NEPODNOSLJIVA LAKOCA OTIMANJA
Tri budzeta, a jedan kalup
Tekst:
Posljednje sjednice jugo parlamenta, kako republickih, tako i saveznog, obiljezene su usvajanjem budzeta. Da bi mogli isplanirati prihode i rashode drzave za ovu godinu, vlasti su prethodno morale dati projekcije ekonomskog razvoja. No, u domacem slucaju, red stvari je bio obrnut. Prvo su usvojeni budzeti, a tek nakon toga vlasti objavljuju kakvu ce ekonomsku politiku (na osnovu koje je, zapravo, jedino moguce realno isplanirati budzete) voditi tokom
- godine. No, to, barem kako je pokazala skupstinska debata, nikoga nije narocito zabrinulo.
Savezna vlada je objelodanila novu ekonomsku politiku neposredno pred novogodisnje praznike, a republicke vlade su, vjerovatno racunajuci da ovaj posao treba temeljno pripremiti, odlozile citavu stvar za kasnije - srpska za kraj januara, a crnogorska za sredinu februara. No, pri obrazlozenju projekcija drzavnih troskovnika tri vlade su posle od pretpostavljenog drustvenog razvoja koji su, opet, proracunale svaka za sebe i to taman onako kako ima odgovara za zaokruzenje budzetskih potreba. Savezno ministarstvo za razvoj predvidjelo je rast drustvenog proizvoda tokom ove godine za 12,5 odsto, Srbija 19,4 odsto, a Crna Gora cak 23 odsto rasta drustvenog proizvoda. Posto su tako "vjesto, precizno i koordinirano" isplanirale koliko ce drustvo u toku 96. stvoriti, tri domace vlade su lako proracunale koliki dio tog kolaca treba izdvojiti za drzavne potrebe. Budzet savezne drzave usvojen je prvi, sasvim "elegantno", jednostavno i brzo posto opozicija nije prisustvovala skupstinskoj raspravi, i iznosi pet milijardi i 891 milion dinara. On je u odnosu na proslogodisnji (upravo rebalansirani budzet) veci za oko 123 procenta. Budzet Srbije usvojen je tacno onako kako je vlada predlozila u iznosu od 11 milijardi i 995 miliona dinara, sto je za 140 odsto vise od ovogodisnjeg budzeta, dok je crnogorska Vlada isplanirala i u skupstini verifikovala svoj budzet u iznosu od jednu milijardu i 100 miliona dinara, sto je 120 procenata vise nego ove godine. Osnov za ovolika povecanja u sva tri slucaja obrazlaze se na isti nacin: doci se do oporavka privrede zbog suspenzije sankcija, do povecanog prometa i zivotnog standarda gradjana, sto, po argumentaciji vlada znaci da ce se drzavni prihodi povecati bez rasta cijena. Predvidjanja su, dakle, prilicno optimisticka. Vlade operisu sa procjenama o rastu proizvodnje od 15 do 30 odsto, najavljuju odrzavanje cjenovne i valutne stabilnosti, poboljsavanje zivotnog standarda, sve u svemu sprovodjenje Programa dva ekonomske stabilizacije.
Kao da je to sve vec vidjeno. Ustaljena procedura ponavlja se iz godine u godinu, a ujedno s njom i samouvjereno sijanje nerealnog optimizma. Na pocetku prosle godine, podsjetimo, Vlade su takodje najavljivale kontinuitet Avramovicevog programa, a kao osnovne ciljeve postavile su odrzavanje cjenovne i monetarne stabilnosti, dinamiziranje proizvodnje i poboljsanje zivotnog standarda. Savezna Vlada je, tako, planirala da ce 1995. drustveni proizvod u odnosu na 1994. godinu porasti za sedam odsto, a industrijska proizvodnja za devet odsto. Stvarni rezultati su, naravno, dosta daleko od zvanicno ocekivanih i planiranih. Umjesto cjenovne i valutne stabilnosti, privredne tokove su obiljezabale dvije osnovne tendencije - inflacija i recesija. Proizvodnja je povecana za svega oko 3,5 odsto, dok je inflacija vec u novembru dostigla nivo od 140 procenata. Pocetkom godine njemacka marka je vrijedila 1,7 dinara, a krajem godine 3,3. Sve to se, opet, u tumacenjima vlasti proglasava uspjehom i rezultatom dosljednog sprovodjenja mjera ekonomske politike Savezne i republickih vlada. Tokom 1995. godine vlasti su uspjele da odrze privid funkcionisanja sistema, a time i politicki i socijalni mir, sto po njima i za njih jeste uspjeh. Sankcije su suspendovane, sto znaci da je nastupilo vrlo pogodno vrijeme za novu prodaju laznog optimizma. Optimisticke procjene o rastu proizvodnje i drustvenog proizvoda imaju sasvim jednostavne pragmaticne koristi. Ogromna drzavna potrosnja u okvirima nerealno procijenjenog drustvenog proizvoda djeluje manja.
Sve tri vlade su u javnost izasle sa gotovo identicnim obrazlozenjima da ce predlozeni budzeti imati stabilizacioni karakter i da ce ukupna javna potrosnja biti finansirana iskljucivo iz realnih izvora. Predloge budzeta vlade obrazlazu kao restriktivne i tvrde da nece imati inflatorno djejstvo. Savezni budzet je, kako tvrdi Jovan Zebic, potpredsjednik Savezne vlade i ministar finansija, ove godine cinio 9,9 odsto drustvenog proizvoda, a ove godine ce to biti 9,5 odsto. Izdvajanju za vojsku, koja su inace najveca stavka federalnog budzeta, smanjena su na 73,7 odsto budzeta, odnosno sedam odsto dustvenog proizvoda zemlje (prosle godine, izdvajanja za vojsku su, zvanicno, cinila 7,5 odsto drustvenog proizvoda zemlje).
Kako je tekla koordinacija rada na pripremanju tri budzeta vidi se i po tome sto su proporcije dijeljenja prihoda od poreza na promet, koji predstavlja osnovni izvor prihoda savezne drzave, u posljednji cas mijenjane. Savezna vlada je planirala povecanje sopstvenog ucesca u raspodjeli prihoda poreza na promet - sa sadasnjih 35 odsto na 40 odsto. Medjutim, Vlada Srbije je racunala na iste prihode, pa je svoj budzet isplanirala tako sto je od poreza na promet za federalnu kasu ostavila svega 30 odsto, sto je, gle cuda, pet odsto manje no sada. Pobijedila je srpska opcija, ali, interesantno, deset odsto manji prihod od poreza na promet nijesu mnogo zabrinuli kreatore saveznog budzeta.
Pikanterije vezane za budzete ticu se srpske policije, na koju odlazi 17 odsto budzeta Republike Srbije, a samo na plate policajaca Srbija ce potrositi isto koliko i za plate svih zaposlenih u osnovnom obrazovanju. Zbog toga je opozicija budzet Srbije za iducu godinu proglasila policijskim budzetom. Inace 42,7 odsto budzeta Srbije treba da ode na plate zaposlenih u drzavnim organima. U Crnoj Gori se planira da se na plate potrosi 43,7 procenata budzeta, racunajuci tu i sredstva za prevoz djaka i studenata. Najvecu paznju u Crnoj Gori izazvala su planirana izdvajanja za potrebe drzavnih medija. Za redovno funkcionisanje Radija, Televizije i "Pobjede" izdvojice se preko 25 miliona dinara (2,3 odsto budzeta), sto je cak 205 odsto vise no prosle godine. Pored toga, za izgradnju zgrade sa stanovima za novinare ovih kuca potrosice se jos 15 miliona dinara u sklopu javnih radova. (Ove godine za te namjene utrosen je svega jedan milion dinara.) Ukupni troskovi drzavnih medija tako daleko nadmasuju troskove koje je drzava spremna da podnese za, primjera radi, rjesavanje nevolja preduzeca sa tehnoloskim viskovima zaposlenih, sto se smatra jednim od najtezih problema crnogorske privrede. Posto opozicija javne medije optuzuje za kontinuirano propagiranje politike DPS-a, onda je i budzet, zbog ovolikog izdvajanja za novinare u toku godine u kojoj ce se odrzati izbori, protumacen kao "predizborni budzet".
Inace, ukupni drzavni i fondovski rashodi u zemlji, prema racunicama savezne vlade nece preci 28 milijardi i 604 miliona dinara, sto znaci da ce od procijenjenog drustvenog proizvoda (60.218 miliona) u javnu potrosnju odlaziti 47,4 procenta - za dva ideksna poena manje no ove godine. Medjutim, u beogradskom Institutu ekonomskih nauka sabrali su ova tri budzeta sa fondovskomm i parafiskalnom potrosnjom i dosli do brojke od 32 milijarde dinara. Pojedini strucnjaci izlaze u javnosti sa sopstvenim racunicama ciji je zbir jos veci, a svi zajedno zakljucuju kako ce, zbog ogromnog ucesca u ukupnom drustvenom proizvodu, budzeti i javna potrosnja ukupno tokom ove godine izazvati inflaciju od 500 odsto. Ekonomski strucnjaci smatraju da vlasti namjerno naduvavaju planirani rast drustvenog proizvoda i proizvodnje kako bi u takve nerelane okvire mogli smjestiti svoje nezajazljive troskovne apetite.
Dragan DjURIC