RACUN BEZ KRCMARA

Turisticka suverenost Crne Gore

tekst:

"Ko to kaze, ko to laze da Srbija nema more? Ima more, ima more, dok je Crne Gore"! Ova parola, tako popularna u vrijeme atnibirokratske revolucije prije sedam godina, sve vise dolazi u pitanje. Posljednje odluke crnogorske Vlade, koja je samostalno odlucila da inostrane turiste oslobodi placanja nekih skupih drzavnih dazbina ponovo izaziva beogradsku stampu na komentare o slovenizaciji Crne Gore. "Dnevni Telegraf" je, primjera radi, vijest o jeftinijem ulasku stranaca u Crnu Goru najavio kao "porez na goste iz Srbije". To je, inace, sasvim u skladu sa u Srbiji snaznim politickim stavom o navodnoj separatistickoj, sto ce reci izdajnickoj politici koja se sprovodi u Crnoj Gori.

Istina, razlike izmedju nakadasnja "dva oka u glavi" sve su vece i vece. U politickom smislu to se manje primjecuje, tacnije, bolje se prikriva, nego u ekonomskom. Sada, u vrijeme priprema turisticke sezone, ponovo turizam postaje polje nesuglasica izmedju Srbije, odnosno Savezne Republike Jugoslavije i Crne Gore. Zapravo, turizam je prirodno polje nesuglasica i nesporazuma u kreiranju mjera ekonomske politike dveju federalnih jedinica. Politicka prcija srpsko - crnogorskih odnosa ih pri tome samo dodatno uvecava i komplikuje. Naime, dok turizam na jugoslovenskom nivou ne predstavlja iole znacajniju privrednu granu i ne zasluzuje posebnu paznju saveznih organa, posto u drustvenom proizvodu SRJ ucestvuje sa manje od dva odsto, u Crnoj Gori se smatra jednom od najznacajnijih, cak prioritetnih privrednih grana i osloncem buduceg razvoja.

Suspenzija sankcija pojacala je nade Crne Gore u devizni priliv po osnovu turizma. Tako u ministarstvu turizma planiraju da ce ove godine Crnu Goru posjetiti oko 70.000 inostranih turista. Ukupan broj gostiju, prema rijecima Slobodana Lekovica, pomocnika ministra, planira se na oko 700.000. Tako bi se promet u crnogorskom turizmu podigao na oko 60 odsto nivoa koji je ostvaren 1990. godine, odnosno posljednje normalne sezone prije uvodjenja sankcija.

Svojevremeno je Crna Gora, inace, knjizila i do 150 miliona dolara deviznog priliva od turizma. Otuda i logican zal za izgubljenim, jer sankcije su crnogorskoj privredi najvece direktne stete nanijele upravo u oblasti turizma i pomorstva. Procjenjuje se da je tokom sankcija Crna Gora izgubila oko 600 miliona dolara prihoda od turizma. Izgubljeno se ne moze nadoknaditi, objasnjavaju turisticki radnici, ali makar se moze pokusati sto prije ponovo ukljuciti u svjetsko trziste. Jer, tokom sankcija inostranim gostima se izgubio svaki trag i 94. godine su, primjera radi, cinili tek jedan procenat ukupnog broja gostiju koji su posjetili Crnu Goru. Prosle godine ih je bilo nesto vise, a za ovu godinu se, eto, planira da cine najmanje desetak procenata ukupnog broja gostiju. Oni bi, prema planu, ove godine trebali da ostvare nesto vise od 20 odsto prometa koji su ostvarivali prije sest godina.

Zato ovogodisnja ekonomska politika crnogorske vlade turizmu daje prioritet. Planira se da ce turisticka privreda ove godine ostvariti 10 odsto veci promet od proslogodisnjeg i u formiranju drustvenog proizvoda Crne Gore ucestvovati sa oko sedam odsto. Da bi se ovi planovi ostvarili prethodno su potrebna sredstva za pripremu sezone. Posto ove godine nema stampanja svjezih para, a banke su vec poslovicno nelikvidne, turisticka preduzeca su, malte ne, najznacajniji finansijski oslonac nasle u drzavi. Tokom februara turisticke firme su od vlade dobile osam miliona maraka kredita za sanaciju, adaptaciju i dotjerivanje hotela, a upravo ovih dana odobreno im je jos 20 miliona dinara (6 miliona DEM) kredita za opstu pripremu turisticke sezone.

Posto bi upravo "nevidljivi" izvoz preko turizma mogao znacajno popraviti krvnu sliku posustale crnogorske privrede, Turisticki savez, Privredna komora i ministarstvo turizma traze nacine da dolazak stranih gostiju ucine jednostavnijim i jeftinijim. Povratak inostranih gostiju ovdje je tema broj jedan. Ali, kako da strani gosti uopste dodju, kad ih prethodno ceka dugotrajno i skupo maltretiranje radi dobijanja jugoslovenskih viza. Proslogodisnji pokusaj crnogorske vlade da makar organizovane turisticke grupe iz inostranstva oslobodi komplikovane i spore procedure dobijanja jugoslovenskih viza nije urodio plodom. Nadlezni savezni organi (Na nivou SRJ nije formirano posebno ministarstvo za turizam, pa su zato za dolazak inostranih gostiju nadlezne diplomate u Ministarstvu inostranih poslova.) nijesu imali razumijevanja za ekonomske argumente iz Crne Gore. Zahtjev za jednostranim ukidanjem jugoslovenskih viza naisao na neprobojan oklop politickih barijera. Tek krajem prosle godine, posto je sezona vec bila zavrsena, dva republicka ministarstva, objasnjava Slobodan Lekovic, su se usaglasila sa saveznim organima da se za organizovane grupe turista umjesto viza uvedu turisticke propusnice.

Turisticka propusnica je, dakle, rjesenje koje zamjenjuje vizu. Naizgled, to je za turisticku privredu relativno povoljno, a za strance prije svega jednostavnije zato sto ce im se propusnice izdavati direktno na granicnimm prelazima, a ne po konzularnim predstavnistvima kao vize. Pored toga, propusnica je i jeftinija od jugoslovenske vize koju stranci moraju placati po 60 maraka. Daj sta das, kazu u turistickoj privredi, ali i dalje ne dobijaju nista. Jer, Savezna vlada, a ona je jedina nadlezna da izmijeni rezim viza jos nije odobrila izdavanje ovakvih propusnica.

U Crnoj Gori su, medjutim, ozbiljno shvatili ovaj posao pa su, spremajuci se za izdavanje propusnica, vec napravili izmjene zakona o administrativnim taksama pa se ove propusnice, koje su trebale da kostaju 150 dinara, uopste nece naplacivati. Pored toga, da bi liberalizovala protok stranih gostiju crnogorska vlada je smanjila i cijene izlazno-ulaznih viza za strance sa 200 na 20 dinara. Upravo ova odluka crnogorske vlade izazvala je uzbunu u srbijanskim medijima. Tumacenje iznijeto u "Dnevnom Telegrafu" nije usamljeno. Zato, Slobodan Lekovic, radi pojasnjenja, istice da se ovdje radi o smanjenju prihoda koji idu u republicku, a ne saveznu kasu. Istovremeno, Lekovic demantuje tumacenja koja su ovu odluku povezala sa odranije poznatim sukobom crnogorskog premijera i saveznog carinika Kertesa. Vlada je, inace, utvrdila samo prijedlog za izmjene zakona o administrativnim taksama, sto znaci da citavu stvar tek treba da izglasa Skupstina i to na tekucem zasjedanju, posto je ovo pitanje vec uvrsteno u njen dnevni red. Citav problem se, dakle, svodi na to da ce inostrani gosti koji u Crnu Goru budu ulazili direktno, znaci preko barske luke ili aerodroma u Tivtu i Podgorici, biti oslobodjeni placana propusnica, dok ce oni gosti koji budu u Crnu Goru ulazili preko Srbije takve propusnice morati placati na granicnom prelazu. Za crnogorski turizam je, medjutim, glavni problem u tome sto je vlada napravila racuna bez krcmara, jer iz Savezne vlade jos nema prave spremnosti da umjesto viza uvede turisticke propusnice.

Crnogorsko primorje je u turistickom smislu prevashodno aviodenstinacija, pa se, tako, ocekuje da ce oko 70 odsto inostranih turista uzivati privilegiju da budu oslobodjeni placana ovih dazbina. Za sada su, objasnjavaju u ministrastvu turizma dogovorene carter linije sa Njemackom, Ceskom, Engleskom, Slovackom, Rusijom, Izraelom i Makedonijom. Bilo bi toga daleko vise, kaze Lekovic, kada bi Crna Gora imala sopstvenu avio kompaniji, ali, ako nista drugo, i ove godine stizu najave da ce do pocetka sezone proletjeti "Montenegroerlainz". Ova kompanija, medjutim, dvije godine nakon osnivanja ima samo direktora. Avione nikako ne uspijeva da iznajmi, dok su tek otvoreni veliki problemi sa aerodromima. Oba aerodroma u Crnoj Gori su, zvanicno, u vlasnistvu JAT-a, aviokompanije koja je od prije nekoliko godina u vlasnistvu vlade Srbije. U sklopu pokusaja Crne Gore da preuzme kontorilu nad aerodromima na svojoj teritoriji, sada je u igri zahtjev drzavnog tuzioca Crne Gore, Vladimira Susovica da Ustavni sud Srbije preispita ustavnost odluke kojom je srpska Vlada preuzela JAT. Opozicija, medjutim, insistira na brzim i radikalnijim potezima oko preuzimanja vlasnistva nad aerodromim, i smatra da je ovakav zahtjev unaprijed osudjen na neuspjeh. Otuda i zahtjev, koji se cuje iz nekih stranaka, da crnogroska vlada sama, bez obzira na odluke Savezne vlade, ukine rezim viza i uvede turisticke propusnice.

Sve u svemu, u jeku priprema turisticke sezone u crnogorskom turizmu vlada opcta konfuzija. Cak ni u velikim agencijama ne znaju da kazu potencijalnim gostima iz inostranstva da li ce morati da vade jugoslovenske vize ili ne, da li ce moci organizovati direktne avionske letove za Tivat ili ce avioni prvo morati pristajati na Beogradski aerodrom, sta je sa cijenama drumarina po jugoslovenskim putevima, itd. itd. "Opsta ocjena svih nasih inostranih partnera, svjedoci Djuro Radanovic, direktor elitnog hotela "Avala" u Budvi, je da se bez rjesavanja razima viza, malogranicnog prometa i problema sa previsokim drumarinama, nemamo sta da ocekujemo od gostiju iz inostranstva."

Prevelika prica o inostranim gostima i turistickoj suverenosti Crne Gore, zale se turisticki radnici, moze ipak stetiti ovogodisnjoj sezoni. Jer, najveci broj gostiju je, ipak iz "bratske" Srbije. Tokom proslih godina, kaze Dr Vanja Brailo iz Turistickog saveza Crne Gore, oni su cinili oko 95 odsto turista koji su posjetili crnogorsko primorje.

Turisticki radnici su, ipak, svjesni da, u postojecim uslovima, ne mogu funkcionisati bez gostiju iz Srbije. Prema njihovoj plateznoj moci vec formiraju i cijene. U Herceg Novom je turisticki savez opstine, primjera radi, snizio cijene prenocista u privatnom smjestaju u odnosu na proslogodisnje. Zavisno od kvaliteta soba, prenociste kosta od 15 do 35 dinara (4-10 DEM)po lezaju. Ni cijena tri pansionska obroka u restoranima nije pretjerano visoka - 35 dinara. No, i pored toga turisticki radnici strahuju od sve nize platezne moci domacih gostiju i mogucnosti da se nade u veci dolazak gostiju izjalove. Sezona lova na goste je otpocela. Ako se ne upecaju stranci, makar ce se, kazu u crnogorskom turizmu, vec po ustaljenoj navici, u mrezu uhvatiti domaci gosti.

Dragan DjURIC AIM Podgorica