HRONIKA GRIJEHOVA VLASTI

Krsenje ljudskih i nacionalnih prava i sloboda u Crnoj Gori

tekst:

Istina o krsenju ljudskih i nacionalnih prava i sloboda u Crnoj Gori do sada je do sire javnosti uglavnom stizala upornoscu opozicionih stranaka i nezavisnih medija. Drzavni organi i institucije zaobilazili su u velikom luku ovu delikatnu oblast ili su je prikazivali u idilicnom izdanju. Ovih dana, crno na bijelo, Demokratski forum za ljudska prava i medjunacionalne odnose, nevladino, visenacionalno i humanitarno udruzenju gradjana, osnovanom u Podgorici polovinom aprila 1992. godine, objelodanilo je sta se na ovom osjetljivom i tako znacajnom polju desavalo proteklih godina u Crnoj Gori.

Forum je, u vrlo teskim uslovima, uspio da prikupi obilje konkretnih podataka o ostvarivanju ljudskih i nacionalnih prava i sloboda od pocetka 1989. do kraja prosle godine i taj pionirski poduhvat prezentirao u vidu brosure.

• Izvjestaj je, kaze predsjednik Foruma dr Avdul Kurpejovic, zasnovan na pouzdanoj dokumentaciji - informacijama javnih medija, republickih drzavnih organa, saznanjima pojedinih politickih stranaka, na pisanim ili licnim obracanjima ugrozenih gradjana Demokratskom forumu i istrazivanju grupe clanova ovog udruzenja. Cilj nam je bio da sto je moguce konkretnije i argumentovanije prikazemo stanje u ovoj oblasti, a posebno slucajeve koji su sankcionisani medjunarodnim pravom i nasim propisima, kao i krivicna djela ratnih zlocina protiv civilnog stanovnistva. Dosli smo do nedvosmislenog zakljucka da se ova prava krse masovno i u relativno visokom stepenu, a nase istrazivanje prezentiracemo javnosti u Crnoj Gori, Jugoslaviji i Evropi i odgovarajucim organima Ujedinjenih nacija, uvjereni da ce ono demokratskoj javnosti biti jos jedno upozorenje da sadasnji nivo demokratizacije u Crnoj Gori nije u skladu sa normativnim rjesenjima.

U ovom izvjestaju navodi se sirok spektar pojedinacnih i kolektivnih primjera krsenja elementarnih ljudskih i nacionalnih prava i sloboda. Dominiraju oni sa obiljezjima ratnih zlocina protiv civilnog stanovnistva, te ugrozavanje slobode stampe i gole egzistencije. Posebno se upozorava na neusaglasenost Ustava Crne Gore sa medjunarodnim normama o ljudskim pravima propisanim dokumentima Ujedinjenih nacija i KEBS-a. Ustav ne sadrzi odredbe po kojima je Crna Gora drzava gradjana i naroda, niti odredbe po kojima gradjani mogu zatraziti zastitu svojih prava i sloboda od medjunarodnih sudskih institucija. I republicki zakoni, kao sto su Krivicni zakon, Zakon o unutrasnjim poslovima, Zakon o informisanju i Zakon o izborima, takodje su neusaglaseni sa medjunarodnim normama humanitarnog prava. U njima nijesu inkriminasana kao krivicna djela ni, recimo, ratni zlocini protiv civilnog stanovnistva - etnicko ciscenje, mobilizacija izbjeglica po nalogu nelegitimnih organa iz drugih drzava, niti progon izbjeglica u drzavu iz koje su izbjegli. A prethodnih godina na podrucju Crne Gore desilo se mnogo takvih slucajeva uz saglasnost aktuelne vlasti. Evo nekih najkarakteristicnijih iz ovog izvjestaja.

Za vodjenje rata u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, u kojem je poginulo oko 190, ranjeno oko 600, nestalo oko 80 pripadnika oruzanih snaga - redovnih vojnika, rezervista i dobrovoljaca, mobilisano je preko JNA 40.000 gradjana iz Crne Gore. Oni koji su odbili poziv ili odlazak na ratista podvrgavani su odgovornosti i kaznjavani, protivno dokumentu Konferencije o ljudskoj dimenziji u Kopenhagenu, koji je potpisala i tadasnja SFRJ. Stavise, na front su upucivani i zatvorenici iz Kazneno-popravnog doma u Spuzu, kod Podgorice.

Ministarstvo unutrasnjih poslova Crne Gore prisilno je na bosansko ratiste deportovalo tokom 1992. godine i izbjeglice iz Bosne i Hercegovine. Uhapseno je i isporuceno borcima Radovana Karadjica blizu stotinu mladica koji nisu zeljeli da ratuju.

Blizu 130 Crnogoraca, izbjeglih iz Albanije u Crnu Goru u martu

1. godine, poslije skoro dvogodisnjeg boravka u logorima, pod satorima i zatvorskim objektima, prinudno su odvedeni i naseljeni u Decane (Kosovo), a jedan dio je vracen u Albaniju.

Iz voza na relaciji Beograd-Bar, u stanici Strpci, oteto je 27. februara 1993. godine 20 gradjana, muslimanske nacionalnosti, o cijoj se sudbini ni do danas nista ne zna!

Vise sela sjevernog dijela Crne Gore etnicki je ocisceno progonom stanovnika muslimanske nacionalnosti. Najekstremniji slucaj je iseljavanje 800 Muslimana iz sela Bukovica, opstina Pljevlja, koji su morali da napuste svoje domove zbog nasilnickog ponasanja pripadnika vojske Jugoslavije i vojske bosanskih Srba.

U izvjestaju se navodi i vise konkretnih primjera oruzanih napada na gradjane muslimanske nacionalnosti, teroristickih napada na njihove vjerske i druge objekte, premlacivanja i prijetnji, u cemu su ucestvovali cak i radnici MUP-a Crne Gore.

Znacajna paznja posvecena je ekonomskom sistemu i ekonomskoj politici u Crnoj Gori, koji, kako se istice, stvaraju nejednake uslove privredjivanja, zaposljavanja, socijalne sigurnosti, skolovanja i zdravstvene zastite. Stoga je veliki broj crnogorskih gradjana na ivici egzistencije zbog nezaposlenosti, neredovnog primanja veoma niskih plata i drugih primanja, ili su izgubili zaposlenje.

U politickom sistemu na djelu je ocigledna diskriminacija po nacionalnoj osnovi. Navode se i konkretni primjeri: onemogucavanje odgovarajuce zastupljenosti u parlamentu Republike brojcano malih naroda, nacionalnih zajednica i manjina, a slicno je i u drzavnim organima, sudstvu, obrazovanju, diplomatskoj sluzbi i drugim republickim institucijama.

Ugrozavanje ljudskih sloboda drasticno je i u oblasti informisanja. Informativna propaganda, u kojoj dominira ratna, unijela je u javno mnjenje mrznju i kolektivnu nacionalnu netrpeljivost pogotovo satanizacijom Muslimana i Hrvata. Uz to, gradjani su izolovani od stvarnosti, jer se na razne nacine guse nezavisni crnogorski mediji, medju kojima je nedjeljnik "Monitor" odigrao izuzetno znacajnu ulogu u razbijanju informativne blokade pod kojom Crna Gora godinama zivi.

U publikaciji su prezentirani i mnogi drugi oblici ugrozavanja i krsenja osnovnih ljudskih prava: oruzana pobuna i okupacija Pljevalja od strane srpskih paravojnih formacija Milike-Ceka Dacevica, kojoj je prethodilo miniranje 25 stambenih ili poslovnih objekata u vlasnistvu pljevaljskih Muslimana; hapsenje i tortura nad rukovodstvom i clanovima Stranke demokratske akcije; montirani sudski procesi pripadnicima ili simpatizerima opozicionih partija zato sto su navodno "vrijedjali lik i djelo predsjednika i premijera Crne Gore... Samo jedna cinjenica, da je u tom periodu odrzavanja serije politickih procesa izrecena ukupna kazna od 104 godine zatvora prakticno zbog verbalnog delikta, dovoljno govori o demokratskoj nastrojanosti aktuelne crnogorske vlasti i stanju na polju ljudskih prava u ovoj republici.

U Demokratskom forumu vjeruju da ce ovaj izvjestaj djelovati preventivno i podsticajno na ostvarivanje, zastitu, sprjecavanje i preduzimanje odgovarajucih mjera prema svim akterima ugrozavanja i krsenja ljudskih i nacionalnih prava gradjana Crne Gore, iako su na dosadasnje inicijative Foruma nadlezni drzavni organi odgovarali - cutanjem.

"Analizirani period, dodaje dr Kurpejovic, poklapa se sa smjenom ranijeg sadasnjim politickim rezimom, jednopartijskog visepartijskim poretkom, i ocekivanjima da ce novopridosli vlastodrsci ostvariti obecanja o Crnoj Gori kao gradjanskoj i demokratskoj drzavi u kojoj ce postojati daleko povoljniji uslovi za efikasniju zastitu ljudskih prava i sloboda. Medjutim, uspostavljena je neraskidiva sprega izmedju politike i policije prema sudstvu i medijima, koja je direktno usmjerena na krsenje ljudskih prava. U toj sprezi pritisak je toliko jak da nezavisno ne mogu da se ponasaju cak ni oni koji bi to htjeli i koji drze do svoje struke.

Povodom ovog visestruko korisnog i alarmantnog izvjestaja navedimo i jedan simbolican pesimisticki zakljucak: "Krug protagonista postovanja ljudskih prava se siri, ali on je veoma ogranicenog uticaja na javnost, a kamoli na rezim".

Ipak, ova dokumentovana petogodisnja hronika krsenja ljudskih i nacionalnih prava i sloboda ima velike sanse da koliko toliko uznemiri savjest aktuelne crnogorske vlasti, pod cijim je blagoslovom i ispisana.

Veseljko KOPRIVICA (AIM Podgorica)