OCEKUJE LI NAS "SLUCAJ ZEPCE"?
MARIGINALNA PRICA IZ CENTRA BOSNE
AIM, ZEPCE, 05.02.97. Govoriti o Zepcu mozda se u ovom trenutku ne cini kao dobar osnov za originalnu i ekskluzivnu pricu. Razlog je jednostavan - Zepce nije ni po cemu posebno. Tek jedan od mnostva gradova pogodjenih istom sudbinom - sukobom bosanskih Hrvata i Bosnjaka, i podjelom na "nas" i "njihov" dio grada.
Zepce je smjesteno u samom centru Bosne, ali na margini politickog djelovanja. Informacije radi, ovaj se grad u istoriji spominje 1458.godine (po nekim podacima prije mnogih velikih bh. gradova). Te je godine u gradu predzadnji bosanski kralj Stjepan Tomas, u gradu - kuli Zepcu i izdao Povelju logotetu Stjepanu Ratkovicu. Postoje podaci da je u to vrijeme od Sarajeva do Broda funkcionirala primitivna posta sa stanicama u samo cetiri veca mjesta, izmedju ostalih i u Zepcu. Historija grada prozeta je mnogim bitkama i totalnim paljevinama.
No, moderna bh. historija biljezi neka druga imena po kojima se Zepce danas pominje: "Vidjeniji" Zepljaci su, primjerice SDA-ov knjizevnik Nedzad Ibrisimovic, potom Irfan Ajanovic, takodjer clan SDA, pa Ivo Lozancic i Perica Jukic, kadrovici HDZ-a...
O Zepcu se pred izbijanje ovog rata ipak moze govoriti kao o tipicnoj bosanskoj kasabi i provinciji. Razloge zasto Zepce, iako mu to historijske predispozicije dodjeljuju, nije postao veliki ili barem veci grad, vjerovatno treba traziti u kvaziurbanom pristupu gradnji socijalistickog rezima. Grad, naime, nije izrodilo bas mnogo partizana, pa je na njegov razvoj vjerovatno stavljena politicka klapa. Najveca, zapravo jedna od dvije fabrike u Zepcu u ono vrijeme bila je "Mahnjaca" koja je, zacudo, postala najveci proizvodjac licne i zastitne opreme u bivsoj Jugoslaviji. Zivjelo se u miru sa malo novca i malo briga, ali s puno cekova i uz nezaobilazan i prepoznatljiv sarm male bosanske carsije.
Pogorsanje odnosa izmedju Bosnjaka i Hrvata s pocetka rata dugo je ostalo bez ratnih posljedica po ovaj grad. Ulog u eventualnoj bitci bio je velik, ne toliko zbog samog Zepca, koliko zbog njegovog slozenog i vaznog stratesko-geografskog polozaja. Bitka bi, naime, odlucivala i sudbine susjednih opcina. Eventualni pad grada u ruke HVO-a doveo bi u pitanje i odbranu samog regionalnog centra Zenice, a Maglaj i Tesanj ostavio u totalnom okruzenju.
No, uz vec poznate tenzije rukovodstava SDA i HDZ, na sukobe se, nazalost, nije dugo cekalo.. Borbe pocinju koncem sestog mjeseca
- i za prvih sedam dana sukoba zapaljen je i unisten velik dio grada. Pogibije, logori, glad i ostale scene bosanskog horora postale su realnost Zepcaka. Tih dana Zepce, istina, dolazi u vrh informativnih emisija na bosanskim medijima, ali nakon zavrsetka sukoba u samom gradu uslijedila je skoro potpuna medijska zavjesa.
Na srecu, bosnjacko-hrvatski ratni kosmar prekinut je 94. americkim
diktatom zvanim Washingtonski sporazum, odnosno Federacija BiH.
Tada postavljeni zajednicki punkt policije SJB Zepce i policijske
postaje Zepce docekan je sa euforijom, no ne zadugo jer se usprkos
obustavljanja ratnih dejstava ne dolazi do vracenja povjerenje
izmedju dva naroda. Punkt uskoro pocinje da ih razdvaja, jer se preko
njega prelazi samo sa odgovarajucim potvrdama, a povratak izbjeglica
se ne ostvaruje.
Od proglasenja Federacije do danas dogodilo se samo jedno - punktovi su ukinuti, ali sve ostalo je po starom. Zepce, kao vecina gradova u Federaciji, zivi paralelan zivot sa dvije zasebne cjeline: onom pod kontrolom HDZ, odnosno urbanog jezgra, i drugog pod bosnjackom vlascu, zapravo nekih pedesetak posto teritorije opcine Zepce van centra grada. Naravno, u oba dijela grada egzistiraju asebne javne sluzbe i naravno Organi uprave. Uz to, ovaj dio Bosne je vjerovatno jedan od rijetkih na kojem zivi vise izbjeglog nego domicilnog stanovnistva.
Velika urbana razaranja koja su se dogodila u Zepcu svrstavaju ovaj grad u kategoriju najostecenijih. Podaci o razorenom, ostecenom ili potpuno unistenom u Zepcu govore sami za sebe: u kategoriji privrednih i drugih objekata zalosno prvo mjesto zauzima tvornica drvene galanterije - Namjestaj II, vlasnistvo kombinata Krivaja Zavidovici, koja je u potpunosti unistena. Slicnu sudbinu dijele srednja skola u gradu Zepcu, poslovni prostori, kao i montazni objekti u Omladinskom naselju u povrsini od 1.100 kvadratnih metara. Posebno su stradali kulturni i sakralni objekti: od cetiri dzamije tri su potpuno unistene, a cetvrtaje ostecena cak 70 odsto. Na selu Vitlaci zapaljen je mesdzid i ostecena vakufska kuca, a u Ozimici izgorena vakufska kuca i vjerski objekti. Sto se tice stambenih objekata stupanj ostecenja od 0-15 odsto vezan je za stambenu povrsinu od 600.000 metara kvadratnih. Preko 60 odsto ostecenja pretrpjelo je 120.000 kvadratnih metara stambene povrsine sto daje ukupnu brojku od 720.000 kvadratnih metara ostecenog ili unistenog stambenog prostora. Izrazeno u procentima ova ostecenost iznosi 26,6 odsto od ukupnog stambenog fonda.
Crna tacka je i bezbjedonosno stanje u Zepcu. Posebno interesantan je jedan sedmomjesecni period poslije Daytona, u kojem su tuzne cinjenice govorile najupecatljivije: u prvih sedam mjeseci u Zepcu je zabiljezeno 7 ubistava, 6 fizickih maltretiranja, koja ukljucuju silovanje i dvadeset zapaljenih kuca. Mada ovakvi incidenti, srecom, nisu danasnja ucestala stvarnost preostali Bosnjaci u gradu Zepcu zive u nesigurnosti, Hrvati u neizvjesnosti, zbog nerjesenog federalnog statusa, a izbjeglice se naravno jos uvijek ne vracaju.
Federalna uravnilovka SDA-HDZ mogla bi dobiti neocekivani talas promjene upravo u Zepcu, jer izbjegli Zepcaci gube strpljenje i sve se cesce pozivaju na slucaj Jusica, te jusicki nacin povratka pominju kao krajnju alternativu blokadu magistralnog puta koji dijeli ovaj grad.
Samir SPAHIC