POKLON ZAHVALNE VLASTI

AIM, Skopje, 05.12.1996

Skopsko naselje Sutka, prigradska favela koja se svojevremeno proslavila po tome sto je dala onu zivopisnu scenografiju u znacajan dio kastinga za film "Dom za vesanje" Emira Kustirice, u tekucu je jesen uslo, ni manje ni vise, nego kao centar jedne od 123 makedonske opstine. Ne bi, dakle, uopste bilo cudno da poneko od one mnogobrojne musave i golotrbe djecurlije sto je, trckarajuci kroz blato ili vukuci se po prasini, davalo specificni sarm zivotu u onoj jadnoj skupini potleusa, sad rukovodi citavom jednom komunalnom administarcijom.

U poslednjoj teritorijalnoj rekonstrukciji Makedonije i shodno tome reorganizacije lokalne samouprave, naime, formirana je opstina Suto Orizari u ciji je sastav, osim pomenutog prigradskog naselja uslo i nekoliko okolnih sela. Pokazalo se da je izmedju dvadesetak hiljada zitelja novoosnovane opstine najvise onih romskog porijekla, pa su tako makedonski Romi dobili, doduse malu, ali ipak "svoju drzavu", a onaj sretni soj koji je bezbrizno mimohodio sve male i velike probleme, vinuo se do "politickog naroda". Ovojesenja izborna procedura omogucila im je da zaposjednu vecinu mjesta u komunalnom predstavnickom domu, a po prvi put u svojoj istoriji izabrali su vlastitog gradonacalnika, mada ovaj pojam, s obzirom na stepen urbanizacije opstinskog centra, treba uzimati posve uslovno, kao uostalom u svim novoformiranim makedonskim opstinama. Ovakav primjer jamacno nije zabiljezen u politickoj praksi susjednih zemalja, a vrlo je vjerovatno da ni na citavoj planeti, po kojoj Rome vjetar raznio kao cvjetove maslacka, nema slicnog iskustva. Osim-naravno ukoliko se pod tim ne podrazumjevaju ona ritualna biranja careva, kraljeva ili velikih ceribasa u drustvima gdje se manjinska prava konzumiraju isklucivo na nivou folkolora.

"Uspon" Roma na politickoj lestvici prakticno je zapocet njihovim stavljanjem u makedonski Ustav. Oni su, naime, zajedno sa Albancima, Tzrcima i Vlasima, imenovani kao autohtone nacionalnosti, sa vim pravima koja to podrazumijeva. Nekih cetrdesetak hiljada Roma, ili dva procenta ukupne populacije koliko ih po poslednjem popisu ima, nikad nije krilo ponos sto se obrelo u preambuli najviseg drzavnog pravnog akta. Frontmen politicke emancipacije Roma i dozivotni predsjenik donedavna jedine njihove partije, jednom je doslovno zakleo svoje saplemenike da ovu cinjenicu, na kojoj im imaju "zamjeriti sva braca ovoga svijeta, cuvaju kao zjenicu u ocima". Inace, pomenuti Abdi je svojevrsna paradigma. Revnosni aktivista bivseg Socijalistickog soveza, u vremenu drustvene pluralizacije namtnuo se kao jedinstveni tumac romskih interesa i tako etablirao u "visoku" politiku nastajuce drzave. Izborna "geografija" omogucila mu je da se, bez vecih problema, uvijek moze dokopati mjesta u makedonskom parlamentu, pa je na izvjestan nacin tamo postao covjek kontinuiteta. Zadrzavajuci navike iz perioda frontovskog samoodgoja, Abdi je obicno u Sobranju podrzavao prijedloge aktuelne vlasti, pa se sa njegovim glasom uglavnom unaprijed kalkulisalo. Neki poznavaoci ovdasnjih prilika zato nastajanje opstine Suto Orizari dovode u vezu sa Faikovom kooperativnosti, zapravo vide je kao mali znak paznje od strane zahvalne vlasti.

Sa druge strnae, vrijeme drustvenog tranziranja koje mnogima donosi samo tjeskobe, pokazalo se veoma pogodnim za urodjenu romsku inventivnost. Njegovim blagodetima makedonski Romi imaju zahvaliti relativno brzu promjenu socijalne strukture i postepeno uvrstavanje u sloj bogatijih, ako ne i najbogatijih Makedonaca. U "drustvenoj eliti" vremenom zauzimaju mjesta biznismeni koji su, koliko juce, zapoceli na tezgama od kartonskih kutija ili naprosto sa "or'ginal" farmericama, onako preko ruke. Romi tako danas zauzimaju veoma znacajno mjesto u privrednom, kulturnom i javnom zivotu, a skladno njihovom objektivnom drustvenom uticaju profilira se i potreba za politickim. Pored vec pominjanog Faika Abdija, mjesto u parlamentarnim klupama "izborio" je i zivopisni Amdi Bajram, covjek koji je na sirim prostorima poznat kao onaj sretni otac sto je svog prvorodjenog sina onomad ozenio u iznajmljenom putnickom avionu, a da mu mladji ne bi zamjerio, za njegovu svadbu je nedavno angazovao mamutski transportni helikopter iz Bugarske.

Po starom dobrom obicaju sa ovih prostora po kome se, gdje god su dva covjeka, moraju formirati barem tri partije, i medju Romima je pukla tikva, pa vise nije na snazi formula "jedan narod, jedna partija". Faik Abdi tako je izgubio apsolutnu kontrolu nad Romima, a u svom kumu Bajramu dobio istinskog politickog oponenta. Skladno tradicionalnoj zovijalnosti i onoj poeticnoj razbarusenosti kojom inace interpretiraju zivot, makedonski Romi nastupaju i u politici. Cak i na izbore, za koje vrijede veoma rigidna pravila ponasanja, oni idu "sa pjevanjem i pucanjem". Unatoc tome, njihovo politicko postojanje vise se ne moze zaobici u ovdasnjem drustvenom folkloru. Uostalom, sa romskim glasovima itekako se racunalo prilikom poslednjih izbora. Posjedovanje "vlastite" opstine, dovelo je Rome u poziciju ozbilnjih politickih partnera sa kojima vrijedi pregovarati oko svih, a ne samo oko komunalnih problema.

Njihova politicka emancipacija zato se mora uzimati kao prestizni komlimnet aktuelnoj administraciji u najjuznijoj drzavi nastaloj na prostorima bivse Jugoslavije, mada to nuzno ne podrazumjeva zaklucak kako su medjunacionalni odnosi savrseno uredjeni. Zapravo, neki analiticari smatraju da je naglasena transparentnost u vezi sa manjinskim pravima pokusaj makedonske nomenklature da odvrati pogled od sustinskih protivrjecnosti koje prividu idili mogu sunovratiti u istinski pakao. Pise: BUDO VUKOBRAT