica je srpski narod proglasila za agresora i vojnicki ga napala. Muslimanski i hrvatski politicari, a i svi mediji, sirili su takve lazi da su neke zrtve, koje su sami ucinili, pripisivali srpskoj vojsci. Svim sredstvima su nastojali satanizovati srpski narod i optuziti ga kao krivca za ovaj rat."
Bez sposobnosti kritickog rasudjivanja, ucenik ce primiti cista srca sve sto mu se nudi s katedre "nacionalnih interesa". Istorija se pise dok se topovi jos nisu ohladili i dok mnogima ne pada na pamet da sprovode Dejtonski sporazum i da postuju medjunarodne ugovore. Sasvim prirodno, namece se pitanje koliko je i ovakva "nauka" na tragu takvom ponasanju i ne doprinosi li i ona "satanizovanju" Srba i njihovom pripremanju za neki novi rat i moguci egzodus.
Mirko Mircetic