EKONOMSKE SALDO 1996. GODINE U SRJ

Potrosene nade

size: Nakon ukidanja sankcija u SRJ se proizvodi tek 39,4 odsto onoga sto je industrija ove zemlje proizvodila davne, predratne 1989. godine. Uprkos tome, vlasti su zadatak ukljucivanja u medjunarodnu zajednicu, bez cega jugoslovenska privreda nema sansi za oporavak, prolongirale za 1997. godinu

Tekst:

Na kraju jednog velikog romana o ratu i miru zapisane su rijeci: "A zivot je tekao dalje i trebalo je zivjeti." Na kraju 1996. godine, godine definitivne "pobjede mira nad ratom", kako pisu rezimski propagandisti, ekonomisti gotovo istim rijecima tihog razocarenja rezimiraju proteklu godinu.

Protekla godine je pocela kao godina velikih privrednih ambicija i silnih, ne samo predizbornih obecanja. Pocela je, sto se tada cinilo najvaznijim, sa suspendovanim sankcijama i najavama vlasti o ozbiljnijim tranzicionim aspiracijama. No, sve je to potroseno, reformska obecanja su pojedena, kao sto je i privreda, nemocna da iskoci ispod skuta politika, tokom cijele godine jela sopstvenu supstancu. I ono malo postignutih rezultata na kraju je, pogotovo nakon izbornih kradja u Srbiji, diskreditovano, tako da se u 1997. godinu ulazi sa zebnjom i opstom ocjenom da ce u ekonomskom smislu biti teza od minule. Nesto drugacija pozicija Crne Gore na tabeli jugoslovenskih privrednih dogadjanja, pri tome, gotovo da ne moze izmijeniti opstu sliku. Crnogorsko ucesce u privrednim potencijalima i kretanjima zemlje je zanemarljivo, a o njenom politickom uticaju na zbivanja u SRJ ionako kruze brojni vicevi, tako da to sve zajedno jos vise doprinosi neslavnom podsjecanju na sindrom "statisticke greske".

No, krenimo redom. Godina je pocela u znaku probudjenih nada zbog suspenzija sankcija. Nakon 1.253 dana izolacije, 22. novembra

1. godine (niko se jos nije sjetio da taj dan predlozi za drzavni praznik) SRJ je dobila ulaznicu u svijet. Tako je pocetak godine proteko u znaku burnog pobjednickog optimizma vlasti, a bogami i naglo probudjenog ocekivanja stanovnistva. Jer, suspenzija sankcija radjala je nadu, povratak u normalni zivot, redovnije plate, sigurnost radnog mjesta, bolji standard... Siromasenje stanovnistva trajalo je predugo, a socijalni mir je odrzavan strahom od mogucih posljedica socijalnih nemira, gotovo opstim saucesnistvom u promasajima i zlocinima rezima i, naravno, uspjesnom operacionalizacijom sankcija kao idealnog alibija za poslovodstva i vlast.

Prvi crnogorski sindikalac Danilo Popovic ocjenjuje proslu godinu sljedecim rijecima: "Iako zvanicni statisticki pokazatelji govore o uspjesnom rastu proizvodnje ostvarenom u privredi Crne Gore tokom ove godine, iz naseg sindikalnog ugla ne mozemo biti narocito zadovoljni. Statistika pokazuje ogromne pomake naprijed u mnogim sektorima, a mi, nazalost, pratimo socijalni kolaps radnika. Kada je 1990. godine u Niksicu odrzan poznati Miting gladnih, nastavlja Popovic, kojeficijent siroma{tva u zemlji (a to je ucesce siromasnih u ukupnom stanovnistvu) bio je 14,1 odsto, a prosle godine skoro 30 odsto. To je prava slika socijalnog pada u koju je zapalo drustvo i, prije svega zaposleni dio stanovnistva. Potrosacku korpu smo u medjuvremenu sa 248 artikala smanjili na svega 45 i sada nam predstoji zestoka borba da povratimo njenu nekadasnju sadrzinu. U ukupnom broju siromasnih devedesete godine je "proletarijat sa asfalta" cinio 39 odsto, a sada cak 70,5 odsto. To znaci da su najvecu cijenu rata, sankcija i tranzicije platili upravo radnici - nasi clanovi."

I Predrag Popovic, sef poslanickog kluba opozicione koalicije Narodna sloga, ukazuje da su "pocetkom godine ozivljavanje proizvodnje i povratak radnika sa ulica u fabricke hale, unutrasnja demokratizacija, sloboda stampe i ljudska prava dobili glavna mjesta u programima vladajucih partija. Obecavana su nam zlatna brda i doline. Opozicija, koja je na vrijeme upozoravala da ce sve to zavrsiti kao mrtvo slovo na papiru, nerijetko je pri tom proglasavana izdajnickom. I sta se desilo? U medjuvremenu je sverc, koji je uvrstio Crnu Goru u zemlje visokog rizika za bilo kakvu saradnju, postao dominantni oblik privredjivanja. Umjesto u fabrikama, radnici svoju egzistenciju obezbjedjuju sitnim svercom na ulici, a njihovi direktori, zahvaljujuci partijskoj pripadnosti i vezama sa drzavnim bankama postaju multinimkijarderi. Posljedica ovaovog nacina vodjenja politike je porast siromastva i bogacenje uskog kruga ljudi iz okruzenja politickog i policijskog vrha drzave."

Kljucni problem prosle godine je bio u tome sto su izostali ocekivani efekti suspenzije, a potom i ukidanja sanikcija. Rezolucija, kojom su suspendovane sankcija nije omogucila ulazak (vlasti kazu "povratak") zemlje u medjunarodne politicke i - sto je u ovom slucaju jos vaznije - finansijske institucije. Tako se izmucena privreda nasla na dodatnoj muci da pokrece zamajac proizvodnje bez inostrane finansijske podrske. Nimalo lak zadatak. I, logicno, skolskim jezikom receno, jedva je dobila prelaznu ocjenu za njegovo rjesavanje. Istina, vlastima je vise odgovaralo da friziraju uspjeh, pa su otuda forsirani statisticki pokazatelji o rastu proizvodnje, uvoza i izvoza. No, kada se uzme u obzir da je osnovica prema kojoj su vrsena poredjenja rasta proizvodnje bila katastrofalna 1995. godina, onda postaje jasno da takav forsirani optimizam ne drzi vodu. Trenutni nivo proizvodnih aktivnosti, svjedoce zvanicni statisticki podaci, donosice tek 39,4 odsto onoga sto je industrija ove zemlje proizvodila davne predratne i relativno stabilne 1989. godine.

Ukljucivanje zemlje u svjetske finansijske institucije bio je (nazalost, i ostao) najvazniji uslov da privreda dodje do neophodnih sredstava za pokretanje i modernizaciju proizvodnje, odnosno za ulazak stranog kapitala u proces privatizacije drutvene svojine. Istovremeno, posto za ulazak u svijet prethodno valja ispuniti odredjene uslove - pocev od onih politickih, kao sto su pitanja saradnje sa haskim sudom, demokratizacije, problema Kosova i - zamislite - postenih izbora, pa do onih ekonomskih koji se ticu liberalizacije ekonomskog sistema, uvoza, carinskih propisa, jasnog i cvrstog programa privatizacije, rezim se nasao na mukama. S jedne strane, bio mu je neophodan ulazak u svijet, jer bez spoljne finansijske pomoci nije mogao vise odrzavati privredni i socijalni zivot, a s druge je cinio sve da do toga ne dodje upravo zato sto bi time porusio osnove na kojima pociva njegova vladavina. Raskorak izmedju potreba za svetskim kapitalom i manipulacija sa "svjetskom zavjerom" i politickih potreba za kontinuitetom sa bivsom SFRJ bivao je sve veci. Cijenu tog ambivalentnog politickog programa platio je krajem proljeca bivsi guverner Narodne banke Jugoslavije Dragoslav Avramovic. Umjesto njega, sa "malim" zakasnjenjem od cetiri godine, pismo kojim prihvata sve uslove, koje je MMF postavio jos decembra

1. godine, potpisao je nedavno licno Radoje Kontic. U medjuvremenu se u Srbiji "dogodio narod", pa je i to pismo postalo sasvim ireleventano, kao uostalom i mnogo toga drugog sto radi Savezna vlada. Ekonomski zivot je, medjutim, tokom cijele godine balansirao izmedju gotovo ocajnickog napora vlasti da odrze monetarnu stabilnost i povremenog stampanja novca radi obezbjedjenja socijalnog mira. Nelikvidnost privrede i banaka bila je cijena stabilnosti dinara, dok se nerealni kurs marke odrzavao upumpavanjem novca ranije iznesenog u inostranstvo. Neizvjesnost oko daljnje izdrzljivosti sistema sve je veca, pa je i crnogorski premijer Milo Djukanovic na kraju priznao: "Ukoliko do reintegracije u medjunarodnu zajednicu ne dodje brzo i kvalitetno, vec tokom 1997. nase politicke i ekonomske prilike ce se pogorsati i zaostriti do krajnje tacke."

Odnos prema ukljucenju zemlje u medjunarodnu zajednicu tako je tokom godine postepeno rastao u centralni uzrok sve ostrijeg suceljavanja stavova zvanicne Srbije i Crne Gore. Prica o slovenizaciji Crne Gore se razvijala, a njen epolog se ne nazire. Zahvaljujuci trgovini oko Avramovica DPS-u je pocetkom ljeta poslo za rukom da dobije federalne dozvole za samostalni razvoj Crne Gore kao slobodnog ekonomskog prostora i za nastavak sopstvenog modela transformacije drustvenog vlasnistva, koji se u medjuvremenu debelo zapleo u muke papirnate procjene i fondovskog upravljackog monopola. Zakoni o tome su doneseni taman na vrijeme - prije pocetka izborne kampanje, a njihova komplikovana operacionalizacija jos nije dovrsena. Price o dva ekonomska sistema u istoj drzavi dobijale su na tezini, ali ekonomisti upozoravaju da se iza velikih i na sva zvona propagiranih razlika u ekonomskom zivotu Srbije i Crne Gore, skrivaju, zapravo, mnoge sustinske slicnosti. Dok su privrednim zivotom Srbije vladali tzv. centralni koordinacioni timovi, nad crnogorskom ekonomijom su neprikosnovenu vlast preuzeli upravni odbori sastavljeni od kadrova DPS-a. Upravo te slicnosti, ta bliskost stavova, kako bi rekli politicari, udahnjuje svjezu snagu u rad vladajuce koalicije u zemlji.

Da li je rijec o logicnim politickim sukobima koji izbijaju zbog razlicitih privrednih interesa Srbije i Crne Gore, ili pak samo o isturanju ekonomskih tema u prvi plan sustinskih i prikrivenih politickih neslaganja njihovih politickih elita, tesko je reci, tek, ostaje zalosna cinjenica da je ekonomija i dalje u vlasti politike. Sve ostrija upozorenja iz vrha DPS-a da ce "aktivirati ustavni kapacitet za direktno obnavljanje odnosa sa medjunarodnim institucijama", dobila su na tezini posljednjim najavama stampanja sopstvenog novca (u slucaju nove hiperinflacije pokrenute iz Srbije).

Tako se kontinuitet ekonomske krize produzio i na 1997. godinu i sasvim jasno poklopio sa krizom politickog kontinuiteta ove zemlje.

Dragan DjURIC AIM Podgorica