PREDNFARKTNO STANJE

Privreda

Skoro polovina populacije u Republici Srpskoj (420.000) su izbjeglice. Od tog broja 62 posto je radno sposobno stanovnistvo, ali samo njih 9 posto je zaposleno. To je alarmantan podatak koji otvara pitanje elementarne egzistencije ljudi.

Banjaluka, 12.mart 1997. (AIM)

Strajk prosvjetnih radnika u Banjaluci, iako prvi protest ovakvog obima i inatenziteta, nagovijestio je povratak u "normalne" drustvene tokove, sto se u narodu artikulise u frazi - gledaj od cega zivis. Upravo stalni rast socijalnih tenzija i svakodnevna muka da se prezivi do sutra u srediste paznje javnosti, u fokus "obicnog" covjeka, uvodi ekonomsku situaciju koja je, blago receno, krajnje kriticna i u najvecoj mjeri odredjena posljedicama cetvorogodisnjeg rata, ali i teskim promasajima na planu unutrasnje politike. Zbir ova dva cinioca uslovljava deprimirajucu sliku stanja privrede i drustvenih djelatnosti u RS i vec sada je jasno da ce proces kvalitativnih promjena zahtijevati mnogo vremena, strpljenja i umjesnosti u amortizovanju bolnih iskusenja koja su u postojecim okolnostima neminovna i surova.

Neki pokazatelji ekonomskog stanja odaju katastrofalnu situaciju u privredi ciji je kapacitet zaposlenosti pao ispod deset posto. Struktura privrednih subjekata koji su bar djelimicno u funkciji je takva da ne moze obezbjediti izvozne poslove sto zbog zastarjelosti tehnologija, sto zbog pokidanih veza sa spoljnim partnerima i zemljama sa kojima su poslovali prije rata. Skroman izvoz za Srbiju i Crnu Goru zasniva se najvecim dijelom na plasmanu sirovina i polufabrikata uz aranzmane koji se cesto "prebijaju "preko kompezacionih poslova. Investicije u pokretanje proizvodnje, obnavljanje kapaciteta ili modernizaciju proizvodnih programa u drzavnim preduzecima uglavnom su na nuli ili na nivou odrzavanja proste reprodukcije. Plasman kapitala inostranih firmi je sporadican i simbolicnih vrijednosti u odnosu na potrebe, a investicije privatnog sektora cvrsto se drze visokoprofitabilnih usluznih djelatnosti bez sistematskog dugorocnog ulaganja u proizvodnju.

Posljedice ovakvih okolnosti izrazava se u izuzetno velikoj stopi nezaposlenosti koja generise negativne drustvene procese sirokog spektra i razornog dejstva. Enormnom rastu broja onih koji su bez posla doprinijela je i velika migracija stanovnistva. Skoro polovina populacije u RS (420.000) su izbjeglice. Od tog broja 62 odsto je radno sposobno stanovnistvo, ali samo njih devet odsto je zaposleno. To je alarmantan podatak koji duboko otvara pitanje elementarne egzistencije ljudi. Siva ekonomija je jedino uporiste u prezivljavanju najveceg dijela populacije ali i faktor kakvog - takvog odrzavanja socijalnog mira u drustvu. To je razlog zbog koga aktuelni rezim tolerise polulegalne trgovinske tokove i trziste bez obzira na pogubnost sive ekonomije po stabilnost ukupnog privrednog ambijenta. Pri tome se, naravno, vodi racuna da monopoli na promet roba i novca ostanu po kontrolom privilegovane grupacije koja je ili u samoj vlasti, ili bliska vrhu piramidalne moci, ili tek servisira krupne poslove. Usljed ovakvih poremecaja u privredi i oticanja novca nelegalnim kanalima budzetski potrosaci su u konstantnoj agoniji. Skolstvo, penzioni i zdravstveni fondovi, kultura i svi ostali segmenti koji zavise od budzetskog dinara su u hronicnoj besparici dosli do prosjackog stapa bez osnovane nade da ce u skoroj buducnosti biti bolje. I neracionalnost administrativnog drzavnog aparata dodatno opterecuje kasu tako da se sve kategorije stanovnistva kojima su osnovni izvor prihoda oslonjeni na budzet, prakticno socijalni slucajevi ili na samoj ivici bijede. Kada se ima u vidu i potpuna nelikvidnost banaka i "zakovanost" svih finanasijskih poslovanja i sa privredom i sa gradjanstvom, oni koji se budu bavili pitanjima "generalnog remonta" privrednog i ukupnog drustvenog sistema u Republici Srpskoj imace veliki problem da odgonetnu odakle poceti.

U ovakvim okolnostima uvijek puca tamo gdje je najtanje. Kadrovski opustosenu Republiku Srpsku zahvatio je novi talas odlaska strucnosti i znanja, dakle, onih kategorija bez kojih je nezamisliv bilo kakav oporavak privrede i drustveni napredak. Procenat visokoobrazovanog stanovnistva pao je sa sedamnaest na ispod dvanaest odsto sa trendom daljeg nazadovanja. Prema nekim meritornim zapadnim izvorima cak i dvadeset hiljada zahtijeva iz republike Srpske ceka rjesenje za useljenje u ambasadama Kanade, Australije, Novog zelanda, Juzne Afrike i svim ostalim koji su voljni da prime srpsku biolosku supstacu i znanje. Ako se za prvi talas iseljenja kao opravdanje mogao navesti rat, sadasnja mirnodopska perspektivnost direktno optuzuje rezim za pogubne poljedice raseljavanja mladosti i pameti.

Nedostatak zdravog kapitala i odsustvo znacajnijih finansijskih injekcija u privredu Republike Srpske u proteklih osamnaest poratnih mjeseci jedan je od osnovnih, ako ne i prvi uzrok siroko rasprostranjenog deprimirajuceg stanja u najsirim slojevima drustva. Sporazum o specijalnim paralelnim vezama RS i SRJ ima, izmedju ostalog, i funkciju da podgrije nadu u oporavak i stabilizaciju ekonomskih prilika uz svesrdnu pomoc matice. To bi, vjerovatno, i bilo u odredjenoj mjeri i ostvarljivo da situacija u Srbiji u mnogim segmentima nije slicna neprilikama u RS. Visegodisnja izolacija i jos uvijek aktuelna odsjecenost od svjetskih finansijskih tokova, bez jasne strategije u neophodnom reformisanju privrede i drustva, prvenstveno na planu svojinskih odnosa, doveli su Srbiju u dramaticno predinfarktno stanje. Mnogi ekonomski ekperti slazu se u prognozama da ce tamosnji bankarski i finansijski sistem doci u fazu kolapsa polovinom godine uz prijetnju obnavljanja inflatorne spirale.

Ekonomski unistena Srbija ne moze biti pouzdan garant obnove i privredne dinamizacije RS. Naprotiv, ovadsnje prilike, ekonomske i drustvene, mogu imati funkciju kamena o vratu Srbije ali se u cjelokupan aranzman uslo igrajuci na kartu finansijske pomoci ovdasnjoj privredi koja bi u toku ove godine mogla iznositi oko 600 miliona dolara. Tim sredstvima mogli bi se aktivirati neki zaparlozeni kapaciteti privrede i u Jugoslaviji i u RS sto moze imati funkciju bajpasa do kraja godine, kada se, u optimistickim prognozama, moze ocekivati eventualno otvaranje pristupa svjetskim finansijskim institucijama. Iz drugog plana, medjutim, pogleduje se i na ukupno trziste Bosne i Hercegovine, sto ce biti eventualno moguce nakon uspostavljanja punih diplomatskih odnosa. Ova strategija suocice se u medjuvremenu sa brojnim iskusenjima koja ce biti izazvana unutrasnjim protivurjecnostima i u Srbiji i u RS. Izbori sa obe strane Drine potvrdice da li je planirani koncept u skladu sa medjunarodnim okolnostima i voljom posustalog naroda.

(AIM) Mladen Krsmanovic

y

x