IZBORI U CRNOJ GORI IZ EKONOMSKOG UGLA

Podgorica Dec 8, 1996

Strah od promjena

U sistemski kriminalizovanom dru{tvu, gdje je u svakodnevni ivot svih slojeva stanovni{tva uklju~ena siva ekonomija, pa ~ak i razni oblici kriminala, optuivati vlast za lopovluk, kao {to je to ~inila i ~ini opozicija, ispada krajnje kontraproduktivno

Tekst:

Proti~e prvi mjesec nakon generalnih izbora u Crnoj Gori, a pravih obja{njenja, za mnoge, neo~ekivao ubjedljive pobjede DPS-a u javnosti jo{ nema. Koji su razlozi motivisali bira~e da povjerenje ponovo poklone vladaju}oj partiji?

Iz ekonomsko-socijalnog ugla gledano, izborni rezultati imaju svoju logiku. Bez obzira {to se DPS predstavlja kao moderna partija koja zagovara privatizaciju i uklju~ivanje u evropsko i svjetsko tri{te, bira~i su dobro prepoznali smisao predizbornog slogana "Sigurno". Naspram opozicije, koja je otvoreno zagovarala radikalnije promjene (ali bez konkretnih puteva za njihovo ostvarivanje), DPS je ponudio nastavak puta ve} utabanim stazama. Izborni rezultati su u tom smislu najbolji pokazatelj da je bira~ko tijelo, prije svega zaposleni dio populacije, dobro shvatio su{tinu kapitalizma i odnosa koji vladaju u njemu. Otpor brem ulasku u vode tri{nih odnosa, kako se moe tuma~iti opredjeljenje bira~a da glasaju za DPS, kao preimenovanu komunisti~ku partiju koja je za savezne izbore u koaliciji sa tzv. lijevim snagama - SPS-om i JUL-om, predstavlja, zapravo, strah od kapitalizma: od ~istih ra~una, tvr|eg i e{}eg rada, nezvjesnosti na tri{tu. Ne treba sumnjati u pamet bira~a i njihovu procjenu perspektive postoje}ih mamutskih nazovi transformisanih dru{tvenih preduze}a. Bez nove etatizacije privrednog sistema, koju je sproveo DPS putem fondovske privatizacije, kratkoro~no gledano postoje}i privredni kapaciteti bili bi vrlo brzo uga{eni, a time i iluzija kakve takve sigurnosti radnog mjesta, koja zaposlenima, jasno je, i te kako zna~i. Mizerne plate na takvom radnom mjestu ponajmanje brinu radnike koji nedostatak para sve sna`nije i spremnije nadomje{taju u popodnevnom privatnom sektoru.

Socijalna demagogija DPS-a je, tako, urodila izbornim plodovima, ali ne treba sumnjati da DPS ne}e nastaviti zapo~ete tranzicione procese, naravno u skladu sa svojim mogu}nostima i politi~kim interesima. Ova partija }e i dalje voditi tranzicione tokove tako da bude ispred reima u Srbiji, ali, ipak ne toliko daleko da se potpuno odvoji od njega i, {to je jo{ vanije, ne toliko brzo da potpuno izgubi mogu}nost politi~ke manipulacije sa privredom i radnicima zaposlenim u njoj.

Predizborni partijski programi, ina~e, na probleme ekonomskog razvoja nijesu obra}ali naro~itu panju. O njemu su govorili tek uzgred i previ{e na~elno i uop{teno. Dokaza za to ima ne pretek. Izborni program DPS-a sa izvanrednim marketni{kim sloganom "Sigurno" imao je 16 stranica teksta, a o ekonomiji je u njemu posve}en svega jedan pasus sastavljen od tri re~enice. Tu su i po jedan kra}i pasus o razvoju sela (pet re~enica), javnim radovima (tri re~enice) i privatizaciji - tako|e tri re~enice. O razvojnim projektima DPS doslovno kae: "Sada je vrijeme da se dovr{e kapitalni razvojni projekti koje smo ranije zapo~eli. Izgradi}emo regionalni vodovod i dio me|unarodnog auto-puta kroz Crnu Goru." Najzna~ajnija globalna razvojna ideja - of {or biznis, u izbornom programu DPS-a zaslu`ila je jednu jedinu re~enicu. Zanimljivo, u ovom programu nema rije~i o socijalnoj politici, ve} je ta tema obuhva}ena dvjema re~enicama pod marovi}evskim naslovom "Briga".

Najzna~ajnija opoziciona snaga "Narodna sloga" nije ~ak ni pravila neki posebni ekonomski predizborni program. Zbog kratko}e vremena ova koalicija je tek uspjela da same zajedni~ke strana~ke poglede na privatizaciju i novi poreski sistem. U ranije donesenim izbornim programima liberali i narodnjaci su, ipak, ne{to preciznije objasnili sopstven poglede na ekonomski razvoj Crne Gore. Tako je Liberalni savez, od dvadesetak rezolucija usvojenih na Prvoj vanrednoj skup{tini, jednu posvetio privredi gdje je definisao temeljne ideje: Crna Gora - samostalna drava i slobodni ekonomski prostor, bez carina i sa konvertibilnim novcem (perperom). Narodna stranka je svoj izborni program svojevremno definisala kao tri D (Draava, Dinar, Demokratija) protiv tri K (Korupcije, Kukavi~luka i Kriminala), pa je, pri tome, izradila ekonomski i socijalni program. [to se ekonomije ti~e, dokumenti ove dvije stranke sadrali su malo bliskih stavova: oko pitanja privatizacije, potrebe za radikalnim izmjenama poreskog sistema, denacionalizacije i razvoja poljoprivrede.

Zanimljivo je da je Socijaldemokratska partija, iako je tokom predizborne kampanje, zapravo, najvi{e panje posvetila privrednom i socijalnom aspektuivota u Crnoj Gori, nije osvojila niti jedno mjesto u crnogorskom Parlamentu

Kao {to su konkretnije ekonomske projekcije i planovi izostale u dokumentima partija, tako se i tokom sveukupne kampanje najmanje govorilo o vizijama privrednog i socijalnog razvoja. Dok je DPS, obilaze}i mjesne zajednice, demonstrirao politi~ke efekte javnih radova i pru`ao neka konkretnija obe}anja o razvoju komunalne infrastrukture, opozicija je kriti~ki odnos prema dosada{njoj vlasti fokusirala na problem korupcije i plja~ke.

^ini se je zbog toga izborna kampanja opozicije, prije svega Narodne sloge imala je, sa aspekta ekonomsko-socijalnih stavova bira~a, potpuno kontraproduktivan karakter. U sistemski kriminalizovanom dru{tvu, gdje je u svakodnevni ivot svih slojeva stanovni{tva uklju~ena siva ekonomija, pa ~ak i razni oblici kriminala, optuivati vlast za lopovluk, kao {to je to ~inila opozicija, ne moe dati pozitivne rezultate. Najve}i broj bira~a dijelio je politi~ke zablude reima i predano u~estvovao u ru{enju biv{e Jugoslavije. Otuda im je sada tako lako oprostio ne samo u~e{}e u ratu, ve} i naglo pro{logodi{nje preobra}enje u mirotvorce. Tako je i na socijalnom planu, vlast je u podanicima imala sasvim dobre sau~esnike u ostvarenju teze: "snalazi se kako zna{ i umije{", pa je jo{ od perioda sankcija formirana svojevrsna koalicija onih koji su se, putem kriminala i sive ekonomije i uz podr{ku instrumenata dravne vlasti, obogatili, sa onima kojima je ista vlast dozvolila da sitnim {vercom i radom na crno preive.

Najna~ajniji adut DPS-a predizbore bio je relativno stabilan kurs dinara. Posljednja devalvacija izvr{ena je 25. novembra pro{le godine i od tada su maloprodajne cijene u zemlji porasle za 58 odsto, a tro{kovi ivota za 55 odsto. Prosje~na mjese~na inflacije je, dakle, bila 4,7 odsto i nastavak takvog trenda zna~i ovogodi{nju inflaciju od 60 do 70 procenata. Iako bi se u normalnim tri{nim privredama svako zabrinuo nad ovakvim podatkom, u Srbiji i Crnoj Gori, pogotovo u pore|enju sa nedavnom hiperinflacijom i 120-opostotnim rastom cijena tokom 1995. godine, to se tuma~i uspjehom. U Saveznom zavodu za statistiku, tako, najavljuju da }e ovogodi{nja inflacija biti najnia u poljednjih desetak godina. Za deurne propagandiste ovi podaci su predstavljali vrlo ~vrsto, ako ne i jedino, upori{te predizbornog optimizma.

Opozicija nije uspjevala da argumentovano i jasno poka`e svu krhkost postoje}e stabilnosti dinara. Ogroman deficit u spoljnotrgovinskoj razmjeni, koji se tokom prvih devet mjeseci ove godine popeo na hiljadu i 369 milijardi dolara, primjera radi, nije ni pominjala. (Deficit je, ina~e, ve}i od ukupnog izvoza.) Nije uspjevala ni da objelodani potpune proma{aje vlasti u ovogodi{njim razvojnim projekcijama. (Projektovan je rast dru{tvenog proizvoda od dvadesetak odsto, a on je do kraja avgusta porastao za skromnih 2,3 odsto.) Na opredjeljenje bira~a moralo je uticati i zna~ajno pove}anje plata tokom godine. Sa 130 njema~kih maraka s po~etak godine prosje~ne plate su se popele na preko 200 maraka. I sve to u uslovima rasta industrijske proizvodnje (na nivou SRJ) od svega 5,6 odsto. Ali opozicija nije ~ak ni podsjetila na sli~an porast zarada tokom

  1. godine, kada je prosje~na zarada s po~etnih tridesetak maraka dostigla tokom jeseni vrijednost od ~ak 265 njema~kih maraka. Takvi trendovi, naravno, nijesu dugo trajali, a kasnije je, uz pad relanih zarada, javnost zabavljana gotovo svakodnevnim dr`avnim naredbama o vra}anju cijena na nivo iz prethodnog perioda.

Ni na zna~ajne razvojne projekte Crne Gore koje je DPS preuzeo od opozicije (Crna Gora kao slobodni ekonomski prostor i privatizacija putem vau~era) opozicija nije kvalitetno reagovala. Dok je fondovska transformacija uveliko tekla, opozicija je papagajski ponavljala pri~u o vau~erima uz gotovo smije{na obe}anja da }e svakome dati po 16 hiljada maraka. Kada je DPS upotpunjavao privatizaciju modelom vau~era opozicija nije reagovala konkretnim primjedbama, ve} je gotovo autisti~ki ponavljala stare generalne teze, koje je vrijeme pregazilo. Ni na uvo|enje of {or biznisa, autenti~no opozicionu ideju, nije bilo konkretnijih reakcija opozicije, ve} je sve zadr`ano na nivou na~elnih primjedbi koje su ~ak bile i me|usobno suprotstavljene. Dok su liberali, primjera radi, smatrali da za crnogorski slobodni ekonomski prostor nema {ansi sve dok je Crna Gora pod paskom velikog brata iz Beograda, narodnjaci su ukazivali da }e se uvo|enjem of {or poslovanja samo pove}ati kriminal u Crnoj Gori.

Raznorodnost koalicionih partnera ispraznila je opozicione predizborne mitinge (nacionalnog i emotivnog) naboja koji je bio jedan od vanijih oslonaca opozicije tokom ranijeg perioda, a realna pitanja svakodnevnogivota nijesu bila ni dovoljno dobro obra|ena ni dovoljno sna`na da pokrenu bira~ko tijelo prema Narodnoj slozi, kao glavnom konkurentu vladaju}oj partiji.

Dragan \URI] AIM Podgorica