"URBANIZACIJA" SRPSKOG PITANJA

AIM-Skopje, 30.10.1996

Sretna je okonost da je takozvano srppsko pitanje u Makedoniji reanimirano u vrijeme kad je morbidni nacionalni projekt sarkofilne geografije dozivio svoj konacni fijasko i kad su medjusobni odnosi matice i drzave zivljenja u onoj fazi koja se i u Skopju i u Beogradu obiljezava ulaznom putanjom. To naravno ne znaci da ce se ono razrijesiti bez uobicajenih trauma ali, svima je sad jasno, izostace tragicne posljedice koje su proizvedene slicnim procesima tu u bliskom susjedstvu. Drugo je, ipak, piatnje da li je bilo posve slucajno da se ozivljavanje problema makedonskih Srba nametne bas u ovome vremenu. I u ovome politickom kontekstu.

Povrsni osmatrac bi odmah povukao pogresan zakljucak kako se ne radi o autenticnoj inicijaciji, buduci je predmetni problem na velika vrata usao preko famoznog Sabora svesrpsih intelektualaca odrzanog u Sremskim Karlovcima sredinom oktobra. I pored relativno benignog inventara zakljucaka, "vijece mudraca" iz dviju nacionalnih akademija, Matice iseljenika, Crkve, Svetske srpske zajednice i bog bi ga znao odakle sve, izrazilo je veoma ozbiljnu zabrinutost za mjesto koje imaju "Srbi u Makedoniji" (zvanicni naziv skupa). Elem, "Srbi u BJRM su diskriminirani i izlozeni asimilaciji, nemaju pravo na obrazovanje, veroispovest na vlastitom jeziku, nemaju svoje novine, radio i televiziju...Srbi su jedna od najsiromasnijih kategorija u Makedoniji". Medjutim, navodi koji su se u Karlovcima mogli cuti u velikoj mjri koincidiraju sa permanentnim trazenjima, barem onog radikalnijeg dijela, ovdasnje srpske populacije (2% u odnosu na ukupno stanovnistvo) koji se okupio oko jedine uticajne nacionalne stranke - Srpske demokratske partije, a u razlicitim formama objelodanjuju se uvazavanjem, ali ruku na srce tome su i oni sami uveliko doprinijeli ili su barem postali zrtvama politickih iskljucivosti, prije svega vlastite matice. Ovo se posebno odnosi na pitanje vjeroispovijesti na maternjem jeziku duboko ukorijenjenom u zasad nerjesivom galamatijasu slozenih medjuodnosa izmedju makedonske i srpske pravoslavne crkve. Ostalima se problemima mora prilaziti sa naglasenom rezervom, a navodno srpsko siromastvo zavredjuje iskljusivo potsmijeh.

Bilo kako bilo, carke makedonskih Srba sa vlastitom drzavom svoju institucionalnu formu dobile su kroz cinjenicu da ova populacija nije imenovana u preambuli Ustava. Makedonija je tamo definisana kao nacionalna drzava u kojoj zive manjine, i to: Albanci, Turci, Romi, Vlasi. Srbi su se obreli u bezoblicnoj kategoriji "i drugi". Ostalo je otvorenim pitanje kako se desilo to sto se desilo, ali makedonska drzava se uskoro "predomislila" pa je negdje u ljeto 1993. godine tadasnji ministar za unutrasnje poslove Ljubomir Frckovski sa srpskim prvakom Borom Risticem, a pod patronatom evropskog komesara za manjine Gerta Arensa, potpisao dokument po kome se dvije strane medjusobno "priznaju". Po slovu dogovora, Makedonija bi uvrstila Srbe u Ustav, a ovi bi je uzvrat prihvatili kao "svoju". Vremenom, medjutim, i jedna i druga strana su se povukle, a kum Arens se zagubio negdje u kafkijanskim hodnicima evropske administracije. U srpskom politickom subjektu, naime, desio se puc, pa je kooperativnog Ristica zamijenio radikalni Dragisa Miletic. Ovaj zivopisni politicar, ciji je upadljivi trud da se evropski samodizjanira potpuno uzaludan, jer cim presvuce odijelo preobrazava se u stereotipni junak srpskog nacionalnog folklora, odmah je razvrgao zaruke. Uz alibi da je izgubila partnera, iz projekta se diskretno izvukla i Drzava.

Od tada Dragisa Miletic, na ocigled svih dirigiran daljinskim upravljacem iz Beograda, u pazljivo biranim intervalima, a ugalvnom u zavisnosti od uspona i padova politickih odnosa dviju zemalja, podize glas u ime "srpskih interesa" u Makedoniji. Jednom su cak kontakti makedonske drzave i njenih nebeskih gradjana zaprijetili nezeljenim incidentom koji je opasno zamirisao mirodjijama apokalipticnog kninskog recepta. Mileticeva zbirka zamjerki konacno je uoblicena negdje prije dva mjeseca kad je novinarima distribuiran materijal koji je ustvari bio libreto za operetu ispjevano u Sremskih Karlovaca. Kuriozitet za sebe je cinjenica da je famozni materijal podijelio jedan sluzbenik jugoslovenske ambasade u Skopju, sto nedvojbeno svjedoci da je Dragisa Miletic politicki favorit zvanicnog Beograda.

Zato bi bilo pravo politicko sljepilo ne primjetiti visoki stepen koordinacije u najnovijoj srpskoj ofanzivi. Odatle, valjda, enormna uznemirenost ovdasnje javnosti i zestoke, ponekad dodise i neodmjerene, reakcije medija. Djelimicno Miletic i miletici, a djelimicno bogami i ove reakcije, stvaraju dojam o postojanju velikog i sustinskog nesporazuma Makedonaca i Srba. Srecom, u jednom dijelu srpske populacije ima i drugacijih razmisljanja koja, na zalost, jos uvijek ostaju u sjenci obostrano njegovane medjuetnicke napetosti. mada te nove energije nisu pretocene u politicki program, s vremena na vrijeme u skopskim glasilima pojavljuju se ljudi koji "nacionalno pitanje" interpretiraju u jednom posve drugacijem kategorijalnom sistemu. Individualna, dakle gradjanska prava, oni nadredjuju kolektivnim i nacionalnim, stvarajuci tako urbani pandan agresivnim tumacima "autohtonih" potreba srpskog naroda. Bila bi prava sreca, ukoliko bi se "srpsko gradjansko vijece" (uz nadu da se ova pozajmica nece zloupotrebljavati nategnutim analogijama) afirmisalo do te mjere da postane istinski politicki partner koji ce, od grupe samozvanaca, preuzeti stit politickih i svih drugih interesa srpske manjine u Makedoniji.

Pise: BUDO VUKOBRAT