OFFSHOR - PRECICA DO RAJA

Crna Gora otvara puteve ekonomske samostalnosti

Podnaslov: Novi zakoni o privatizaciji i pretvaranju Crne Gore u poreski i carinski raj najavljuju se kao najvazniji koraci pravcu njene dalje ekonomske samostalnosti

Tekst:

Crnogorskoj vlasti se, ocigledno, zuri da kapitalizuje politicku trgovinu oko smjene Avramovica, pa se sjednica republickog parlamenta vec najavljuje za prve dane jula. Na ovoj sjednici republicke Skupstine pred poslanicima ce se naci predlozi novih zakona o privatizaciji (sa modelom vaucera) i o pretvaranju Crne Gore u medjunarodni poslovni centar.

Novim saveznim zakonima o preduzecima, stranim ulaganjima i privatizaciji zaokruzen je savezni normativni ambijent koji ostavlja slobodni prostor Crnoj Gori da samostalno utone u vec dugo sanjani kiparski san - da otpocne projekat Crne Gore kao slobodnog ekonomskog prostora. Naime, novi savezni zakon o osnovama promjene drustvenog kapitala definise savezne nadleznosti na nulu i ostavlja slobodu republikama da samostalno zavrsavaju stvari, svak u svojoj kuci. Ovaj zakon, dakle, niti koci crnogorski ritam u privatizaciji, niti tjera Srbiju na ubrzanje tog procesa. Novi zakon o preduzecima omogucice registrovanje i servisiranje stranih kompanija koje posluju sa trecim zemljama, sto u prevodu znaci off shore poslove, dok ce savezni zakon o stranim ulaganjima dozvoliti izdavanje koncesija i u oblasti telekomunikacija, a, sto je za Crnu Gori veoma vazno, predace poslove registracije stranih ulaganja u nadleznost republika.

Ovi zakoni su vec "provuceni kroz vijece republika i sada ostaje da ih usvoji i Vijece gradjana. A crnogorska Vlada je, uvjerena da ce i Bozovicev dom bez problema izglasati ono sto predlozi koalicija SPS - DPS, vec usvojila predlog zakona o off shore poslovanju, dok se za ovu nedjelju najavljuje utvrdjivanje predloga novog republickog zakona o privatizaciji.

Predlog novog "Zakona o privatizaciji u privredi" vlada ce, kao se ocekuje, usvojiti tokom nedjelje, a najvaznije novine u odnosu na doisadacnji zakon o svojinskoj i upravljackoj transformaciji (usvojen januara 1992. godine i izmijenjen 1994. godine) su uvodjenje vaucera - u zakonu se oni nazivaju privatizacioni kuponi i ubrzavanje procesa privatizacije onog dijela drustvenog kapitala koji je po osnovu dosadasnjeg zakona prenesen na fondove. Dakle zaposleni u javnom sektoru, tj u vanprivredi (sa najmanje tri godine radnog staza) i penzioneri dobijaju privatizacione kupone u vrijednosti od (najvise) tri hiljade ekija, a nezaposleni po 1.500 ekija. S obzirom da se u Srbiji tek najavljuje donosenje "programa ubrzanog privrednog razvoja", pri cemu se o programu privatizacije jos nista preciznije ne zna, vec ove razlike izmedju dvije republike daju dodatne razloge za serviranje vec poznate price o jednoj drzavi i dva ekonomska sistema. Uz nju, naravno, ide desert u vidu procjena koliko ce to sve uticati na ekonomsku samostalnost Crne Gore, odnosno, koliko je to sve, zapravo, samo otvaranje vrata ka punoj politickoj samostalnosti "manjeg oka u glavi".

Na toj liniji je i skupstinska Preporuka o obnavljanju saradnje sa medjunarodnim ekonomskim, finansijskim i drugim organizacijama, koja je jednoglasno usvojena na proslom zasijedanju crnogorskog parlamenta, i to na prijedlog dvojice poslanika Liberalnog saveza, Tekst Preporuke je vrlo kratak, ali dovoljno jasno svjedoci o nastojanjima da Crna Gora sama udje u MMF, ukoliko ce to biti brze nego preko SRJ, koja se, jasno, u samoj Preporuci nigdje ne pominje. Uostalom, Preporuka glasi: "U cilju povezivanja Republike Crne Gore sa medjunarodnim ekonomskim, finansijskim i drugim organizacijama Skupstina RCG preporucuje Vladi RCG da u okviru Ustavom i zakonom utvrdjenih nadleznosti nastavi aktivnost u cilju obnavljanja, uspostavljanja i normalizacije ekonomskih i drugih odnosa sa svim relevantnim medjunarodnim organizacijama, sto je neophodan preduslov za izlazak iz teske ekonomske situacije i stvaranje neophodnih uslova za buduci razvoj Republike Crne Gore."

Upravo zavrseni razgovori u Zenevi, kako se saznaje iz pouzdanih izvora svjedoce o tome da je savezna vlada ipak prihvatila Avramovicev koncept uljucivanja zemlje u svjetske finansijske institucije, ali da sada insistira na odvajanju politickog pitanja kontinuiteta od "tehnickog" pitanja uclanjenja SRJ u MMF. Gubitak mogucnosti da se SRJ ukljuci kao i ostale bivse jugoslovenske republike po tzv. skracenom postupku u MMF otvorio bi proceduru novog uclanjenja, a s tim bi se pokrenula i mnogobrojna politicka pitanja: kooperativnost SRJ u sprovodjenju Dejtonskog sporazuma, otpora muslimanskih drzava, statusa zemlje u OUN, smanjenja kvote zbog pada ekonomskih potencijala... sto sve znaci da bi se postupak uclanjenja mogao otegnuti u nedogled. Sve to bi sadasnjoj nategnutoj prici o ekonomskoj samostalnosti Crne Gore moglo dati dimenzije daleko vece ozbiljnosti.

No, najvazniji dio price o ekonomskoj samostalnosti Crne Gore odnosi se na projekat "Crna Gora - slobodni ekonomski prostor". Na ovom projektu, koji su izvorno promovisale stranke crnogorske politicke orijentacije, radi se vec duze, a zvanicna najava njegovog ostvarenja objavljena je na drugoj godisnjoj konferenciji Centra za mediteranske studije, koja je pod imenom "Mediteran na pragu 21. vijeka", odrzana novembra prosle godine u Kotoru. Sada je, izgleda, DPS procijenio da je nastupio pravi trenutak za nastavak price o Crnoj Gori kao novom Monte Karlu. Crnogorska Vlada upravo glanca svoj evropejski imidz, premijer Djukanovic se slikao sa Klintonom, na puti u SAD sprema se i predsjednik Republike Bulatovic, blize se i izbori, sve u svemu, vrijeme je da se otvori tako atraktivna temu kao sto je ekonomska samostalnost. Pametno dozirana prica o poreskom raju, koja se obavezno veze za iskustvo Kipra, koji je zahvaljujuci tome vrlo brzo dostigao nacionalni dohodak po glavi stanovnika od blizu 13 hiljada dolara, poluizgladnjelim i obeznadjenim podanicima dodje kao neka vrsta precice do raja.

Malo je poznato da ovakva ideja uopste nije nova za Crnu Goru. Jos je kralj Nikola pocetkom vijeka nudio Amerikancima otvaranje "bescarinske zone" na potezu od Bara do Ulcinja, a u igri je bio i projekat pretvaranja regiona Skadarskog jezera u drugi Monte Karlo. Krajem 1994. godine formirano je specijalizovano preduzece za uvodjenje, promociju i ralizaciju projekta Crne Gore kao medjunarodnog poslovnog i finansijskog centra "Montenegro off shore", na cije celo je postavljen magistar Dragan Rosandic, koordinator citavog projekta. Za sada su, u saradnji sa inostranim pravnicima (sa Kipra i iz Velike Britanije), pripremljeni poseban zakon i elaborat o ekonomskoj opravdanosti razvoja Crne Gore kao medjunarodnog of sor centra. Naziv nacrta ovog zakona je vrlo "jednostavan": "Specijalni zakon o uvodjenju poreskih olaksica i izuzeca za kvalifikovana pravna i fizicka lica cija su mjesta registracije ili prebivalista u Republici Crnoj Gori".

Prema ovom zakonu off shore kompanije bi placale porez na profit od svega tri odsto. Na Kipru, primjera radi porez iznosi 4,25 odsto. Uzgred, Kipar je domacin za skoro deset hiljada of sor kompanija medju kojima je preko 500 iz SRJ. U svijetu, inace, postoji oko 1.500 slobodnih zona raznih profila u preko 80 drzava i preko njih se ostvaruje preko deset odsto ukupnog svjetskog izvoza. Najpoznatiji off shore centri u svijetu su, pored Kipra i Lihtenstajn, Luksemburg, Malta, Irska, Liberija, Sejseli, Hong Kong, Bermuda, Barbados idr.

Uprkos sve ozbiljnijem spremanju Crne Gore za zaplovi u vode poreskog raja, iz Srbije jos nema nikakvih javnih, ni pozitivnih, ni negativnih odgovora na najavu pretvaranja Crne Gore novi medjunarodni of sor centar. Izvorna ideja liberala ugradjuje ovaj segment u cjelinu drzavne samostalnosti Crne Gore. DPS zagovara mogucnost razvoja off shore biznisa u Crnoj Gori u uslovima njenog funkcionisanja kao federalne jedinice u dvoclanoj saveznoj drzavi.

Da bi razbili sumnjicenja za separatizam (ekonomska samostalnost je prvi uslov za politicku samostalnost) strucnjaci DPS-a su se pobrinuli da nadju dosta primjera drugih of sor centara sirom svijeta koji su organizovani u raznovrsnim oblicima drzavnog uredjenja. Tako je mala ostrvska drzava u Karibima St. Kitts i Nevis, koja se nalazi oko 1.800 km juzno od Floride dvoclana federacija u kojoj ostrvo Nevis, kao manja republika u okviru zajednicke drzave, primjenjuje of sor biznis. Madeira, autonomna pokrajina u Portugaliji (ostrvo u Atlantiku) funkcionise kao poreski raj. Britanska kolonija Gibraltar funkcionise na slican nacin, pa cak i dominioni, ostrva Dzeris i Dzeremi u La Mansu, imaju status specijalnih zona otvorenog poslovanja. I u viseclanoj federaciji, kao sto su Sjedinjene Americke Drzave, postoje federalne jedinice koje neguju of sor biznis - u konkretnom slucaju radi se o najmanjoj americkoj drzavi Delaver.

Zbog svega toga, nekim sagovornicima citav projekat lici na onaj o ekoloskoj drzavi, odnosno na crnogorsku aviokompaniju: na sav glas se objelodani projekat, daju mu se raznovrsne politicke konotacije, a poslije toga sve zavrsi u rukama nekompetentnih ljudi, prodju izbori i tu je negdje kraj. Iz opozicije stizu tumacenja da ce tacku na ovu atraktivnu predizbornu pricu o ekonomskom osamostaljenju i razvoju Crne Gore ipak staviti savezni Ustavni sud. Po vec ustaljenoj praksi ova institucija moze svaku samostalnu odluku Crne Gore proglasiti neustavnom. Projekat pretvaranja Crne Gore u novi medjunarodni off shore centar, bombasto najavljivan kao precica do raja, mogao bi tako biti samo precica do decembarskih izbora.

Dragan DjURIC AIM Podgorica