VELIKA ISCEKIVANJA
Srbija i Bosna
Bosni dogadjanja u Srbiji, bar kratkorocno, ne mogu donijeti nista novo. Bosna i Hercegovina je sada pod drugim staklenim zvonom.
Banjaluka, 9.januara 1997. (AIM)
Kad su u novembru prosle godine poceli protesti sirom Srbije zbog pokradenih glasova na lokalnim izborima prvo instinktivno reagovanje zapadnih vlada bilo je: da to moze ugroziti Dejtonski sporazum. Logika je bila prosta: Tudjman je tesko bolestan, Milosevic ozbiljno uzdrman unutrasnjim problemima, a bez dva ugaona kamena kuca tesko moze a da se bar ne nakrivi. Uz to, iskustvo sa dolaskom Natenjahua na celo Izraela posle atentata na Menehema Begina i dramaticni zastoj u bliskoistocnom mirovnom procesu, takodje su dali za pravo ad hoo zakljucivanjima prema kojima iznenadna promjena vodecih ljudi u regionima sukoba moze biti i presudno znacajna.
Valjda je poslednji tu vrstu brige pokazao ugledni i nadasve uticajni "Njujork Tajms", kada je u incidentu do kojeg je doslo prilikom posjete Zaka Langa beogradskim studentima, nasao kod nove generacije u Srbiji nacionalizam opasan po Dejtonski proces. Da nije lako ni jednom "Njujork Tajmsu" kada se iz banalnosti pokusavaju izvuci dalekosezni zakljucci pokazuje nastavak ove price. Nastojeci, dakle, da klimave teze svog novinara (koje su inace naisle na veliki odjek, jer takvom listu se vjeruje i kad iznese nepotpune dokaze) urednik je pozvao mladog beogradskog pisca Vladana Arsenijevica - koji se posle dobijanja NIN-ove nagrade za antiratni roman prije dvije godine proslavio u zapadnoj stampi - da napise veliku storiju o nacionalizmu kod beogradskih studenata. Arsenijevic, koji je inace vec pisao za "Njujork Tajms", rekao je da je ta teza glupost, ali da je on svakako spreman napisati tekst o beogradskim studentima kakvi jesu. Do sporazuma nije doslo.
Nije namera opsirnijeg prepricavanja "Njujork Tajmsove" beogradske odiseje to da bi se na zgodnom mjestu parafrazirao onaj urednik iz kultnog filma "Covek koji je ubio Liberti Valansa" - vec, naprotiv, da bi se naglasilo, kako se nakon tog poslednjeg pokusaja da sve objasnjava preko Dejtona, sada dogadjanja u Srbiji tretiraju kao politicki autohtona pojava, a predsjednik Slobodan Milosevic kao komunista starog tipa (uz Lukasenka u Bjelorusiji poslednju na evropskom istoku) koji pokusava da vlada kao da se u poslednjoj deceniji nista nije dogodilo.
I briga inertno Zapada se sada seli ka drugoj, u buducnosti mozda i vaznijoj sferi brojnih balkanskih antinomija: "Sada Amerika i Evropa zakljucuju da Milosevic nikada nece izvrsiti ekonomske i politicke reforme u Srbiji, koje su neophodne za stabilizaciju Srbije i Balkana", ocenjuje znani ekspert Kraljevskog instituta u Londonu Dzonatan Ajl.
Naravno niko nema iluzija da Savezna Republika Jugoslavija moze potpuno zapostaviti bosanske Srbe i Bosnu i Hercegovinu uopste. Cak i da nema obaveze po Dejtonskom sporazumu SRJ Jugopslavija ne moze da se iskljuci iz ovako postavljenog "bosanskog pitanja".
Ostaje, dakle, da se danas razmislja kako ce se promijenjena Srbija (a ma sta se desi, Srbija ce iz ove zime izaci promijenjena) u buducnosti odnositi prema uspostavljanju postratne Bosne i Hercegovine ciji je lik dogovoren u americkoj bazi "Rajt Paterson" u Dejtonu, odnosno da li promjene u Srbiji mogu dramaticno uticati na stanje zapadno od Drine.
Cini se da se bitne ni hitne promjene u Bosni nece osjetiti. Prije svega zbog toga sto bosanski Srbi vec odavno djeluju politicki prilicno autonomno. Ako i nisu odluke donosili samostalno u poslednje dvije godine, ono je sigurno da se procenat njihovog ucesca pri bitnom odlucivanju sve vise i vise povecava. Jos od vremena kada je Karadzic potpisao na navaljivanje grckog premijera Micotakisa, pa onda na Palama potpis povukao Milosevicu ispred nosa, pa preko sukoba srpskog predsednika sa Biljanom Plavsic, Momcilom Krajisnikom, pa i Ratkom Mladicem - narodno trijeznjenje u Republici Srpskoj, od ideja da Beogradu mogu biti vazniji Vrbas, Sava i Bosna nego Morava, Kolubara i Tisa, dostiglo je ozbiljne razmere. Jedan od ociglednijih pokazatelja narodnog misljenja je, naravno, i to sto je na septembarskim izborima Socijalisticka partija Srbije (SPS) za Republiku Srpsku glatko izgubila od nacionalne autohtone stranke SDS.
Drugi razlog koji amortizuje direktan uticaj dogadjanja u Srbiji je to sto je Bosna i Hercegovina vec dvije godine vise pod kontrolom NATO-a i zapadnih sila nego Beograda i Zagreba. Inace, ociglednije povlacenje Beograda i Zagreba, odnosno Milosevica i Tudjmana, oslobodice Bosnu znacajnih demistifikacija oko prirode medjunacionalnih odnosa. Evropska zajednica je vec
- decebra 1996. godine priznala poraz jedne iluzinisticke politike u Mostaru. A samo mukotrpno sastajanje predsednistva BiH, te natezanje oko sastavljanja saveta ministara, pa tragikomicno sporo konstituisanje najviseg organa drzave sve vise profilise buduce odnose tri naroda i dva entiteta u BiH.
I dok poglavice u Beogradu i Zagrebu sada imaju druga posla nego da se po vascijeli dan posvecuju Bosni, to bi, iako sada izgleda paradoksalno, moglo samo otezati vrsenje vec regularnih pritisaka na politicka vodjstva bosanskih Srba i bosanskih Hrvata da prihvataju resenja koja im se cine produktivnim za narod koji zastupaju.
Dakle, Bosni dogadjanja u Srbiji, bar kratkorocno, ne mogu doneti nista novo. Bosna i Hercegovima je sada pod drugim staklenim zvonom. Slijed protesta istocno od Drine, vjerovatno vode demokraticnijoj i otvorenijoj Srbiji, ali sta tako uspostavljena "stabilizacija Srbije i Balkana" (Dz. Ajl) stvarno znaci, ipak je teze spoznatljiva buducnost.
(AIM) Petar Crnomislic
y y