GOLO PREZIVLJAVANJE

Slika socijalne bijede

Banjaluka, 14.januar 1996. (AIM)

Danas ni najbolji svjetski ekonomisti ne bi mogli prosjecnu platu od 40 maraka "razvuci" za potrosacku korpu neophodnu za golo prezivljavanje. Kako to uspijevaju zaposleni u Republici Srpskoj, gotovo je neobjasnjivo. Jedan visoki politicki funkcioner, komentarisuci nedavno stidljive zahtjeve Sindikata, rekao je da ce Sindikat bezuspjesno vrsiti pritisak na Vladu za povisicu plata i penzija, sve dok se ne poveca procenat iskoristenosti proizvodnih kapaciteta. A to se, realno gledajuci, nece uskoro dogoditi. Godinu dana poslije Dejtona svima je postalo jasno da prepreke za bolji zivotni standard nisu predstavljale sankcije i blokada na Drini, koliko nesposobnost rukovodnog kadra kome je "narod ovjerio jos jedan mandat".

Trenutno u Republici Srpskoj status zaposlenih ima 150 hiljada gradjana, dok je kod Biroa za zaposljavanje prijavljeno preko sto hiljada radno sposobnih, koji ce, po svemu sudeci, dugo cekati na zaposlenje.

Polazeci od stanja u privredi, kretanja cijena i socijalnog i materijalnog stanja zaposlenih, Vlada RS je utvrdila da najniza cijenu rada iznosi 110 dinara. Taj iznos je ujedno i osnovica za obracun plate zaposlenim u preduzecima, ustanovama i drzavnim organima i drugim organizacjama koje obavljaju privredne i drustvene djelatnosti. Tako se plate nekvalifikovanog radnika krecu od 132 do 143 dinara, polukvalifikovanog od 154 do 165 dinara, kvalifikovanog radnika i radnika sa srednjom strucnom spremom u dvogodisnjem skolovanju od 220 do 242 dinara, a kvalifikovanog radnika i radnika sa srednjom strucnom spremom stecenom cetverogodisnjim skolovanjem od 275 do 297 dinara. Visoko kvalifikovani radnik moze zaraditi od 275 do 330 dinara, koliko i radnik sa visom strucnom spremom. Visoko obrazovani kadrovi zaradjuju od 396 do 440 dinara, a zaposleni sa naucnim stepenom magistra nauka i zvanjem specijaliste zaradjuju od 484 do 506 dinara. Plata doktora nauka krece se od 550 do 583 dinara. Naravno, zarade se svima isplacuju u cekovima. Racunajuci po vazecem kursu njemacke marke, plata doktora nauka iznosi oko 150 DM.

Crno trziste i nelegalna trgovina, koju je "legalizovala" aktuelna vlast, te povlastice mocnih da ne placaju poreze i doprinose, razlozi su zbog kojih korisnici budzeta ne primaju plate od septembra, a penzioneri od avgusta mjeseca. Regres za godisnji odmor i pomoc za zimnicu i ogrev za korisnike budzeta su nepoznanice. Stoga necemo pogrijesiti ako kazemo da je najlosiji poslodavac u Republici Srpskoj upravo njena vlada. "Potvrdice to prosvjetni i zdravstveni radnici, vojska, policija, pravosudje, penzioneri, svi koji se finansiraju iz vladinog budzeta", kaze Cedo Volas, predsjednik Saveza sindikata Republike Srpske, dodajuci da ista sudbina ceka i ona preduzeca cije se rukovodstvo vise bavi partijskim nego preduzetnickim aktivnostima.

Predstavnici sindikata su prilikom nedavnog susreta sa predsjednikom Klickovicem zatrazili vecu odgovornost Vlade Republike Srpske, azurniji rad inspekcijskih organa, sto hitnije donosenje Zakona o strajku, kao i o zabrani otpustanja radnika na inicijativu poslodavca, ukljucujuci i brisanje clana Zakona o radnim odnosima koji dozvoljava da se nakon sest mjeseci provedenih na cekanju radnik moze otpustiti sa posla.

Situaciju u privredi, pored teskih uslova poslovanja, u poslednje vrijeme potresaju problemi politicke prirode. Cedo Volas prilike komentarise rijecima: "Bilo je dosta slucajeva upucivanja radnika na cekanje zbog njihove politicke nepripadnosti stranci na vlasti. Time je pogazeno osnovno pravo svakog gradjanina o slobodama politickog djelovanja... Sindikat je reagovao i na smjenjivanje rukovodnih kadrova zbog njihove politicke pripadnosti u Novom Gradu, Teslicu, Kozarskoj Dubici, Zvorniku i jos nekim mjestima. Mi se zalazemo za apsolutnu depolitizaciju poslodavaca. Partija na vlasti ne bi smjela da popuje nad kadrovskom politikom u preduzecima, trebalo bi da je strucnost vaznija od stranacke pripadnosti. Medjutim, kod nas to nije slucaj". Po rijecima Volasa, ionako tesku i zabrinjavajucu situaciju u nasim preduzecima dodatno uslovljavaju upravni i nadzorni odbori, koje imenuje drzava. On je misljenja da je zakon pomijesao nadleznosti poslovodnih i upravnih organa i da se tu zatvara krug.

Otpustanje radnika po nacionalnoj osnovi, koje je proteklih godina bila izrazeno u svim ratom zahvacenim republikama prethodne Jugoslavije, provodjeno je na neselektivnoj osnovi. U Savezu sindikata Republike Srpske vjeruju da ce se pojaviti zakon koji ce regulisati status onih koji su tokom rata izgubili radno mjesto po tom osnovu i da ce se on primijeniti, kako za "stradalnike" u oba entiteta BiH, tako i za one koji su prognani iz Hrvatske i Slovenije. Uostalom, medjunarodno pravo otpustanje radnika po nacionalnoj osnovi tretira kao najtezi vid diskriminacije radnika.

"Nase opredjeljenje je da saradjujemo, prije svega, sa Savezom sindikata SR Jugoslavije i Medjunarodnim sindikatom. Za sada nema direktne saradnje izmedju naseg i sindikata Federacije BiH. Istina, uz posredovanje evropske konfederacija sindikata imali smo zajednickih susreta, gdje smo pokazali puno jedinstvo u pogledu pitanja iz domena naseg djelovanja. Osnovni cilj koji nas povezuje sadrzan je u pitanju "kako uticati na medjunarodnu zajednicu da brze i efikasnije ulaze u obnovu i razvoj ratom zahvacenih podrucja, objasnjava Volas, iznoseci podatak da je prosjecni licni dohodak zaposlenih u Federaciji BiH pet puta veci od prosjecnog licnog dohotka zaposlenih u Republici Srpskoj. Procjenjujuci situaciju u privredi Volas kaze da bi se dio sredstava namijenjenih za obnovu i razvoj morao usmjeriti u socijalni fond - za plate i penzije, ili u protivnom, nece biti izlaza iz ove beznadezne situacije.

Na pitanje da li se ocekuju reakcije radnika i sta misli o Zakonu o strajku, Volas prvo ukazuje na cinjenicu da se u RS jos primjenjuje Zakon o strajku koji je usvojio savezni parlament bivse SFR Jugoslavije: "Sa naseg stanovista strajk je neophodan. On je svuda u svijetu legalno sredstvo za ostvarivanje radnickih ciljeva, pa ce biti i kod nas. Za vrijeme rata i neposredne ratne opasnosti zabrana strajka je nanijela ogromnu stetu Republici Srpskoj, jer je doprinijela uspavanci, koja jos traje".

Nezadovoljstvo niskim i neredovnim platama, sveopsta socijalna bijeda i namjera drzave da rasprodaje drustvenu imovinu bez saglasnosti onih koji su je stvarali, moglo bi uvesti zaposlene u Republici Srpskoj u vrijeme nekontrolisanog socijalnog bunta.

(AIM) Radmilo Sipovac

y x