JAN PALAH IZ KUMANOVA
AIM, Skopje, 10.01.1996
*U zvanicnim krugovima vlada mislenje da bi izlazak u susret socijalno opravdanim ali politicki dubioznim zahtjevima Kumanovcana, zaprijetilo drustvenoj reformi.*
Kad se negdje izmedju Nove godine i Bozica izvjesni Trajce Stojanov iz Kavadarca samozapalio u svom vinogradu, ovdasnja javnost bila je naravno uzasnuta, ali je ipak sa izvjesnim olaksanjem primila informaciju prema kojoj se ovo stravicno posipanje benzinom nije moglo dovesti u vezu sa ocajem koji je jednu povecu grupu Makedonaca uputio na istovjetne prijetne. Medjutim, nesretni je Stojanov podsjetio da prijetnje nisu bac potpuno prazne, buduci je jesenas u Ohridu vec zabiljezeno vatreno samoubistvo prouzrokovano egzistencijalnim bezizlazom.
Autoflambiranje kao karjnje radikalni, a prema procjenama ove grupe ljudi jedini ucinkoviti metod skretanja paznje na sopstvene, ali i masovnu uocljive, probleme izabralo je, barem transparentno, trinaestoro radnika makedonskih preduzeca pod stecajem, koji bez veceg odjeka u javnosti, a posebno tamo gdje im je odjek najpotrebniji, dakle medju politickim i privrednim establismentom, strajkuju gladju od prvog dana decembra prosle godine. U vrijeme dok nastaje ovaj tekst, znaci punih 40 dana pred ocima javnosti i uz strucnu kontrolu zdravstvenih radnika, traje potpuni post grupe Kumanovcana, vecinom nekad zaposlenih u uglednoj fabrici obuce "Cik" cije su djonovi stitili nase tabane od Triglava do obliznje Gevgelije, ali posebno na dalekim trzistima socijacistickog istoka. Mozda ovih trinaestero ocajnika, na pocetku i nije ocekivalo da ce dobiti punu satisfakciju, zapravo valjane odgovore na pitanja o tome gdje se to u medjuvremenu zaturio njihov minuli rad ili kako se to njihovo nekadasnje investiranje u prosirenu reprodukciju pretocilo, moderna ekonomska nauka uci - tranzitiralo, u tudje vlasnistvo, ali tesko je i pretpostaviti da su mislili na ce njihov protest proci uz frapantnu nezainteresovanost zvanicne politike. Odatle valjda i zastrasujuca prijetna da ce pokusati jos jednom dokazati da tamo gdje ima dima ima i vatre.
Sve ovo vrijeme, naime, strajkaci ocekuju da ce neko iz vlade ili drzavnog vrha udostojiti se da izidje u susret njihovoj radoznalosti, ali ta su ocekivanja ocigledno uzaludna. Istina, potpuno u skladu sa svojim ovlastima, strajkace je, cak dva puta, posjecivao ministar za socijalu Ilijaz Sabriu, ali njegov resor, ruku na srce, moze pokriti tek jednokratne zahtijeve strajkaca. Sa druge strane, vezece je mislenje da bi se izlaskom u susret socijalno opravdanim, ali politicki dubioznim zahtijevima Kumanovcana, napravio presedan sto bi ukupnu drustvenu reformu Makedonije mogao dovesti na stranputicu. Drugacije, ugroziti je. Zato se ljudi iz drzavnog vrha, namjerno drze podalje od Kumanova.
Moze biti da citav slucaj, naravno pod uslovom da ne dodje, ili barem dok ne dodje, do onog obecanog tragicnog raspleta, javno i ne bi dobio ovakve razmjere, da se za sudbinu trinaest Kumanovcana nije zauzeo i arhiepiskop makedonski ohridski, gospodin Mihail licno, i to u prisustvu predsjednika Gligorova, a prilikom bozicnjeg bogosluzenja. Na stranu eklatantni nedostatak takticnosti u vezi sa Gligorovljevim zdravljem i u odnosu na svecanost trenutka, gospodin Mihail je, ako nista, pokrenuo medijsku radoznalost u kontruktivnom pravcu i naznacio da bi se citav slucaj mogli zainteresovati i oni koji bi ovih dana radije fuckali, gledajuci put neba.
Ali, osim poglavara makedonske pravoslavne crkve i njemu podredjenih svestenika, uz strajkace se, prema svjedocenju nekih zvanicnih medija, u poslednje vrijeme nalazi i "dijabolicni" Atanas Lefterov, lider tzv. Nezavisnog sindikata i vodja neuspesnog "Strajka gladnih" sa pocetka prosle godine a koji je, prema svim procjenama, bio inspirisan iz stabova vanparlamentarnih opozicionih partija, prije svega VMRO-DPMNE. Analiticari naklonjeni zvanicnoj vlasti iz te cinjenice, naravno, izvlace zakljucak da kumanovskim nesretnicima "mozda i nije toliko lose" i da se u njihovom strajku gladju prepoznaje politicka manipulacija opozicionih partija. Oni koji su pak svoju naklonost obuzdali do nivoa koji propisuju profesionalne uzanse, samo sugerisu da se radi o ocekivanom partnerstvu, ali izrazavajuci pri tome dileme oko tajminga u kome ce se transparirati "koalicija".
Najnoviji podaci objavljeni u serijalu uobicajenih novogodisnjih politickih, ekonomskih i socijalnih inventura, barem na prvi pogled, idu na ruku Lefterovu i drugovima. Brojke zapravo pokazuju da je ove godine u Makedoniji socijalno dno spusteno jos nize nego li se prosle moglo i pretpostaviti. Ovdacnji nedeljnik "Puls" koji neguje prilicito obazriv odnos prema informacijama negativnog predznaka, imenuje "previse surovim" podatke po kojima se Makedonija sa svojih 28,6 odsto, nalazi na vrhu liste nezaposlenizosti u Evropi. Nekih 216.000. nezaposlenih u odnosu na dva miliona stanovnika, sto je jos gore. pretstavlja neprijatno povecanje broja onih koji traze posao za 16,2 odsto u odnosu na proslu godinu. Slika je kud i kamo crnja kad se uzme u obzir da je medju onih 360.000. ljudi u radnom odnosu (valja zapamtiti nevjerovantni odnos od 1,5:1) bezmalo pa njih 150.000. poslednji mjesec ostalo bez plate, a nekih 100.000. nije u poslednja tri mjeseca uopste islo na blagajne.
Ova, slobodno se moze reci juznoamericka stopa nezaposlenih, izazivala bi naravno nespokoj vlasti u svim zemljama osim u onima koje socijalne tenzije kontrolisu veoma represivnim metodima. U Makedoniji, medjutim, situacija je umnogome relaksiranija, buduci ni pomenute brojke nisu bas potpuno autenticne. Drugacije receno ni djavo nije toliko crn koliko se cini. Ogromna armija ljudi, doduse konkurise na socijalnim kasama, ali veliki dio njih, ipak, ima kakva-takva primanja. Ako nista, ovdje je registrovano oko 80.000. privatnih preduzeca, pa ako u svakom od njih ima barem jedan neevidentirani radnik, a rad na crno je zapravo ovdasnja temeljna ekonomska filozofija, onda je ona frapantna brojka iz zavoda za zaposlavanje prepolovljena. Odatle valjda dolazi vidljivo samopouzdanje makedonske administracije oko kriticnog odnosa gladi i straha, a poslije cijeg debalansa svaka vlast pocinje da vuce iznudjene poteze. Pise: BUDO VUKOBRAD