GLAVOM U PESAK

Hrvati u Srbiji koja nije u ratu sa Hrvatskom

AIM, Beograd, 12. 6.1995.

Hrvatski "blic krig" u zapadnoj Slavoniji "uzvracen" je u Srbiji spaljivanjem sakristije i demoliranjem zupne crkve Svetog Klementa u Hrtkovcima. "Pregrejani" Srbi su u selu Vasica, kod Sida, srusili katolicku crkvu. U Kukujevcima je, otprilike u isto vreme, nestala bista katolickog svestenika Petra Manica. Po prepoznatljivom modelu reagovanja, policija je saopstila da su pocinioci nepoznati, da se za njima traga... Na Djurdjevdan, opet su nepoznati pocinioci iz Malog Baca minirali jedan od betonskih krstova koji stoje uz put. Da li se to ponovo pokrece krvavo kolo, koje je zapocelo 1991. godine u Novom Slankamenu, a nastavilo se u Hrtkovcima, Kukujevcima, Sidu, Rumi, Morovicu?

Mada na ovim prostorima niko sa sigurnoscu ne moze da predvidi sta nosi dan, a sta noc, novog talasa nasilja prema jugoslovenskim gradjanima hrvatske nacionalnosti verovatno nece biti. Nacionalisticka euforija se stisala, a udarni rezimski dnevnik ne objavljuje vise vesti o borbama u Hrvatskoj u prvim minutima. Sada smesta vesti o zapadnoj Slavoniji u "zabacene" coskove emisije.

Srem bez Hrvata

"Sigurno je da se ono sto se desava u Hrvatskoj odrazava i ovde, kao sistem spojenih sudova, ekstremisti bivaju "pusteni s lanca". Sada su reakcije, ipak, mnogo slabijeg intenziteta nego tokom agresije na Hrvatsku", kaze predsednik Demokratskog saveza Hrvata u Vojvodini (DSHV), Bela Tonkovic, ali vrlo odlucno odbija tezu da je do prestanka tenzija u odnosu na domace Hrvate doslo zbog stabilizovanja frontova u Hrvatskoj.

• Tenzije su manje jer su nestala ovdasnja vecinska hrvatska sela. U Sremu vise ne postoji nijedno selo koje je vecinski hrvatsko. To je prava slika Milosevceve politike - istice Tonkovic.

Broj Hrvata koji je, milom ili silom, otisao sa teritorije sadasnje Jugoslavije tesko je utvrditi. Nadbiskup beogradski, gospodin France Perko, izjavio je u septembru prosle godine da je "nakon visegodisnjeg znatnog iseljavanja, iseljavanje rimokatolika gotovo zaustavljeno." Prema njegovoj izjavi, u beogradskoj biskupiji je krajem 1993. godine zivelo 8.200 katolickih vernika. Na popisu 1991. godine, 16.400 Beogradjana se izjasnilo da je hrvatske nacionalnosti.

"Kada sam pocetkom 1987. godine preuzeo nadbiskupiju, ona je imala 34.000 vernika", izjavio je Perko, dodavsi da "u poslednje vreme nema incidenata, ali da postoji antikatolicka i antivatikanska atmosfera koja utice na vernike i koja je pospesila njihovo iseljavanje."

Fond za humanitarno pravo iz Beograda je na osnovu istrazivanja koja je sproveo na terenu procenio da je tokom masovnih iseljavanja tokom juna, jula, i asvgusta 1992. godine, vise od 10.000 vojvodjanskih Hrvata razmenilo imovinu za imovinu Srba iz Hrvatske, a da je iz Vojvodine, otislo ukupno oko 20.000 Hrvata.

Bela Tonkovic tvrdi, medjutim, da postoje vrlo precizni podaci o broju iseljenih, jer su svi oni u Hrvatskoj okupljeni u Zajednicu izbeglih i prognanih Hrvata, koju cini 40.000 clanova.

• To su uglavnom ljudi iz Srema. Ima ih nessto iz Backe, ali ih je vrlo mnogo i iz Beograda. Racuna se da je iz Beograda otislo oko 10.000 ljudi - tvrdi Tonkovic.

Tonkovic negira i pouzdanost podataka sa poslednjeg popisa (1991) o broju Hrvata koji su ziveli na podrucju Srbije i Crne Gore. Prema zvanicnim podacima, na popisu se oko 110.000 ljudi izjasnilo da su po nacionalnosti Hrvati.

• Prema popisu stanovnistva iz 1991. godine oko 80.000 Hrvata iz Vojvodine se usudilo izjasniti kao Hrvati. Moramo znati da se u prolece te godine vodio medijski rat protiv sadasnje Hrvatske, a u pripremi je bila i vojna agresija. U ono vreme, izjasniti se za Hrvata, bilo je pravo junastvo- kaze Tonkovic.

Kao najrealnije, on navodi podatke katolicke crkve. A prema podacima Crkve, na teritoriji sadasnje Jugoslavije u prolece 1991. godine zivelo je oko 250.000 Hrvata. Od toga, najvise u Vojvodini - 160.000, potom u Beogradu - oko 40.000, zatim u Crnoj Gori - do 25.000, i na Kosovu - oko 15.000.

Otici ili ostati

Nije tesko zamisliti kako je onima koji su u ovom ratu morali da napuste svoje domove. Ni onima koji ostanu, a manjina su u "tudjoj" nacionalnoj drzavi, nije lakse. Kako sada zive oni Hrvati koji su ostali u Jugoslaviji, drzavi koja protiv njihove maticne "nikada nije vodila rat"?

Razlike postoje od regiona do regiona, ali je verovatno najteze onima koji zive na Kosovu, gde ih pritiska i siromastvo i nacionalna netrpeljivpost. Najupecatljiviji primer je selo Letnica. Fondu za humanitarno pravo nedavno se obratila grupa Hrvata, stanovnika tog sela u opstini Vitina, na srpsko-makedonskoj granici. U ovoj mesnoj zajednici koju cine cetiri hrvatska sela 1991. godine je zivelo oko 4.000 gradjana hrvatske nacionalnosti, a njihov broj je sada sveden na 800.

Izvesni Marko Stojanovic, vodnik prve klase( kako su rekli u razgovoru sa saradnicima Fonda) privodi ih i maltretira. Najbolje, ipak njihovu muku opisuje turobna izjava jednog od mestana:" Najvise nas je razalostilo to sto je Marko i krave i magarce oterao u klanicu u Gracanicu. To su krave koje daju mleko za porodicu od 22 clana. Ovde su ljudi siromasni." Vojne patrole im cesto oduzimaju robu koju nose na pijacu, traktore kojima prevoze robu, drva koja seku i nose za ogrev. Vojska parkira svoja vozila u dvoristu Doma sestara Svetog Vlaha, a redovna je pojava da se po njivama oko sela kopaju vojni rovovi.

Slicna situacija je u Janjevu i Vrnavokolu, druge dve mesne zajednice, sacinjene od vise zaselaka u kojima zive kosovski Hrvati. Janjevci, koji su se pocetkom rata masovno iselili u Slavoniju, ostavivsi za sobom bogate kuce, sada, navodno, traze mogucnosti za povratak na svoja imanja. U beogradskoj stampi tokom prosle godine su se pojavili podaci da cak 100 porodica zel da se vrati i da ce za svoj povratak traziti garancije srpskih vlasti. Oni cekaju i da im oni, koji su ostali, posalju vesti da se situacija smirila i stabilizovala, jer kazu da u tom kraju na njih pritisak vrse i Srbi i Albanci. Hrvatskim selima se, tvrde preostali Janjevci, proizvoljno iskljucuje struja, ne dopusta im se koriscenje bunara, koji je kao pomoc Kosovu napravila republika Hrvatska, a ometaju ih cak i u prijemu, ili slanju poste.

Takvih problema gotovo da nemaju stanovnici severa zemlje, u Sremu. Njihovi problemi su "reseni" jos na pocetku rata surovim proganjanjem. U sremskim selima, dakle, vlada "idilican mir", jer je njihova krvna slika promenjena. Kukujevci su, na primer, bili pre rata cisto hrvatsko selo (97 odsto hrvatskog stanovnistva), a sada je naseljano uglavnom Srbima iseljenim iz Hrvatske. Procenjuje se da je otislo oko 80 odsto starosedelackog stanovnistva.

Beograd se uglavnom tolerantno odnosio prema svojim gradjanima Hrvatima. Uglavnom, jer je pritisaka bilo i ovde, narocito pocetkom rata, kada je rezimska televizijaa prikazivala unakazene leseve podsticuci revans i "patriotizam" kod Srba. Bilo je, tada, otpustanja sa posla, za koja se nikad nije moglo dokazati da su izazvana nacionalnom pripadnoscu, ali je to na manje, ili vise otvoren nacin jasno stavljano do znanja.

Slucaj delozacije Hrvatice Ankice Glusac, koji se dogodio pocetkom ove godine, zavrsio se, ako se tako moze reci, povoljno. Ankica Glusac je izgubila stan na Novom Beogradu, ali je u celu prici "uskocio" gradonacelnik Beograda, Nebojsa Covic i u ime grada dodelio gospodji Glusac drugi stan na koriscenje. Proslog meseca, slican slucaj delozacije dogodio se katolickim redovnicama, koje su izbacene iz jednog od stanova koje su koristile. Slucaj ima komplikovanu pravnu pozadinu, a kako nema pritiska javnosti, koji je postojao u vezi sa delozacijom Ankice Glusac, neizvesno je sta ce se dogoditi sa zahtevima da im se stan vrati.

Ni narod, ni manjina

Diskriminacija Hrvata, kada je rec o drzavnim sluzbama, bila je najociglednija u slucaju Vojske Jugoslavije. Ciscenje vojske od nesrba je obavljeno krajem 1993. godine, kada je nalozeno svim licima u sluzbi VJ koja nisu imala jugoslovensko drzavljanstvo, da ga pribave u roku od sest meseci. Procedura za dobijanje drzavljanstva je trajala mnogo duze, a u velikom broju slucajeva na zahteve nije uopste odgovoreno. Bela Tonkovic tvrdi da je na slican nacin ocisceno i sudstvo, da su bez posla ostajale vrhunske sudije, sa dugogodisnjim iskustvom i besprekornom sluzbom, dok su na njihova mesta dolazili ljudi "na cijim se potvrdama o pravosudnom ispitu, tinta jos nije osusila".

Odnos medija prema ovdasnjim Hrvatima posebna je prica, ali bi se moglo reci da je euforija traganja za duhovima proslosti, (prebrojavanje zrtava i traganje "kome je deda bio ustasa") u prilicnoj meri splasla. U poslednje vreme stampa, ona "patritoska," pise o Bunjevcima i Sokcima (novopronadjenim nacijama) koji navodno nisu deo hrvatskog korpusa, ali su po direktivi Komunisticke partije, posle drugog svetskog rata, morali da se izjasnjavaju kao Hrvati. "Zalaganjem" srpskih vlasti sada se ta "nepravda" ispravlja, tako da ce Bunjevcima i Sokcima biti omoguceno da dobiju sva prava nacionalne manjine. Predsednik DSHV to naziva "sledecim korakom u sustavnom unistavanju Hrvata u SRJ".

Zanimljivo je da o gradjanima Srbije hrvatske nacionalnosti u ovom trenutku nisu zeleli da razgovaraju ni predstavnici Ureda vlade Republike Hrvatske u Beogradu, ni predstavnici jugoslovenskih vlasti.

Gospodin Ivo Kujundzic, savetnik za humanitarne poslove pri Uredu, prvo je prihvatio razgovor, zahtevajuci da mu se pitanja dostave pismeno, jer su "vremena nezgodna". Odgovori nisu stigli, vec samo izvinjenje da se, zbog sluzbenog puta, sve odlaze za neka druga vremena.

Srpska ministarka za zastitu nacionalnih manjina i ljudskih prava, Margit Savovic, takodje nije imala vremena da razgovara o ovoj temi, jer nema sta da doda onome sto je na ovu temu vec rekla. Ona je, da podsetimo, polovinom prosle godine u Somboru izjavila da Hrvati u Jugoslaviji nisu ni manjina, a kamoli narod. Ministarka je, takodje, u avgustu 1993. godine, tokom posete Hrtkovcima (iz kojih se do tada odselilo najmanje 450 hrvatskih i nacionalno mesovitih porodica) rekla: "Hrtkovce su pohodili mnogi takozvani branioci ljudskih i manjinskih prava i selo je postalo simbolom nekog izmisljenog etnickog ciscenja." Ili : "U Hrtkovcima se uopse ne radi o pustosenju sela i etnickom ciscenju, nego o pojedinacnim slucajevima."

Kao da je u ovom trenutku svima u Srbiji stalo da izbegnu vrucu temu. Razlog takvog ponasanja moguce da je otkrio u svom izlaganju na Medjunarodnoj konferenciji o polozaju manjina, profesor Fakulteta politickih nauka, Ivo Viskovic.

"Mada to javno jos nigde nije receno, moze se zakljuciti da se pitanje definisanja statusa Muslimana i Hrvata u Srbiji (slicno je i u Crnoj Gori) svesno odlaze i da za sada on nije ni formalno pravno, ni fakticki odredjen. Dosadasnja tendencija konacnog politickog i pravnog suceljavanja sa ovim pitanjima najverovatnija je posledica zelje da se dodatno ne komplicira ionako slozena situacija u nasoj zemlji i u tom smislu moze se donekle i shvatiti", kaze profesor Viskovic.

On medjutim upozorava da bi primena taktike "gurni glavu u pesak" na duzi rok mogla stvoriti dodatnu napetost i dovesti do pritiska na medjunarodnom planu - i to u odnosima sa Hrvatskom i BiH, i u odnosu sa nekim institucijama medjunarodne zajednice.

Vesna Radivojevic