SPOLJNA POLITIKA CRNE GORE U OKVIRU SRJ

Pod kontrolom Beograda

PN: Spoljna politika SR Jugoslavije, jos od konstituisanja savezne drzave, pod apsolutnom je kontrolom Milosevica i njegove politicke grupacije. Uprkos gromoglasnih najava ali i stidljivih pokusaja iz Podgorice, pokazuje se da Demokratska partija socijalista nema ustavnih osnova, realne politicke snage, ali ni zelje da zastiti crnogorske interese i napravi otklon od Milosevicevog rezima

TEKST: Politicka kriza u Srbiji i medjunarodne reakcije uslovile su da se opasno uzdrmaju zidovi srpsko-crnogorske federacije: nikada od konstituisanja SRJ politicke elite republika clanica - SPS I DPS - nijesu bile, makar privremeno i samo na osnovu javnih istupa, udaljenije jedna od druge. Istovremeno, pokazalo se da se svi mehanizmi spoljnopolitickog djelovanja kojima crnogorsko rukovodstvo raspolaze nalaze - jedino u Podgorici. Nedavna medjunarodna aktivnost savezne administracije, odnosno komunikacija sa komisijom OEBS oko kradje glasova u Srbiji, oslikala je minoran, beznacajan uticaj celnika DPS-a na kreiranje savezne medjunarodne politike, u okviru saveznog Ministarstva inostranih poslova, ili na nivou Savezne vlade, kojom samo formalno presjedava "depeesovac" Radoje Kontic.

Ne samo da je savezni ministar sve vrijeme govorio i prezentirao stavove Milosevica i njegove ekipe, vec je i potpuno ignorisao javno iznesene stavove koalicionih partnera iz DPS-a koji su u nekoliko nastupa celnika DPS-a izricito zahtijevali postovanje izborne volje gradjana Srbije. Aktivnost saveznog ministra Milutinovica u stvari je logicna posljedica i nastavak djelovanja visokih funkcionera savezne diplomatije koji su svih ovih godina uglavnom zastupali politiku srpskog rukovodstva, bez obzira na zvanicne stavove iz Crne Gore. Lideri vladajuce partije u Crnoj Gori mnogo puta do sada su javno izrazavali nezadovoljstvo potezima savezne administracije, pogotovu u domenu spoljne politike. Djukanovic je, sredinom 1993. godine, jos za vrijeme sankcija i "vladavine" saveznog ministra Vladislava Jovanovica "otkrio" da savezna diplomatija ne cini dovoljno na "gradjenju pozitivnog imidza Crne Gore i SRJ". Rukovodstvo DPS-a izrazilo je i krajnje nezadovoljstvo kadrovskom strukturom saveznog MIP-a. "Spremamo crnogorske kadrove, uglavnom mlade strucne ljude cetrdesetih godina zivota koji ce doprinijeti poboljsanju i unapredjenju rada Ministarstva inostranih poslova SRJ", beskompromisno je, prije tri godine, najavljivao novu, svjezu krv u saveznoj diplomatiji Momir Bulatovic.

Uprkos zestokim najavama pokazalo se da je prica lidera DPS bila bez efekta: kadrovska struktura saveznog MIP-a nije bitnije promijenjena niti su diplomate iz Crne Gore zauzeli neka znacajnija mjesta u evropskim diplomatskim metropolama. Do nedavno je Miodrag Lekic, nekadasnji crnogorski ministar inostranih poslova a sada ambasador SRJ u Italiji, bio jedini crnogorski kadar na mjestu ambasadora u jednoj evropskoj zemlji. Istini za volju, ove godine su jos dvojica sa crnogorske kadrovske liste regrutovani za ambasadore u Evropi: dr Milos Radulovic je postavljen za ambasadora u Londonu, a Gojko Dapcevic za ambasadora u Kijevu. Medjutim, tesko se moze reci da se radi "o svjezoj krvi u saveznoj diplomatiji" - obojica su vec duboko zasli u sedmu deceniju zivota, bez nekog su znacajnijeg diplomatskog iskustva i nece bitnije uticati na imidz savezne diplomatske sluzbe.

Najbitnija institucija putem koje Crna Gora moze da se ispolji na medjunarodnom planu - Ministarstvo inostranih poslova SRJ

• potpuno je pod kadrovskom kontrolom srpskog rukovodstva. Naime, Crnogorci su mizerno zastupljeni u saveznom MIP-u: od 1300 zaposlenih svega njih 98 su iz Crne Gore. Od funkcionerskih mjesta u MIP-u (ministar, zamjenik ministra i vise od 20 direktora raznih direkcija) samo su troje - dr Radovan Bulajic, Danilo Sekulovic i Sanja Mikovic - sa crnogorske kadrovske liste. No, treba napomenuti da su Sekulovic (pomocnik za konzularne poslove) i Mikovic (sef sektora za stampu) postavljeni tek prije tri mjeseca i dvije godine od kako su predlozzeni za rad u MIP-u i nakon bezbrojnih urgencija iz drzavnog vrha Crne Gore.

Nista nije bolja kadrovska struktura u diplomatskim predstavnistvima SRJ. Tako, od tri misije SRJ pri Ujedinjenim nacijama (Njujork, Zeneva i Brisel) nijedna ne "pripada" Crnogorcima. Moze se, dakle, sa prilicnom tacnoscu, konstatovati da je zastupljenost crnogorskog diplomatskog kadra u saveznoj administraciji cak gora nego u doba SFRJ, kada je sest republika i dvije pokrajine imalo aspiracije na diplomatske listu saveznog MIP-a.

Svjestan ovih ogranicenja crnogorski premijer Djukanovic je nedavno u Skupstini Crne Gore najavio da ce on licno, ali i rukovodstvo DPS, "aktivirati sve ustavne kapacitete da se zastite interesi Crne Gore na medjunarodnom planu". Djukanovic je takodje naglasio da ce Crna Gora pokusati da direktno komunicira sa medjunarodnim finansijskim organizacijama i asocijacijama. U dijelu javnosti, narocito u Beogradu, izjava je poprimila dramaticne konotacije kao da je najavljeno otcjepljenje Crne Gore od SRJ.

Medjutim, analiza ustavnih kompetencija republike clanice pokazuje da nema razloga za paniku u redovima branitelja savezne drzave. Doduse, clan 7. Ustava SRJ omogucava izvjesnu spoljnopoliticku samostalnost federalnih clanica. "Republika clanica, u okviru svoje nadleznosti, moze odrzavati medjunarodne odnose, osnivati sopstvena predstavnistva u drugim drzavama i uclanjivati se u medjunarodnu organizaciju", zapisano je u Ustavu SRJ.

No, drugi stav istoga clana saveznog Ustava izricito napominje da federalna jedinica moze sklapati medjunarodne sporazume i ugovore, ali "ne na stetu SRJ i druge republike". Ovom odredbom se stvara pravna mogucnost za punu kontrolu aktivnosti crnogorskog rukovodstva od strane Milosevica i SPS-a. Jer, ocjenu ustavnosti, odnosno "stetnosti" odredjenog medjunarodnog ugovora procjenjuje - Savezni ustavni sud, koji se dokazao nekoliko puta do sada da izvrsava samo naredbe Beograda. Tako je, recimo, Ustavni sud hitro reagovao u nekoliko navrata da odluke Vlade Crne Gore proglasi neustavnim, ali se nije istovremeno drznuo da ocijeni ustavnost sirokih ovlascenja koje ima predsjednik Srbije. Nema, dakle, razloga da se vjeruje da ce se praksa izmijeniti. Nedavno je pokrenuta rasprava o ustavnosti crnogorskog Zakona o of soru i brzo ce se na djelu vidjeti mehanizmi disciplinovanja Crne Gore.

Zbog svega celnicima Demokratske partije socijalista nije preostalo nista drugo no da medjunarodni imidz Crne Gore pokusaju postici zaobilaznim putevima. Tako je prosle godine u Vasingtonu osnovana Tgovinska misija Crne Gore, a za njenog sefa postavljen Ratko Knezevic, specijalni savjetni premijera Djukanovica. Osim toga, podgoricka "Montenegrobanka" kupila je kucu u Londonu za koju se smatra da ce uskoro biti odlukom Vlade promovisana u Trgovinsku misiju Crne Gore u Velikoj Britaniji. Osim toga, crnogorska vlast je u velikom zamahu da postojeci privatizacioni ciklus iskoristi za prodaju drzavne imovine stranim partnerima. Insistirajuci na procesu privatizacije po medjunarodnim standardima crnogorska vlast nastoji da napravi otklon od prakse i strategije drzavnog socijalizma koji se sprovodi u Srbiji.

Medjutim, "alternativna" spoljnopoliticka aktivnost Crne Gore ne moze nadomjestiti neke sistemske greske u konstituisanju SRJ i do kraja napraviti dinstinkciju od Srbije. Kljucnim odredbama osnivackih akata MMF-a, Svjetske banke i drugih finansijskih organizacija pravo clanstva pripada samo suverenim i medjunarodno priznatim drzavama, a ne federalnim jedinicama, kakva je Crna Gora. Stoga, nedavna premijerova prijetnja da ce se Crna Gora direktno ukljuciti u pregovore sa MMF-om, Svjetskom bankom i drugim organizacijama vise je prijetnja praznom puskom, nego sto ima uporiste u realnosti.

Sa pozicija svjetskih sila, razlika izmedju rezima u Podgorici i Beogradu samo je pitanje nijansi. Nema nacina da medjunarodna zajednica postedi Crnu Goru eventualnih novih sankcija, sve dok je u federalnom savezu sa Milosevicevom Srbijom. Zapadna logika je jednostavna: ista drzava - isti tretman clanica. Sapeti federalnim ustavnim normama, odstranjeni od kreiranja strategije i kadrovske strukture saveznog MIP-a, bez mogucnosti da Crnu Goru direktno povezu sa kljucnim medjunarodnim organizacijama - celnici DPS-a mogu samo da javno negoduju i cekaju. Ulaskom u projekat stvaranja SRJ kao "zajednice ravnopravnih", prvaci vladajuce partije osudili su i sebe, time i Crnu Goru, da do kraja dijele sudbinu Milosevica i njegovih politckih projekata. Uprkos gromoglasnih najava i stidljivih pokusaja iz Podgorice, pokazuje se da Demokratska partija socijalista nema ustavnih kapaciteta, realne politicke snage, ali ni zelje da zastiti interese Crne Gore i napravi otklon od Milosevicevog rezima.

Drasko DjURANOVIC AIM Podgorica