EKONOMSKA ANALIZA SVJETSKE BANKE O BIH

FEDERACIJA I R. SRPSKA U ISTOM SOSU

AIM, SARAJEVO, 02.04.97. U sjeni politickih pregovora, dogovora i (ne)sporazuma, ekonomija u BiH pokusava da nakon cetvorogodisnjih ratnih razaranja ponovo stane na vlastite noge.Trenutna situacija u oba entiteta BiH uglavnom je slicna; privreda radi sa simbolicnih 10 - 15 odsto predratnih kapaciteta, pa je razumljivo sto je priblidjan i omjer broja zaposlenih i nezaposlenih.

Kako pokazuju rezultati studije "Novi temelji za razvoj privatnog sektora u poslijeratnoj BiH", koju su napravili strucnjaci Svjetske banke na uzorku od 150 preduzeca iz Federacije i 25 iz Republike Srpske, sa obije strane medjuentitetske linije postoje slicni problemi.

Poreska opterecenja, daleko iznad svjetskih standarda, te nedostatak finansijskih sredstava, za privrednike u oba entiteta predstavljaju osnovno ogranicenje brzem privrednom oporavku. U zajednicke probleme takodje spadaju i nesigurnost ekonomske politike, politicka nestabilnost, postojeci carnski i trgovinski propisi, strah od moguceg ponovnog izbijanja rata, problemi sa infrastrukturom, i troskovi opreme.

Prema rezultatima dobijenim od direktora i vlasnika firmi obuhvacenih istrazivanjem, oprema i nedostatak sirovina znatno su veci problem za firme u Republici Srpskoj nego firmama u Federaciji. Za razliku od firmi iz Federacije, ciji su direktori postedjeni barem suocavanja sa posledicama inflacije, u Republici Srpskoj to se javlja kao jedan od najvecih problema.

Ipak, rukovodecim ljudima preduzeca iz oba entiteta ne manjka optimizma.Ogromna vecina firmi, 97 odsto u Federaciji i 92 odsto u RS, ocekuje izuzetan porast prodaje svojih proizvoda u naredne dvije godine, u prosjeku dvostruko veci od dosadasnjeg.

Dok medju firmama u oba entiteta postoji gotovo jednoglasna saglasnost da medju najveca ogranicenja razvoju privatnih preduzeca spadaju postojeci poreski sistem, u Federaciji pak najvece nade polazu u unificiranje zakona na federalnom nivou, od cega opet najveci broj preduzeca iz srpskog entiteta ne vidi nikakvu korist za sebe. Kao posledica astronomskih zahvatanja drzave u oba entiteta, javlja se rastuca "siva ekonomija" koja zahvaljujuci izbjegavanju placanja carinskih i poreskih dazbina predstavlja nelojalnu konkurenciju sa kojom se preduzeca, koja nece ili ne mogu da varaju drzavu, nikako ne mogu ravnopravno nositi.

Predratna ekonomska slika BiH, u kojoj je u oko 1.000 industrijskh organizacija bilo zaposleno blizu 450.000 radnika, i gdje je petnaestak velikih privrednih giganata stvaralo trecinu bruto nacionalnog dohodka, definitivno je stvar proslosti. Po ocjenama svjetskih ekonomskih eksperata, ideje o obnovi predratnog ekonomskog sistema treba u startu odbaciti. Dok je rat bjesnio u BiH, svijet - a narocito zemlje centralne i istocne evrope - drasticno su se promijenile, krenule u privatizaciju, otvorile svoja trzista i sa vise ili manje uspjeha, pokusale naci svoje "mjesto pod suncem".

Kljuc ekonomskog oporavka, po ocjeni Svjetske banke, koja se bazira na dosadasnjim iskustvima bivsih socijalistickih zemalja, lezi u privatizaciji i stvaranju odgovarajuceg poreskog i pravnog sistema po uzoru na prihvacene standarde u zemljama trzisne ekonomije. U stvaranju ovih neophodnih preduslova neophodan je znatno veci angazman drzave nego do sada. Trenutno, drzavni organi niti u jednom entitetu nisu se bas "pretrgli" u stvaranju ovih preduslova, za sta im kao opravdanje sluze svjeze ratne rane na ekonomskom tkivu, no razlozi jerovatno leze u strahu od gubljenja postojecih pozicija i uticaja svemocne drzave na ekonomske tokove.

Tako 21 odsto ispitanih direktora u Federaciji i 12 odsto u RS smatraju da postoje profitabilne djelatnosti u kojima privatnici nemaju pristupa zbog monopola javnih preduzeca, kao produzene ruke drzave. No, trgovanje sa drzavnim sektorom, i u Federaciji i Republici Srpskoj, nije pretjerano preporucljivo zbog uobicajene prakse kasnjenja isplata na kupljenu robu. Drzava kao kupac sve vise gubi na kredibilitetu, ali u postojecoj situaciji gdje je 85 do 90 odsto ekonomskih aktivnosti pokriveno drzavnim sektorom, tesko je pronaci drugog kupca.

Postojeci modeli privatizacije u RS i Federaciji, razlicito su ocijenjeni od eksperata Svjetske banke. Tako se za model izabran u RS, u njihovom istrazivanju kaze:

"Vjerovatnoca uspjeha predlozenog modela u RS nije velika. Velikim dijelom, on ignorise lekcije koje je dalo iskustvo sa privatizacijom u drugim tranzicionim ekonomijama."

Federalni model privatiacije radjen je pak uz aktivno ucesce razlicitih medjunarodnih institucija i organizacija, ali njegov najveci nedostatak je u cinjenici da jos uvijek nije usvojen. Sudeci po najavama zvanicnika, narednih desetak dana konacno bi se set zakona o privatizaciji trebao naci pred poslanicima Federalnog Parlamenta od kojh se ocekuje da ga i ozvanice.

I dok odlaganjem Donatorske konferencije realizacija cak i pripremljenih projekata obnove dolazi u pitanje, ocekvanja da ce strani kapital pohrliti u BiH pokazuju se kao nerealna. Uvjeravanja da ce "nasa jeftina i kvalifikovana radna" snaga biti "magnet za dolare i marke" iz svijeta, pokazuje se kao naopaka i losa procjena. Kako tvrde medjunarodni ekonomski eksperti, najvaznija stvar za strane investitore prilikom donosenja odluke o ulaganju vlastitih para je, jednostavno, velicina trzista. Imajuci u vidu da je pola predratnog stanovnistva BiH rasuto od Aljaske do Polinezije, a da je ostatak u zemlji praznih dzepova, a po brojnosti odgovara malo vecem kvartu neke od zapadnih metropola, sve price o nasoj neodoljivosti za strani kapital padaju u vodu.

Na drugom mjestu za ulagace interesantna je proizvodnja sa visokom tehnologijom i strucnom radnom snagom. No, i tu je diskutabilno da li smo u prednosti nad ostalim istocnoevropskim zemljama, jer "odliv pameti" iz BiH ni nakon rata ne prestaje, cak sta vise zbog bezperspektivnosti zivljenja i dobija na intenzitetu.

Na trecem mjestu investitori traze stabilno politicko okruzenje, a o ovom je suvisno uopste i govoriti u situaciji u kojoj se Bosna i Hercegovina nalazi.

Tu su jos i kontrola nad ulozenim sredstvima bez petljanja drzave kao partnera, bilo direktno ili indirektno, i stabilni, jednostavni i jasni zakoni, po cemu prostor Balkana bas i nije poznat.

Na kraju, ponovno se pokazuje stara izreka da ce nam svijet pomoci tek ukoliko mi, prije svega, pomognemo sami sebi. Neodlucnost i oklijevanje da se rascisti sa nasledjem komunizma moze nas jos samo gurnuti dublje na dno svjetske ljestvice. Zahvaljujuci proteklom ratu zemlje istocne Evrope za koje smo mi nekada bili "Amerika" danas nam bjeze za dva"koplja". Nastavi li se sa izmisljanjem "tople vode" u trizisnim zakonitostima, lako bi nam se moglo desiti da nam I ovakva bolna proslost bude bolja od buducnosti.

DRAZEN SIMIC (AIM)