POSMATRACI U ARENI VLASTI

Crnogorska opozicija i kriza u DPS

AIM, Podgorica, 20. 5. 1997.

Kriza koja potresa Demokratsku partiju socijalista, olicena u sukobu unutar najuzeg partijskog i drzavnog rukovodstva, gurnula je crnogorsku opoziciju na marginu politickih zbivanja. Prirodno je bilo ocekivati da ce opzicija iskoristiti otvoreni rascjep u vladajucoj stranci i nametnuti se kao realna politicka alternativa. Ali, to ne samo da se nije dogodilo, vec je opozicija, posmatrano u cjelini, danas gotovo paralisana. Moze izgledati kao apsurd, ali je istina da je opozicija u Crnoj Gori djelovala sa najvise politicke energije, poleta i kreativnosti u vrijeme kada je rezim bio stabilan i monolitan.

Mr Srdjan Darmanovic, analiticar zbivanja na crnogorskoj politickoj sceni, smatra da je Crna Gora u tom pogledu fenomen u postkomunizmu: sto duze traje makar i sadasnji formalni kvazi-visestranacki sistem, opozicija gotovo iscezava sa politicke scene. "Danas se ovdje ne moze govoriti o opoziciji kao iole organizovanijoj i ozbiljnijoj politickoj snazi" - kaze Darmanovic i tezu elaborira za AIM. Narodna stranka je, po njemu, prestala da postoji kao ozbiljan i organizovan politicki subjekt, jer su poslije rascjepa u njoj i jedna i druga struja izbacene iz politicke igre. SDP je prestala da postoji fakticki prije parlamentarnih izbora, a narocito nakon populisticke revolucije unutar partije koja je dovrsena na vanrednom kongresu u Baru i nakon niza gresaka koje je pocinila za vrijeme proslih izbora. U Liberalnom savezu nije bilo potresa slicnih rascjepu u SDP-u i Narodnoj stranci. "Ali LSCG meni lici na jednu ispraznjenu ljusturu u kojoj postoji lider i nista vise znacajno" - konstatuje Darmanovic. Nacionalne stranke, pak, za politicki sistem Crne Gore nijesu toliko vazne, iako mogu u odredjenim slucajevima da igraju znacajnu ulogu.

Prvaci opzicionih stranaka ne priznaju da je opozicija zatocenik potresa u redovima vladajucih socijalista, vec vlastitu poziciju tumace kao namjerno bjekstvo od svrstavanja uz jednu ili drugu frakciju DPS-a.

Za predsjednika Liberalnog saveza i jednog od lidera koalicije Narodna sloga Slavka Perovica, sukob u DPS-u najbolje oslikava cinjenica da se glavna bitka vodi oko kontrole nad tajnom policijom. U normalnim demokratskim zemljama, smatra Perovic, tajna policija vodi brigu o tome da drzavna zgrada ne bude urusena posredstvom obavjestajne i kontraobavjestajne djelatnosti, njihova djelatnost je u demokratskom svijetu strogo laserski usnopljena na taj dio. "Za razliku od toga, tajna policija u Crnoj Gori kontrolise sve - tokove kriminala, opoziciju, dakle potpuni krug moci je zatvoren. Zbog toga je tako zestoka bitka oko tajne policije, sto najbolje govori o autoritarnosti kako jedne tako i druge strane u sukobu u DPS-u - istice Perovic i zakljucuje - Za nas gospodin Djukanovic nije nikakav reformator, nije nikakav demokrata, on je takodje autoritarac kao sto su autoritarci gospda Marovic i Bulatovic. Mi vidimo jedinu mogucnost izlaska iz ove krize da se raspisu novi izbori, prvi posteni parlamentarni izbori u Crnoj Gori".

Njegov koalicioni partner Dragan Soc, potpredsjednik Narodne stranke CG, takodje tvrdi da opozicija nije paralisana i da ima valjan odgovor na ono sto se desava u DPS-u. "Nijesmo imali nikakvog razloga da trcimo na prvu loptu i rizikujemo da budemo izmanipulisani od strane sukobljenih frakcija u vladajucoj partiji. Sada, kada je ocigledno da je sukob sustinski i ocigledan, otvara se prostor za opoziciju". Soc smatra da u novoj konstelaciji snaga Narodna sloga, zajedno sa ostalom demokratskom opozicijom, moze da bude "jezicak na vagi u usmjeravanju politickih kretanja u Crnoj Gori ka demokratiji".

Zasto je opozicija danas zatecena krizom u vladajucoj stranci - pitanje je na koje medju analiticarima nema pune saglasnosti. Po jednima, kljucni razlog je u visegodisnjoj presiji rezima prema opoziciji i nezavisnim, odnosno alternativnim institucijama, dok su autohtone slabosti u opoziciji sekundarnog znacaja. Drugi, medjutim, smatraju da je programska i organizaciona kriza opzicionih stranaka dominantan faktor njihove marginalizacije, a tek poslije toga slijedi karakter rezima.

    Prof. dr Milan Popovic sa Pravnog fakulteta u Podgorici,

teoreticar uporednih politickih sistema i analiticar politickih zbivanja na balkanskim prostorima, zagovornik je prve teze. Po njemu, glavni faktor koji objasnjava zasto je opozicija paralisana sada kada je kriza u DPS-u evidentna jeste izrazita asimetricna struktura moci, odnosno izrazita neravnopravnost izmedju vladajuce i opozicionih partija - ekonomska, finansijska, politicka, medijska - i to ne samo izrazita neravnopravnost u kvantitativnom smislu, nego i u kvalitativnom smislu. Nije rijec o neravnopravnosti u obicnim, normalnim politickim demokratskim uslovima, nego o izrazitoj neravnopravnosti jednog ratno-nacionalistickog rezima i demokratskog dijela opozicije u Crnoj Gori - smatra dr Popovic. On se slaze da postoji i faktor odgovornosti same opozicije. "Uoci posljednjih izbora nije postignuta ni tzv. srednja ni velika koalicija i sve do danasnjih dana glavni akteri antiratne, gradjanske opozicije nijesu demonstrirali neophodnu sposobnost povezivanja koja je nuzan preduslov za deblokadu opozicije. Naprotiv, iskazali su nedopustivo veliku dozu surevnjivosti, liderske sujete, netrpeljivosti. Drugim rijecima, iskazali su nedopustivo veliku kolicinu istog onog sto vlast demonstrira. Nijesu uspjeli do danasnjeg dana javnosti da demonstriraju alternativnost, da su drugaciji, da su sposobni da se povezuju, a ne da funkcionisu samo na principu majoriteta, puke vlastodrzacke logike itd. Po mom misljenju, to objasnjava jednim dijelom i onaj izborni rezultat, pa i do danasnjeg dana paralizu o kojoj je rijec" - komentarise za AIM dr Milan Popovic. On, medjutim, napominje da izmedju ovih faktora postoji odredjeni odnos, prioritet, odnosno hijerarhija. Drugim rijecima, i slabost opozicije - mora se objasniti u onom sirem kontekstu, odnosno mora se shvatiti kao konsekvenca one izrazite neravnopravnosti u moci i dugotrajnim iscrpljivanjem, a ne kao neki izolovani faktor, narocito ne kao neki najvazniji faktor koji objasnjava sve.

Mr Srdjan Darmanovic glavni uzrok danasnje slabosti opozicije vidi prije svega u njoj samoj. Po njemu, rat je bio veliki homogenizator. Ljudi su se cesto opredjeljivali u manihejskim pojmovima crno-bijelo, dobro-zlo. Jednostavno, tokom tog izuzetno teskog perioda generalne ideje - za rat i protiv rata, za veliku drzavu protiv velike drzave, za sovinizam - drzale su cak i partije na okupu, davale im politicku energiju. Tada partije nijesu drzane na okupu po socijalnoj stratifikaciji, nego na osnovu podjele da li su za mir ili za rat. To je bilo vezivno tkivo vecine opozicionih partija, bez obzira u kom pravcu: antiratne partije to je vezivalo na ratnoj osnovi, ratne partije na ratnoj osnovi. Medjutim, kada se rat zavrsio, postavilo se pitanje sta je koja partija, zapravo, koje su njihove socijalne osnove, zasta se zalazu. Pokazalo se da njihovi programi ne korespondiraju sa novom realnoscu - smatra Darmanovic, uz ocjenu da je opozicija u takvoj pat-poziciji da ne vidi nacin na koji bi se uskoro mogla izvuci iz toga.

Predstojeci predsjednicki izbori u Crnoj Gori bice novi test za opoziciju. Lider socijaldemokrata Zarko Rakcevic pozvao je opozicione partije da rade na konsenzusu koji bi omogucio da se kandidatu DPS-a suprotstavi zajednicki opozicioni kandidat. Liberali i narodnjaci za sada ne razmisljaju o toj inicijativi. Oni traze da se prvo obezbijede uslovi za postene i demokratske izbore, jer bi u suprotnom ucesce na njima dalo legitimitet novoj izbornoj manipulaciji od strane rezima. Ali, kako sada stoje stvari, glavna bitka za fotelju Predsjednika Republike vodice se izmedju rivalskih kandidata iz vladajuce stranke.

Ljubisa MITROVIC (AIM Podgorica)