POcETAK KRAJA TVRDOG NACIONALIZMA

Radikali i SDS

Banjaluka, 19. septembar 1997. (AIM)

Rezultati loklanih izbora u Republici Srpskoj pokazali su predvidjanja da oni nece biti ono sto svugdje u svijetu znaci biranje lokalne samouprave vec da ce se biraci i dalje opredjeljivati oko i na osnovu opstih, prije svega nacionalnih, ideja. To pokazuje i dalje nesumnjiv uspjeh nacionalnih stranaka u sve tri nacionalne zajednice. Zakljucak se odnosi se na opsti nivo u oba entiteta, jer raspored dobijenih glasova po opstinama pokazuje i teritorijalni raspored politickih snaga.

Kada je rijec o Republici Srpskoj sasvim je sigurno da ce vec naredni vanredni parlamentarni izbori za mjesec - dva dati odgovor da li je doslo, i do kakvih promjena, na nacionalnom nivou u RS. Preliminiarni rezultati glasanja na opstinskim izborima onih glasaca koji su glasali licno, dakle ne uzimajuci u obzir glasanje u odustvu, mogu se uzeti s prilicnom dozom tacnosti kao izraz politicke volje srpskog naroda u RS. Ta slika pokazuje znacajnu promjenu kako u ukupnom glasackom tijelu, ali i u onom dijelu glasaca koji se opredjeljuju za stranke sa izrazenim nacionalnim vrijednostima.

Prema posljednjim podacima Srpska demokratska stranka je osvojila 37,50 odsto glasova u RS, mnogo manje od lanjskih 54 odsto na parlamentarnim izborima, a radikali su sa 13 odsto skocili na 21,30. Poznato je vec da zapadni dio RS veliko povjerenje daje stranakama koje su vec niz godina istinska opozicija, a da je istocni dio, od krajnjeg sjevera Semberije do juga Hercegovine, ostao dosljedno vezan za nacionalnu opciju.

Ono sto je u politickom smislu zajednicko za oba dijela RS jeste neocekivano veliki uspjeh Srpske radikalne stranke koja je, mjereno procentima, u znacajnoj mjeri pojacala ucesce u politickom zivotu RS. Srpska radikalna stranka je bila vjesnik i rodonacelnik opozicije u RS. Bez obzira sto je nastala 1993. godine na izrazito cvrstom nacionalnom opredjeljenju, importovana iz Srbije, SRS je do tada neprikosnovnoj Srpskoj demokratskoj stranci, opstem nacinalnom pokretu srpskog naroda u Bosni i Hercgovini koji je letio na krilima nacionalnih interesa, pokazala da postoje i drugacije ideje i opredjeljenja i da je moguca i opozicija SDS-u. Iako sama, po svojim idejama i shvatanjima u sustini nije bila opozicija , SRS je omogucila dvije stvari - pojavljivanje, osnivanje ili ozivljavanje i drugih stranaka, prije svega "lijeve" i "centralne" orijentacije i povremenu kritiku vladajuce SDS. Prve kritike bile su vezane za kriminal i odsustvo snazne drzave. Dvije stranke ipak su pokazivale razlicitosti uprkos dobrim personalnim odnosima njihovih vrhova. SDS, kao neprikosnovena vladajuca stranaka, drzao je u svojim rukama kontakte sa medjunarodnom zajednicom, a "radikalnima" je bilo dozvoljeno da budu zestoki u propagiranju nacionalnih ideja. Suprotosnoti u misljenima sa SDS-om provlacile su se tokom cijelog postojanja srpskih radikala u RS. Jedan od posljednjih upecatljivih primjera bilo je odlucivanje o sjedistu Vlade RS na Skupstini kada su radikali trazili, u skladu sa svojim programom, da glavni grad RS bude Banja Luka. Ipak, do samog kraja, racunajuci i prisustvo sjednicama skupstine koju je raspustila Biljana Plavsic, ostali su vjerni svom starijem bratu i partneru i odlazili na te sjednice iako je te sjednice ostali dio opozicije, a i medjunarodni faktor, smatrao nelegalnim skupljanjem grupa ljudi iz raspustene Skupstine.

Ipak, ne prolazi bez cudjenja da je SRS zabiljezila uspjeh, a da osim nekoliko zaostalih lanjskih plakata sa "glosama" i nekoliko besplatnih nastupa na medijima, kamapanju nisu ni vodili. Taj uspjeh je, po svemu, ne samo odraz istorijata njihovog nastanka kao "neceg drugacijeg od SDS", vec i cinjenice da se u posljednoj ustavno-politicko-predsjednickoj krizi pocelo intenzivno raspadati unutrasnje vezivno tkivo Srpske demokratske stranke.

Brojne pristalice dosadasnje vladajuce politcke partije ostale su zbunjne optuzbama i Biljane Plavsic za kriminal i totalitarizam vlasi komunistickog tipa. Istovremeno, u mnogima od njih ostao je jak nacionalni naboj koji je trazio da se ispolji. Zato se vecina tih "prebjega" odlucila da povjerenje pokloni radikalima vjerujuci da ce oni na bolji nacin reprezentovati srpske nacionalne interese i smatrajuci da su manje potreseni posljednjom krizom u SDS. Da SRS ostaje alternativno nacionalno politicko opredjeljenje primjetno i u zapadnim dijelovima RS, gdje je SDS u evidentnom povlacenju pred dojucerasnjom opozicijom, ali i u istocnim dijelovima RS gdje su se ocekivale ubjedljive pobjede SDS-a. U istocnom dijelu RS uglavnom su brojno mnogo manje opstine nego u zapadnim dijelovima, tako da su licno poznanstvo i ugled u mnogim slucajevima bili presudan faktor.

Trenutnom ugledu radikala doprinijela je i cinjenica da nisu bili u vlasti tako da im se ne mogu uputiti optuzbe glasaca. Zbog toga su pobijedili u Novom Sarajevu, Ugljeviku, u srpskom dijelu Orasja i jos nekim sredinama gdje su imena nosilaca SDS-ove politike bila poistovjecivana s kriminalom. U situaciji kada je Biljana Plavsic na velika zvona pocela borbu protiv sadasnjih nosilaca vlasti pod firmom borbe protiv kriminala, davanje glasova za Srpsku radikalnu stranku bio je za mnoge castan kompromis snazno nacionalno opredijeljenih i licno postenih gradjana sa samim sobom. U procentima radikali su postigli vise nego na lanjskim parlamentarnim izborima i sav taj "prirast" nije imao otkuda da dodje nego iz SDS-a u raspadu. Mnogi su skloni tumacenjima da se radi o dva krila jedne partije i da su SDS i SRS sve vrijeme bili koalicija. Istina, to je na taj nacin i funkcionisalo dok je SDS bio na vlasti. Stvari ce, vjerovatno, izgledati mnogo drugacije kada se uloge obrnu, odnosno kada radikali pocnu u nekim sredinama da vrse vlast. Veliko je pitanje da li ce i u tim slucaju da ostanu dobre sestrinske ili bratske veze, ili ce dojucerasnji saveznik u redovima opozicije prestati da poznaje stariju sestru.

U cijeloj prici nije nezanimljiva cinjenica da Srpska radikalna stranka RS ima dobre veze sa Seseljom i njegovim radikalima u Srbiji. Te veze idu i do strogog postovanja hijerarhije i discipline, sto moze da ima velike posljedice u RS. Kolike - vidjece se od sredine do sredine u zavisnosti od toga koliko ce realne vlasti radikali imati u pojedinim sredinama. U svakom slucaju narodu u RS je, bez obzira na svojevremo blacenje Srbije i njenih organa, ipak mnogo stalo do veza s "bracom preko Drine" i stoga zajednicka Srpska radikalna stranka za vecinu njih predstavlja jedan od nacina ispunjenja tih zelja.

Sve cesce isticana cinjenica da Slobodan Milosevic ima presudnu moc nad upravljanjem Vojsilavom Seseljem, liderom svih radikala na prostoru bivse Juglsavije, nije pokolebala mnoge da glasaju upravo za njih. Srpska radikalna stranka ce u jednom broju sredina morati da prezume punu odgovornost za vlast, da je dijeli ili da ucestvuje u vlasti sa Srpskom demokratskom strankom. To je sasvim drugacija pozicija od ranije - fomalno u opoziciji i time bez odgovornosti, prakticno u vlasti sa svim pogodnostima koje ona donosi. Sada dolazi vrijeme kada ce i radikali, kao dio makar i opstinske vlasti, morati personalno da je popune i personalno da odgovaraju. To je sasvim drugacija pozicija koja trazi preispitivanje sa drugim snagama - ne samo prema opoziciji nego i prema dosdasnjem precutnom partneru SDS-u. Preispitivanje ce morati da ide u vise pravaca - tamo gdje su na vlasti, kako se odnositi prema drugim poitickim opcijama, tamo gdje su sa SDS-om, kako nastupati kao dio vlasti, a tamo gdje su u opoziciji, kako se postaviti prema vladajucim snagama. Na kraju, ostaje i pitanje, kako nastupiti na vanrednim parlamntarnim izborima koji ce do kraja godine sigurno biti sprovedeni u RS.

U svakom slucaju, svaka politicka partija u RS, a tako i Srpska radikalna kao najstrija i jedna od tri sa najrazvijenijom infrastrutkurom, mora da odgovori na niz pitanja od kojih zavisi njen dalji uticaj u politickom zivotu. Kretanje u glasdackom tijelu ocigledno trazi novo definisanje odnosa Srpske radikalne i Srpske demokratske stranke. Iako prividno ne izgleda, posljedje aktivnosti Biljane Plavsic u okrsaju sa "grupom sa Pala" rastresle su politicke stranke koje se izjasnjavaju kao nacionalne, poremeteivsi stabilne dosadasnje odnose elementima koji se zovu vlast i buduca politika.

Dejan Novakovic

1