CRKVA I POLITIKA

AIM, Pristina, 27.12.1995.

U "Koncilijarnim dokumentima" ("Gaudium et spes" - "Radost i nada", od 1965. godine), inace bazicnim dokumentima Katolicke crkve kojim se regulisu odnosi izmedju Crkve i drustvenog zivota u celini, izmedju ostalog pise: "Crkva, iz razloga njene sluzbe i njenih kompentencija, ne podudara se ni sa jednim politickim sistemom. Ona je znak i zastita nadnaravnog porekla ljudske licnosti... Politicka zajednica i Crkva, svaka u svom djelokrugu, su nezavisne i autonomne." Ova i ovakva stajalista, ako ne iste, onda u najmanju ruku priblizne sadrzine, trebalo bi da vrede i za ostale verske zajednice koje prihvataju tekovine zapadne demokratije, a u skladu s tim, i status Crkve u odnosu na drzavu i politiku uopste.

U vremenskom razdoblju od gotovo pola veka, Crkva je bila primorana da se zadovolji onim sto joj je "propisivala" komunisticka nomenklatura, ne samo oko njenog odnosa spram drzave i politike uopste, nego cak i oko oblika njenog teritorijalnog i administrativnog uredjenja. Tako, na primer, kako svedoci "drugi covek" u hijerarhiji Islamske Zajednice Kosova (koja, treba istaci, okuplja oko 80% vernika na Kosovu), g. Naim Ternava, raspadom bivse Jugoslavije (u kojoj je ova verska zajednica bila organizovana analogno politicko- teritorijalnom uredjenju u sest republika i dve pokrajine) ova verska zajednica usvojila svoj Ustav, cime se osamostalila od ostalih zajednica sa kojima je bila povezana, sledeci tako opet politicka kretanja (proglasenje Republike Kosovo od strane njene Skupstine, itd.). Naravno, takve odnose Crkve i drzave bilo je moguce uspostaviti i odrzati i zahvaljujuci odredjenom konformizmu crkvenih vrhova u tri najvece verske zajednice u bivsoj Jugoslaviji, kao i odredjene ravnodusnosti samih "vernika" prema verskim institucijama uopste.

Nakon raspada jednopartijskog sistema, a zajedno sa njim i krvavog raspada zajednicke drzave, doslo je do naglog aktiviranja samih crkava kao i nagle "ekspanzije" verskih osecanja medju gradjanstvom. Osim u dimenziji duhovnosti, Crkva je dobila na znacaju i kao faktor od uticaja u javnom mnenju i politickom zivotu uopste. Takvi procesi nisu mimoisli ni Kosovo. Zapravo, na Kosovu je doslo do jednog od najradikalnijih oblika impliciranja Crkve u politickom zivotu, postajuci tako vazan akter u ovdasnjim politickim previranjima. To se odnosi na sve tri zajednice, ali ne u istoj meri i u istom obimu. Dok su, s jedne strane, Islamska Zajednica i njeni poglavari na meti prorezimskih glasila koja su, uzgred receno, neretko nju optuzivala za podsticanje fundamentalizma medju Albancima, s druge strane njeni velikodostojnici nisu se libili da optuze rezim za "represije, torture i genocid" vrsen nad njihovim vernicima. Zapravo, nipodostavajuci odnos prorezimske stampe i javnosti prema Islamskoj Zajednici i Katolickoj Crkvi ovde na Kosovu samo je oznacavao odnos uzajame distance i podozrivosti izmedju ovih dveju zajednica i samog rezima. Ovaj jaz je produbio jos vise i krajnje kritican stav vrhova ovih crkava prema ratu u Bosni i Hercegovini (iza kojega je stajala propagandna masinerija rezima, a i sam rezim), prema represivnim merama rezima na Kosovu i uopste politici koja se sluzi nasilnim sredstvima.

Nasuprot rezimu, vrhovi ovih dveju crkava odrzavaju sasvim drugacije odnose sa politickim vodjstvom Albanaca na Kosovu. Te odnose oznacavaju uzajamna podrska i uvazavanje kao sto su razmena protokolarnih poseta itd. Osim toga, posle ukidanja obrazovnih, kulturnih i javnih institucija i njihovog prelaska u "nadleznost" srpske manjine na Kosovu, ove zajednice su neretko ustupale svoje verske i obrazovne objekte za odrzavanje politickih skupova (prostorije medrese) i raznih kulturnih manifestacija (kao sto su koncerti klasicne muzike u crkvenim prostorijama, dok su manifestacije sa politickim i drugim konotacijama u prostorijama Katolicke crkve zabranjene od strane samih dostojanstvenika te Crkve), obrazovnog procesa, skupova itd. Inace alarmantno stanje ljudskih prava ovde na Kosovu ne mogu "izbeci" cak ni verski dostojanstvenici. Tako, kako navode ovdasnji mediji, poglavaru Islamske Zajednice Kosova, g. Redzepu Bojaju je pre neko vreme oduzet pasos zbog posete Albaniji bez izlazne vize. Primera ovakve vrste o postupcima vlasti ima dosta.

Odnosi izmedju Islamske Zajednice i Katolicke crkve su korektni. Poglavari ovih verskih zajednica u njihovim javnim nastupima se stalno zalazu za ekumenizam i uzajamno razumevanje i uvazavanje. Ovo se ne moze konstatovati i kada je rec o odnosima ovih dveju zajednica sa Srpskom Pravoslavnom Crkvom. Zapravo, uloga ove potonje u poslednjih nekoliko godina je krajnje kontraverzna i u mnogo cemu paradoksalna, i to ne samo sto se tice Kosova, nego i ostalih prostora njenog delokruga u bivsoj Jugoslaviji. Dovoljno je samo pratiti izjave, postupke i ucesce njenih velikodostojnika na raznim manifestacijama, organizovane bilo od strane same Crkve, bilo od strane rezima ili raznih politickih grupacija, da bi se uvidele politicke implikacije i posledice takvog njenog delovanja. Nacionalisticko-mesijanski karakter i delovanje SPC u ovom periodu mozda najbolje pokazuje organizovanje "prenosenja mostiju Cara Lazara", sto je pretvoreno u pravi politicko-religiozni spektakl proizvodjenja i ozivljavanja srednjovekovne kosovske mitologije, naravno prelomljene kroz nacionalisticko-ramanticku i ideologiju velikodrzavlja. U istu sferu delovanja ove Crkve spada i njeno ucesce na proslavi 600 godisnjice Kosovskog boja, gde su protagonisti rezima najavili pocetak realizacije srpskog nacionalnog programa "svim sredstvima", a cije su posledice, i za samo Kosovo, vec umnogome poznate. Zapravo, delovanje i impliciranje ove Crkve i odredjenih njenih predstavnika u takvom vodjenju i realizaciji srpskog nacionalnog programa ovde na Kosovu se moze pratiti jos od pocetka "medijske antialbanske kampanje" (optuzivanje ne samo "albanskog nacionalistickog pokreta" vec i bivse pokajinske vlasti itd. za smisljeno rusenje srpskih verskih i kulturnih spomenika, kao sto je propadanje fresaka po manastirima itd.; koriscenje ekscesa kao sto je navodni pokusaj silovanja stare monahinje u manastiru Gracanica, sto naravno nikada nije dokazano na sudu, itd. itd., za svrhe te i takve kampanje u sluzbi rezima i ostvarivanja njegovih politickih ciljeva na Kosovu; zatim gradnja pravoslavnog hrama unutar pristinskog univerzitetskog centra, odakle su proterani albanski profesori i studenti, kao doprinos nastojanjima rezima za promenu etnicke slike Kosova), pa sve do skorasnjeg organizovanja u Manastiru Gracanica Svesrpskog Sabora uz ucesce, naravno, i verskih velikodostojnika kao sto je mirtopolit Amfilohije Radovic, gde su "glavnu rec" vodili predstavnici najradikalnije srpske politike kao sto su vojvoda Seselj, Milan Paroski i sl. Uostalom, ucesce SPC u stvaranju i realizaciji takvog nacionalnog programa, sa vec javnosti poznatim sredstvima, je uveliko doprinelo da se stvori skoro nepremostiv jaz ne samo medju crkvama, nego i medju nacionalnim zajednicama ovde na Kosovu.

Politicka upotreba Crkve od strane rezima i pojedinih politickih grupacija neretko je isla i mimo volje i ciljeva same Crkve. Naime, odredjene izjave i postupci Crkve i njenih velikodostojnika su cesto koriscene u svrhe neposrednih politickih ciljeva putem prosirivanja ili stvaranja specificnog konteksta od strane propagande rezima ili drugih politickih grupacija. To, uostalom, cini mogucim i sama priroda religijskog diskursa i paradoksalna pozicija Crkve u odnosu na drustvo i politicki angazman uopste. Zbog toga se da izvuci zakljucak da bez promene same prirode politike, njenog morala, odnosno ciljeva i sredstava realizacije tih ciljeva, uloga Crkve u politickim procesima ostaje paradoksalna, veoma problematicna i podlozna svakojakim manipulacijama na ovim nasim prostorima.

Anton Berishaj (AIM Pristina)