CRNA GORA I SAVEZNI (PRIVREDNI) ZAKONI

Tudja posla

Zadovoljstvo time sto predlozeni savezni zakoni nece uzdrmati ono sto je vec na planu privatizacije uradjeno u Crnoj Gori, izgleda je ipak vece od nezadovoljstva zbog toga sto novo savezno zakonodavstvo ne ide vise reformskim nastojanjima koja se sve ozbiljnije popularisu od strane vrha vlasti u Crnoj Gori.

Citav set privredno sistemskih zakona naci ce se na narednoj sjednici Savezne skupstine zakazane za 14 maj. Predlozi novih zakona o osnovama poreskog sistema, osnovama radnih odnosa, osnovama penzijskog i invalidskog osiguranja, antimonopolskog zakona, zakona o standardizaciji, o reviziji racunovodstvenih iskaza, o zadrugama, o stranim ulaganjima..., iako izuzetno vazni za uoblicavanje ukupnog privrednog ambijenta, ostavili su crnogorsku javnost nezainteresovanu. To i ne cudi toliko, jer na dnevnom redu saveznog parlamenta, 14. maja, naci ce se i najvazniji zakonski akt poslije Ustava - zakon o preduzecima, a tu su i zakoni o privatizaciji i stranim ulaganjima, koji su po mnogo cemu najvazniji za citav proces tranzicije. Medjutim, ni ovako bogata ponuda novih zakona od strane Savezne vlade crnogorku politicku javnost nije narocito impresionirala. Sve se posmatra nekako sa strane, gotovo nezaintersovano.

U zemlji u kojoj se polujavne price o izradi novo Ustava sa zvanicnih mjesta demantuju gotovo godinu dana, da bi se nakon svega saznalo da se na njemu (tacnije amandmanskim izmjenama postojeceg) ipak radi, malo koga mogu zainteresovati nekakvi savezni zakoni, pa makar oni bili i takvog ranga kao sto je zakon o preduzecima.

Posao na pripemi saveznog zakona o preduzecima star je koliko i ova drzava. Jos je dr Ljubomir Madzar, dok je bio ministar u Panicevoj vladi pokusao donijeti takav zakon, ali mu je citav projekat pao u vodu, zajedno sa propascu vlade. Konticeva vlada, pak vec godinama zabavlja javnost i privrednike stalnim najavama i odustajanjima od izrade novog zakona. U lanjsko proljece citav projekat je dat u ruke dr Mirka Vasiljevica sa beogradskog Pravnog fakulteta i cinilo se da ce tadasnja silna prica o zakonu o preduzecima, napokon dobiti skupstinski epilog. No, nesaglasnost stavova dveju vladajucih partija oko privatizacije i prava radnika na participaciju u upravljanju preduzecima ponovo je odlozila usvajanje zakona. Prvo do jeseni, kada je u opticaj pustena druga verzija Vasiljevicevog zakona, a napokon i do ovog maja, posto je treca verzija istog zakona upravo dostavljena poslanicima.

U medjuvremenu je DPS vec odradio najtezi dio posla. Elegantno je iz saveznog zakona o preduzecima, zbog toga sto se oko predlozenog teksta nije mogla obezbijediti saglasnost, izbacen dio koji se tice transformacije drustvenih preduzeca. Odeljak o pravima zaposlenih, medjutim, ostao je gotovo isti kao i ranije, ali, izgleda da se crnogorska vlast bila zadovoljna i sa onim sto je dobila. A to je federalizacija saveznog zakona, tacnije, prenosenje svega sto se je vazno u nadleznost republika. Pored toga i predlog zakona o osnovama promjene vlasnistva drustvenog kapitala (u Saveznoj vladi je, izgleda, namjerno izbegavana rijec "privatizacija") polazi od cinjenicnog stanja u dvjema republikama i u svega dvadesetak clanova, fakticki ne definise nista novo. "Primjena ovog zakona, pise u obrazlozenju Savezne vlade, podrazumijeva blagovremeno donosenje republickih zakona kojima ce se u potpunosti i cjelovito urediti promjena vlasnistva drustvenog kapitala." Jednostavno receno, malo toga u njemu moze narusiti postojeci koncept privatizacije koji se sprovodi u Crnoj Gori, pa se otuda niko ni ne trudi da mnogo energije ulaze u nesto sto nema nikavog faktickog znacaja.

Dok se u Srbiji jos pletu brojne ideoloske i politicke dileme oko same potrebe za privatizacijom, u Crnoj Gori je ova godina proglasena "godinom tranformacije" i najavljuje se da njenim istekom nestaje i drustvena svojina u ovoj republici. Fakticko stanje, da se vec odavno u SRJ sprovode dva koncepta privatizacije novim predlogom saveznog zakona samo je potvrdjeno.

Zapravo, u SRJ se privatizacija sprovodila po tri formalno pravna osnova. Po Saveznom zakonu o drustvenom kapitalu koji je

1. godine donijela Vlada Ante Markovica, po crnogorskom zakonu o vlasnickoj transformaciji iz februara 1991. godine, koji je prosle godine inoviran, i po Zakonu o uslovima pretvaranja drustvene svojine u druge oblike svojine koji od
2. godine vazi u Srbiji. Novi savezno zakon o osnovama promjene vlasnistva drustvenog kapitala pri tome nece nista bitno izmijeniti.

Toga su svjesni i Crnoj Gori. Tako je, upravo u trenutku kada je objelodanjen sadrzaj novih saveznih zakonskih projekata, iz opozicione Socijademokratske partije Crne Gore je poruceno da oni ne odustaju od svog predloga za dogradnju crnogorskog zakona o privatizaciji, kao da ih se savezni dokument uopste ne tice.

• Mi istrajavamo na orijentaciji da se svim punoljetnim gradjanima Crne Gore u prvom krugu besplatno podijeli 20 odsto ukupnog drustvenog kapitala, objasnjava Zarko Rakcevic, potpredsjednik partije, i zato u skupstinsku proceduru ponovo dajemo nas raniji predlog zakona o izmjenama i dopunama zakona o svojinskoj i upravljackoj transformaciji.

Poslanici ove partije u saveznom parlamentu, to je vec jasno, nece podrzati predlozene zakone. Liberalni savez Crne Gore inace nije ni izlazi na savezne izbore da ne bi takvim cinom, kako rece Zoran Ljumovic, sef poslanickog kluba ove stranke, "davao legitimitet ovoj kvazidrzavnoj tvorevini", pa ga otuda ni savezna zakonska rjesenja ne zanimaju previse, ali, principijelno je protiv rjesenja koja se nude u predlozima zakona o preduzecima i privatizacija. I Narodna stranka Crne Gore je protiv predlozenih zakona.

• Zakon o preduzecima je, kaze Predrag Drecun, predsjednik Izvrsnog odbora ove stranke, radjen u skladu sa ideoloskim osnovom vladajucih partija Srbije i Crne Gore. Taj zakon predlaze Savezna vlada koju u punoj sreci tvore SPS, DPS i JUL. Ako se prihvati taj predlog vracamo se trideset godina unazad. Zakon i dalje polazi od drustvenog preduzeca kao osnovnog oblika privredne organizacije. Tu je neizbjezno samoupravljanje kao garant kontrole nad tim preduzecima. To je zakon koji rusi trziste kao mjesto na kome se odlucuje o opstanku. Ovim zakonom se sprecava privatizacija.

Sve u svemu, Drecum smatra da ovi zakoni ne doprinose nizemu zemu treba teziti. Njima ce se cementirati i oktroisati sadasnji privredni sistem, koji je, podsjeca Drecun, vec pokazao koliko je efikasan. Smatrajuci dakle da je u ovom slucaju "bolje namti nikav zakon, nego usvajati ovakve predloge", Narodna Stranka ce glasati protiv njih.

Do stava vladajuce demokratske partije socijalista, medjutim nije tako lako doci. Po vec ustaljenom obicaju, do njihovih stavova se mora dolaziti citanjem izmedju redova. Cini se najlogicnijim da su u DPS-u zadovoljni cinjenicom da predlozeni zakoni nece uzdrmati ono sto je vec na planu privatizacije uradjeno u Crnoj Gori, ali da nijesu narocito srecni zbog toga sto novo savezno zakonodavstvo ne ide vise reformskim nastojanjima koja se, pogotovo posljednjih mjeseci, sve ozbiljnije popularisu od strane vrha vlasti u Crnoj Gori. Na to ukazuje i ocjena Milutina Lalica, direktora republicke agencije za prestrukturiranje privrede, da "vazni zakoni iz ove oblasti koji ce ovih dana biti na klupama Saveznog parlamenta o privatizaciji kazu ponesto, ali nedovoljno, nesigurno i neubjedljivo". Lalic priznaje da je "za nas mnogo vazniji zakon o stranim ulaganjima" i kritikuje ga zbog predvidjene obaveze da se inostrane investicije odobravaju od saveznih organa kao "birokratizaciju koja ce zagusiti i blokirati proces", i, naravno, zbog toga sto je crnogorski zakon o koncesijama ovim stavljen van snage. Ovaj zakon je u Crnoj Gori donesen u aprilu 1991. godine, a Savezni ustavni sud ga je proglasio neustavnim 14 marta ove godine.

• Time je jedan od najznacajnijih poruka naseg globalnog marketinga za privlacenje stranog kapitala prakticno stavljena van snage, kaze Lalic

Nije zanemarljivo ni to da je povodom novih saveznih zakona jedini crnogorski dnevni list, "Pobjeda", objavila razgovor sa dr Radomanom Bozovicem, koji ne stedi rijeci pokude i kritika na racun losih rjesenja u ovim zakonskim aktima. Cini se da je time crnogorskoj javnosti dat signal o tome da ponuceno zakon ni za crnogorsku vlast nije prihvatljiv. S obzirom da je na celu Savezne vlade uticajna licnost iz DPS-a, ovaj sve konstantniji sukob crnogorske vlasti sa Saveznom vladom postaje sve cudniji. Ako je vec DPS dao podrsku Avramovicu u njegovom sukobu sa Saveznom vladom oko pitanja kontinuiteta, pitaju se komentatori, kako to da onda nije preduzeto nista u vezi stavova Konticevog kabineta.

Ipak, najvazniji generalni stav o svemu sto dolazi iz Savezne vlade dao je crnogorski premijer Milo Djukanovic. "Mi ne pristajemo, kaze on u nedavnom intervjuu za 'Nasu borbu', da i dalje patimo zbog necije inertnosti. Mi smo u medjuvremenu napravili svoje zakone i mi se ponasamo prema tim zakonima. Kad savezna drzava bude u stanju da donese svoje zakone u cijem cemo radu i mi ucestvovati, zakone koji ce jednostavno morati da budu kompatibilni dio evropskog trzisnog zakonodavstva, tog istog trena mi cemo sa zadovoljstvom da prepustimo taj dio zakonodavne nadleznosti saveznoj drzavi".

Sto se Crne Gore tice, set od desetak sistemskih zakona, koja je Savezna vlada dostavila poslanicima Skupstine SRJ, jos ne ispunjavaju takve kriterijume. U Crnoj Gori se postepeno izgradio jedan samoljubivi stav, uvjerenje u sopstvene, prije svega, ekonomske perspektive, koje sa ovom saveznom drzavom i vecom federalnopm saputnicom nemaju mnogo dodirnih tacaka. Poziv "Evropa zdaj", tako popularan svojevremno u Sloveniji, sada u Crnoj Gori kao da dozivljava specificnu reprizu. Sve je manje onih koji vjeuju da put u Evropu vodi preko Beograda. Otuda su i novi zakonski predlozi Savezne vlade ovdje dozivljeni kao tuza posla.

Dragan DjURIC AIM Podgorica