OD CEGA TO SVIJET BOLUJE?

AMNEZIJA

AIM SARAJEVO 1.12.94. U vicevima, stripovima i crtanim filmovima ceste su scene da glavnog junaka neko lupi po glavi, a on u momentu sve zaboravi. I u naravi se to, naravno, moze desiti, ali je nevjerovatno da se moze dogoditi odjednom, gotovo svima. Ko je to cijeli svijet lupio po glavi, pa je dobio amneziju, naprecac mu se izbrisalo iz sjecanja ono sto je, koliko juce, znao?

Naravno, govorim o Bosni i o ovom prokletom ratu koji se u njoj desava. Najednom je cijeli svijet zaboravio kako je otpoceo rat i ko ga je otpoceo. Od neceg sto je bilo ocigledno - a cega smo mi u Bosni i u Sarajevu neposredni svjedoci - napada jugoslovenske armije i Milosevicevog osvajanja teritorija (uz pomoc Karadziceve falange), preslo se na "zaracene strane", na gradjanski i vjerski rat. Ta amnezija nije posljedica udarca nekog deus ex machina, nego su najmanje tri udarca iz tri pravca, a koja pogadjaju nesretnog gradjanina u Bosni.

Onaj najocigledniji i najjasniji dolazi iz Miloseviceve masinerije. Svoju ratnu ofanzivu za osvajanje teritorije, pa zvala se ona velika Srbija ili Jugoslavija, srbijanski lider je nastojao na sve moguce nacine, a propagandom veoma uspjesno, da pokaze svijetu kao medjunacionalni, vjerski rat. Paleci sela, ruseci gradove i ubijajuci civilno stanovnistvo, Milosevic je s jedne strane dao maha pljackaskoj i zlikovackoj falangi medju srpskim narodom, a s druge strane izazivao je reakciju i osvetu koju je svijetu prezentirao kao najobicniju makljazu, doduse mnogo svirepu, dva-tri plemena medjusobno.

Ako je Milosevicu, a posebno Karadzicu kao neposrednom izvrsiocu, bilo doista lako da papagajski ponavlja kako se u Bosni radi o lokalnom vjerskom sukobu gdje oni samo brane sebe i civilizovani svijet od nadiruceg islama, od tog sotonskog muhamedanstva, Evropejcima je bilo jos lakse da prihvate takvu formulu nego da se zamlacuju sustinom problema, koji u ishodistvu zahtijeva da se zna sustina Bosne. Ovdje ne pominjem vladajuce krugove zapadnoevropskih drzava koji, ne samo da su tu formulu prihvatili, nego zdusno na njoj insistiraju iz razlicitih a veoma jasnih politickih razloga.

Lakse je vjerovati u nesto sto si u svom ogranicenom iskustvu vec imao kao predodzbu, nego istrazivati, pronicati u neke nove poretke stvari. Tako zapadnoevropski covjek, pa ma koliko dobro bio obrazovan, ipak nema specijalisticko obrazovanje koje se zove Bosna. On sasvim iskreno vjeruje da je sukob u Bosni sukob nacionalnih i vjerskih grupacija, jer sam zivi u zatvorenom krugu, ili mu je taj krug jednonacionalno zatvoren. Kao Spanac on nema doticaja sa nespancima (ukoliko nisu turisti ili Baski) - a kao Parizanin ili Londonac onda on s tim drugim, obojenim ili vjerski razlicitim, ima u najboljoj mjeri samo trpeljiv, civilizacijski odnos. Kako takav covjek u Zapadnoj Evropi moze da predpostavi da negdje, u nekoj Bosni, zive nacije i vjere ne u suodnosu nego istinski zajedno, kao sto on zivi sa svojim rodjacima ili prijateljima iz djackih klupa? Cak tvrdim da je ovaj zivot zajedno, bez obzira na vjeru i naciju, mnogo cvrsci (u Sarajevu je danas trecina mjesovitih brakova), nego li u njegovom uskom porodicnom krugu. To se covjeku u Evropi ne moze objasniti ukoliko nema licno iskustvo na odredjenom mjestu, u Bosni. Stoga Zapad lako prihvata formulu o gradjanskom ratu i razdiobi (samo nasilno mogucoj) shodno Milosevic-Karadzicevoj propagandi i politici.

Pored Milosevica i Zapada, koji su namjerno potisnuli i sakrili fakat da je rat u Bosni osvajacki, a covjek zapadne civilizacije to zbog svog iskustva najlakse prihvatio, uveliko u toj amneziji ucestvuje i legalna bosanska vlast.

Kao lider jednog nacionalnog pokreta, muslimanskog, Alija Izetbegovic krenuo je da ispravi nesrazmjer koji je pod komunistima zaista cementiran - izmedju krscanskog i muslimanskog, bosnjackog pogleda na svijet, od vjerskog do kulturno - istorijskog forsiranja svega sto je u drugi plan guralo bosnjacku autohtonost. Ali Izetbegovic kao vjernik, ma koliko deklarativno zagovarao gradjansku i laicku drzavu, bitno je pomjerio ravnotezu (uz ocigledan diktat reisa Cerica) na stranu formiranja teistickog drustva. Brojni su sitni primjeri koji to potvrdjuju, a koje Istok (Milosevic) i Zapad (stampa) jos vise predimenzioniraju. Takvim postupcima vlast u Bosni ide na ruku zacetnicima rata, a sve vise i zapadnim demokratima kojima je jednostavnije, dakle, prihvatiti kako je u Bosni na tapetu gradjanski rat.

Gubitnik u svemu je, naravno, gradjanin Bosne. Gubitnik je njegovo vjekovno poimanje zivota zajedno sa svima onima koji imaju razlicite korijenje i razlicita vjerovanja. Gradjanin u Bosni (koji se bitno razlikuje od rularnog stanovnistva ) nece biti samo gubitnik, nego i porazen, ukoliko mu se ne pomogne. Ta gradska i gradjanska populacija zasad nema politicke snage, nema dovoljno mogucnosti svog javnog iskaza. Sve ide ka tome da se ljudski zivot svih zajedno - rijedak u svijetu, a svakako jedinstven u Evropi - zatre i unisti.

SEAD FETAHAGIC