NERAVNOPRAVAN MIR

Obnova i razvoj RS

Neravnopravan tretman u poslijeratnom periodu prikazuje se obicnim ljudima kao neravnopravan mir, a mir ako nije ravnopravan nije ni stabilan.

Banjaluka, 23.decembra (AIM)

Do sada je u Republiku Srpsku ulozeno oko 11 miliona americkih dolara, ili 1,25% od ukupnog ulaganja u BiH. Neravnopravan tretman u davanju medjunarodne podrske doveo je do razlicitih uslova zivota u dva entiteta. Iako nivo privredne aktivnosti nije na nista vecem nivou od onog u Republici Srpskoj, prosjecna plata je u Federaciji veca za oko 3 puta nego u Republici Srpskoj, penzije su vece i redovnije se isplacuju, a institucije javnog sektora dobile su podrsku i normalnije funkcionisu.

Uspostavljenje razlike vec postaju prepreka ujednacenom implementiranju mirovnog sporazuma, te, posebno, prepreka tranzicijskim promjenama. Rjesavanje ovog problema je sastavni dio stvaranja okruzenja za odvijanje svih drustvenih promjena koje podrazumjeva cjelovito implementiranje civilnog dijela Dejtonskog sporazuma.

Kao bitan uslov nastajanja jednog novog okruzenja, jednog iskrenijeg i dosljednijeg pristupa implementaciji Mirovnog sporazuma mora se postaviti pitanje ravnopravnog ekonomskog tretmana Republike Srpske od strane medjunarodnih finansijskih institucija. Za pocetak, trebalo bi uloziti zaostala sredstva, predvidjena planom za 1996. godinu, a zatim krenuti sa intenzivnijim zahtjevom za implementaciju nove faze Sporazuma. Sa postojecim problemima (ekonomskim i socijalnim) i uz stalni pritisak i prijetnje dijela medjunarodne zajednice, Republika Srpska nije u stanju da dalje prati implementaciju mirovnog sporazuma.

Naravno, odgovor predstavnika medjnarodnih finansijskih institucija bice da oni ne mogu uticati na te tokove, jer iza njih stoji raspolozenje donatora. Medjutim, rasplozenje donatora je dozirano prema politickom stavu vodecih zemalja u mirovnom procesu, a politicki stav je izgradjen na bazi informacija koje dolaze iz Bosne. Zbog toga, ako medjunarodne finansijske institucije zaista zele da doprinesu dosljednoj implementaciji Dejtonskog sporazuma treba da se zaloze da se promijeni raspolozenje donatora. Medjunarodne finansijske institucije to mogu da obezbjede ako njihove analize pokazu da je sadasnji donatorski odnos prema planu obnove i razvoja Bosne i Hercegovine prepreka dosljednom implementiranju Dejtonskog sporazuma na citavnom prostoru BiH.

Medjunarodne finansijske institucije bi morale da postignu dogovor o koordinaciji aktivnosti na obnovi i razvoju. Sastavni dio tog dogovora trebao bi da bude i odnos prema donatorima. Svjetska banka moze da preporuci donatorima da ne uslovljavaju pravac slanja svojih donacija, nego da se dogovore da finansiraju plan obnove u cjelini, te da se usaglase kome ce dati mandat da odredi prioritete tog plana, politiku i dinamiku distribuiranja pomoci. Donatori koji namjenski usmjeravaju sredstva u Federaciju ne doprinose stabilizovanju prilika u BiH, nego podrzavaju u ratu uspostavljene podjele i postepeno ih prenose u poslijeratni period. Time se ne stvara povjerenje izmedju entiteta i ne sinhronizuju se napori za stabilizovanje mira. Neravnopravan tretman u poslijeratnom periodu prikazuje se obicnim ljudima kao neravnopravan mir, a mir ako nije ravnopravan nije ni stabilan.

Dakle, ravnopravan tretman i dovodjenje entiteta u istu poziciju predstavlja opsti preduslov stavranja ambijenta za dosljedno provodjenje Dejtosnkog sporazuma. Poznato je da mnogi problemi integracije u okviru Federacije Bosne i Hercegovine nisu rijeseni. To je slucaj sa poreskim sistemom, bankarskim sistemom, jedinstvneim budzetom, platnim prometom... Pravi put implementacije i rjesavanja zajednickih ekonomskih funkcija bio bi da se prvo u Federaciji postigne konsenzus o otvorenim pitanjima, a zatim da se govori o uskladjivanju interesa entiteta. Trenutno je neprirodno vrsiti pritisak na Republiku Srpsku da ona prihvati rjesenja na medjuentitetskom nivou kakva Muslimani i Hrvati nisu spremni da prihvate na kantonalnom nivou, ili cak na nivou jednog grada (Mostara).

Eksperti medjunarodnih finansijskih institucija zagovaraju koncept makroekonomskog menadzmenta za cije uvodjenje je potrebna mnogo jaca i autoritativnija drzava nego sto je Bosna i Hercegovina. Oni cesto zanemaruju politicku strukturu Bosne i Hercegovine i za provodjenje svojih ideja nastoje da obezbjede konsenzus drzeci se principa da sporazumjevanje o visem stepenu integrisanosti BiH od onog predvidjenog u Dejtonskom sporazumu nije zabranjeno. Takav slucaj je sa Ministarstvom finansija BiH, budzetom, oporezivanjem od strane BiH... Insistiranje na obezbjedjivanju cvrstih centralnih institucija BiH koje bi bile sposobne da provedu koncept makroekonomskog menadzmenta vrlo brzo moze doci u sukob sa Dejtonskim sporazumom. Ako je makroekonomski menadzment pracen nepovjerenjem domacinstava, preduzeca i entiteta, on ne moze biti efikasan. Alternativa nepovjerenju koje ce vremenom poceti da nagriza efikasnost funkcionisanja makroekonomskog koncepta mora biti osposobljavanje entiteta kao drzava da vode dobar dio makroekonomskog menadzmenta i to dosljedno i autoritativno. U takvim uslovoma lakse bi se osjetilo gdje su zajednicki interesi, kakva je korist od zajednickih institucija i lakse bi se postigao konsenzus o njihovom konstituisanju i njihovim nadleznostima.

Naravno, bilo bi neposteno za sve probleme obnove i razvoja Republike Srpske u poslijeratnom periodu optuzivati samo medjunarodnu zajednicu. Dobar dio problema potice i iz same Republike Srpske. Nas privredni sistem jos uvijek je opterecen inercijom socijalistickih odnosa, zatim inercijom ratne ekonomije i nazalost inercijom voluntarizma i improvizacija. To je ambijent na koji se ne moze primjeniti koncepcija moderne trzisne ekonomije kakvu zagovaraju medjunarodne finansijske institucije i upravo zbog toga u kontaktima sa njima nastaju nesporazumi.

Tranzicija u trzisnu privredu i demokratsko drustvo podrazumjeva tacno odredjene drustvene promjene. Te promjene ne mogu biti stvar voluntarizma i improvizacija. Trzisna privreda podrazumjeva visok stepen ekonomske slobode ljudi, domacinstava i preduzeca. Nazalost, u Republici Srpskoj prisutna je jaka tendencija drzavne centralizacije u ekonomiji koja je, sa aspekta trzisne privrede za koju se u Ustavu opredijelila Republika Srpska, neshvatljiv. Takva tendencija nestimulativna je za privredni razvoj cak i onda kad ne postoje problemi odnosa sa medjunarodnom zajednicom.

Dr Rajko Tomas (AIM) (Autor je profesor Ekonomskog fakulteta u Banja Luci) x x