PRAZNO MESTO MARTINA SPEGELJA
Povodom knjige "Likovi iz prvih redova - komandant i nacelnici Staba Prve armije", stampane u Beogradu
AIM, Beograd, 12.2.1996.
Iako je sadrzinom, tehnickom i likovnom obradom vise nego skromna, a stampana na papiru loseg kvaliteta u tirazu od samo dve stotine primeraka, knjiga "Likovi iz prvih redova - komandant i nacelnici Staba Prve armije" iz jednog posebnog razloga zasluzuje da se bar nakratko osvetli i javnim reflektorom.
Da je prvo predstavimo: u izdanju Prve armije Vojske Jugoslavije i Novinsko-izdavacke ustanove "Vojska" u Beogradu je stampana knjiga nevelikog formata, a pod nezgrapnim naslovom, gde su citaocu, uz portrete protagonista, ponudjeni suvi biografski podaci celnih ljudi Komande Prve armije koji su prodefilovali kroz njenu istoriju. Posto se pojavila uoci novog Dana Vojske Jugoslavije, 16. juna, izvesno je da je publikacija bila u funkciji naglasenog traganja za vlastitim identitetom i gotovo ocajnickog otimanja te Vojske ispod teske hipoteke Jugoslovenske narodne armije, iz koje se uistinu samo prostim preimenovanjem premetnula u "nov kvalitet". Ali zacudo, marketinska podrska bila je toliko slaba da se na knjigu moglo nabasati pukim slucajem.
"Knjiga sadrzi biografske podatke o 58 komandanata i nacelnika Staba Prve armije u periodu od njenog formiranja 1912. godine do 1995. godine", uvodni je tekst. Bas tako: pocevsi od njenog prvog komandanta (tokom balkanskih ratova 1912. i 1913. godine, kada su u Srpskoj vojsci prvi put i formirane armije kao strategijski sastavi) Aleksandra Karadjordjevica (potonjeg kralja prve Jugoslavije) i njenog prvog nacelnika Staba vojvode Petra Bojovica, do sadasnjeg komandanta general-potpukovnika Dragoljuba Ojdanica i nacelnika Staba general-majora Svetozara Marjanovica.
Istrazivac teme i autor knjige profesor Milorad Stanivukovic uvrstio je u kontinuitet ratne i mirnodopske tradicije i Titov period i posttitovsko razdoblje, iako je cak i u oficirskom koru bilo ozbiljnih otpora takvom konceptu, a sto se pravdalo "potrebom" da se ostane u strogo nacionalnim okvirima srpske i crnogorske ratne istorije. Pazljivijim prelistavanjem knjige zapaza se i jedna anomalija: izmedju 25. septembra 1978. i
- juna 1982. godine Prva armija je bila bez nacelnika Staba!
Tu smo, napokon!
Naprosto ne moze biti da jedna takva formacijska celina kao sto je armija nema nacelnika staba! U to vreme komandant Prve armije bio je general Petar Gracanin, a uz nesto malo upornosti lako se otkriva da je bas u naznacenom razdoblju nacelnik njenog Staba bio Martin Spegelj, tada general-major.
Naravno da su greske moguce i u ovakvim poduhvatima, sto se pokazalo i u slucaju Pavla Jaksica, komandanta Prve armije izmedju 1950. i 1956. godine: umesto njegovog portreta (na celoj strani knjige), pojavio se portret generala Srecka Manole. Na urednicku traljavost general Jaksic je burno reagovao, te se koncem prosle godine pojavilo i drugo izdanje, dakako sada sa ispravkom, tj. sa Jaksicevim portretom na odredjenom mestu. Ali, u Spegeljevom slucaju niposto nije rec o gresci, on je namerno izostavljen!
Na opasku da u knjizi nema Spegelja, kazu da je jedan izmedju "pravovernih" komandanata gotovo uvredjeno uzviknuo: "Ni mrtav ne bih pristao da mi se ime nadje uz tog Hrvata!" Takav rezon nije bio usamljen.
Nije da medju "likovima iz prvih redova" nema i Hrvata, ima ih cak petorica. Ali, za razliku od njih, Martin Spegelj je nesto "posebno": on je bio ministar odbrane u prvoj Vadi republike Hrvatske nakon sto se ona izdvojila iz bivse Jugoslavije. Ovdasnjem rezimu naklonjena stampa (narocito beogradska) odmah ga je "identifikovala" kao "pritajenog ustasu" i "zakletog neprijatelja srpskog naroda". Medjutim, to sto je pisala ta stampa nije nista naspram pogrda koje su o tom bivsem generalu JNA napisala jurisna pera vojno-propagandne masinerije. A da se i ne govori sta je sve receno i napisano o njemu na ovim prostorima nakon cuvenog "filmskog ostvarenja" producenta Veljka Kadijevica, ondasnjeg saveznog sekretara za narodnu odbranu, a povodom ilegalnog uvoza oruzja u Hrvatsku, sa Martinom Spegeljom u glavnoj ulozi!
Dakle, Martin Spegelj kao takav nije imao mesta medju "likovima iz prvih redova" (mesto je ostalo prazno!). Jednostavno je izbacen iz istorije Prve armije ovdasnje vojske, kao sto su svojedobno iz istorije Komunisticke partije izbacivani i njeni celnici koji su skliznuli na disidentski kolosek. Ne verujemo da ce Spegelj zbog toga obuci crninu, iako ni on ne moze pobeci od svoje biografije. Ali, ovde je rec o principu!
Iz ovog ugla posmatrani, ispostavlja se da je sasvim svejedno koji je od dva "izma" aktuelan: komunizam ili nacionalizam, izvesne budalastine su njihova konstanta.
(AIM) Stipe Sikavica