AKO NIJE DRUGACIJE PROPISANO

Biti stranac u Sloveniji

Radi se o kompleksnoj obradi masovnijeg pristizanja ljudi iz drugih kraje- va bivse Jugoslavije u Sloveniju ,njihovog statusa pa sve do razlicitih moguc- nosti zivota i rada, pa cak i ulaska u zemlju svih onih,koji su krenuli u Slo- veniju iz razlicitih delova bivse Jugoslavije, a narocito iz BIH. Uprkos tome da je Slovenija odmah posle pocetka rata na prostorima bivse SFRJ sirom otvo- rila vrata za sve prognanike i izbeglice i u isto vreme imala i vrlo liberalnu politiku dodeljivanja slovenackih drzavljanstava, sada moze se slobodno tvrditi da je jedna od najrestriktivnijih drzava Evrope.O tome i jos o mngocemu poseb- no za AIm razgovarali smo sa nacelnikom odelenja za pasose za stance u MUP

Ljubljana, Marjanom Komparo.

Prosle su dvije i po godine od prvog aprilskog vikenda 1992,kada je u jed- noj noci , u Ljubljanu stiglo 50 autobusa s uplakanim i prestravljenim ocajni- cima iz gradova i sela Sjevernoistocne Bosne,odakle se nesrpsko stanovnistvo rasprsilo pred strahom od naostrenih nozeva i koljacke strasti za izivljavan- jem nad ljudima.Dani tamosnjeg uzasa odjednom su , u trenu, postali potresna ljubljanska noc na gradskoj autobuskoj stanici i prostranom placu ispred kul- turno - sportskog centra TIvoli,na koji su autobusi pristigli.Bila je to noc zatecenosti,zebnje,sazaljenja,kolektivne tragedije,nepredvidivosti,toplih ri- jeci domacina,iskricave nade...

Malo je ko vjerovao da je iza njih ostao pocetak visegodisnjeg rata s naj- crnijim bilansom u povijesti ovih krajeva.Tadasnja "privremenost" gotovo svima iz prvih izbjeglickih autobusa ostala je i sadasnjost.I ne samo njima.Dolazili su jos autobusi i autobusi.Vozovi i vozovi.

Potrosene su velike pare za ilegalni ulazak u Sloveniju.Mnogima nije uspje- lo.Koncem 1992,zvanicno se baratalo podacima o 70 hiljada prognanika i izbjeg- lica iz Bosne i Hercegovine,koji su nasli utociste u Sloveniji.Kasnije se govo- rilo o 40 hiljada.Sada se sluzbeno tvrdi da ih je oko trideset hiljada sa sta- tusom zvanicno evidentiranih i 4-5 hiljada onih koji po raznim osnovama, manje vise ilegalno borave u Sloveniji.Nacelnik Odjeljenja za pasose i strance u Sekretarijatu za unutrasnje poslove Ljubljane Marjan Kompara tvrdi,da nema tacnih podataka o broju be-ha drzavljana koji su stekli pravo na radnu ili pos- lovnu vizu odnosno na dozvolu za privremeni boravak.Prosle godine je po njiho- vim podacima rijesilo svoj status u Ljubljani oko 12 hiljada ljudi iz cijele bivse Jugoslavije, a procjenjuje se da takav status ima najvise drzavljana iz Bosne i Hercegovine.

Ceteri mjeseca nakon odlaska prvog talasa izbjeglica , 8.avgusta 1992. Slovenija je prva od evropskih zemalja zatvorila granice za beskucnike iz BIH. Zabrana je i danas na snazi za sve be-ha gradjane,osim onih koji su imali jake pismene dokaze o razlozimaulaska u "dezelu", poput poslovnih kontakata,lijecen- ja,proputovanja i slicno - mada je izmedju dviju zemalja bio i ostao na snazi rezim reciprocnog slobodnog ulaska.Teorijski, dakle, ulazak u Sloveniju je mo- guc na osobnu kartu,jer ova zemlja formalno-pravno nema vizni rezim za ulazak drzavljana BIH,iako je kako nesluzbeno saznajemo, takav zahtjev upucivan iz Sarajeva.Prakticno,pak,u ovu zemlju danas moze se uci samo uz odobrenje nadlez- nog ministarstva ili na vlastiti rizik cinjenjem krivicnog djela zbog ilegalnog prelaska granice.Marjan Kompara ipak tvrdi da su od 25.februara 1992.svi stran- ci jednaki pred slovenackim Zakonom o strancima, Zakonom o drzavljanstvu i Za- konom o zaposljavanju stranaca.

Neslovenci u Sloveniji nisu vise kod kuce

Do 25.februara 1992 Slovenija je imala i posebne "popuste" za gradjane bivsih republika SFRJ.Clanom 40 Zakona o drzavljanstvu, u tom periodu oko 170 hiljada gradjana bivse Jugoslavije obilo je slovenacko drzavljanstvo.Zakonom o zaposljavanju stranaca, svi oni koji su radili deset i vise godina u Sloveniji stekli su pravo na stalnu radnu dozvolu (ne i na obavezan posao) ukoliko su, naravno, ispunjavali druge zakonske uslove ( da nisu kaznjavani,da nisu kao aktivni pripadnici bivse JNA ucestvovali u agresiji na Sloveniju, da ispunjava- ju uslove naobrazbe i radne kvalifikacije i td.)Poslije 25.februara 1992. vise nema gledanja kroz prste nekome samo zato sto je taj neko 45 godina zivio u istoj drzavi sa Slovencima.

Svi neslovenski drzavljani,ma odakle bili,nisu vise uLjubljani kao kod svoje kuce.Sarajlija je na ljubljanskom Tromostovju stranac kao i na trgu Pika- dili u Londonu.Zbog osjecanja da su svoji na svome, u pocetku je dolazilo do velikih poteskoca upravo sa ljudima iz BIH koji su bivsu Jugoslaviju najvise osjecali svojom pravom domovinom.sada je to neumita proslost.

Marjan Kompara je tokom razgovora vise puta naglasavao da su svi post secesijski slovenacki zakoni i ustav u detalje uskladjeni s evropskom demokrat- skom tradicijom i zakonodavstvom osobito sa njemackim i austrijskim 35-godis- njim iskustvom sa slicnim problemima. To je i razlog sto je Slovenija jedina od drzava bivse Jugoslavije primljena u punopravno clanstvo Savjeta Evrope. Prema tvrdnjama Marjana Kompare,ograniceni odnosno poostreni rezim ulaska dr- zavljana Bosne i Hercegovine u Sloveniju, rezultat je opsteevropske politike prema gradjanima iz ratnih podrucja.Ali i pored toga, Slovenija je "meksa" pre- ma Bosancima nego i jedna druga evropska zemlja,smatra Kompara i podsjeca da je gradjanima Srbije i Crne Gore iz takozvane SRJ SRJ ulazak u Sloveniju one- mogucen brez posebne ulazne vize koja se izdaje u najblizim DK predstavnistvi- ma Slovenije.

Uz sva ogranicenja ulaska izazvana ratom,gradjani BIH u sve vecem broju dolaze u Sloveniju.Ono sto je nekad bio Trg Bana Jelacica u Zagrebu, sada je Trg Franca Preserna u staroj Ljubljani.Zagrebacku Gradsku kavanu, zamjenio je restoran "Pod kestenom".U toku je zanimljiv migracioni proces: izbjeglica je sve manje, a poslovnih i "poslovnih" ljudi sve vise.Osim nesporne susretljivo- sti, slovenacke vlasti su, ocigledno,pronasle i svoju racunicu.Nesluzbeno se tvrdi da je od pocetka rata,iz Slovenije u BIH izvezeno robe u vrijednosti oko 26 miliona njemackih maraka. Glavni (na)kupci slovenackih, a najcesce uvoznih roba siroke potrosnje na slovenackoj robnoj berzi su novonastali ili veletrgov- ci (grosisti) i poneki direktor poznatih bosansko-hercegovackih preduzeca fi- nalne prerade.Za ulazak u Sloveniju be-ha drzavljani moraju imati samo nekoga u "dezeli" ko ce ih pismeno pozvati u sluzbenu posjetu.Sve ostalo je glatka rutina. Istini na volju, svi podaci govore da je neznatan broj zloupotreba takve mogucnosti ulaska.Dolazak u Sloveniju radi ostanka u statusu izbjeglice nije privlacan, a stjecanje statusa legalnog stranca po osnovu poslovne vize dodatno je komplikovano propisom slovenacke vlade o obaveznom ulogu oko 14 hi- ljada maraka prilikom osnivanja privatnog preduzeca, a dobijanje radne vize je skoro nemoguce zbog 120 hiljada nezaposlenih Slovenaca.Na taj nacin su sasjece- ne ambicije onih stranaca koji su po osnovu registracije "firme" namjeravali obezbjediti sebi legalizaciju. Tu je jos citav niz drugih zakonskih finesa za "ciscenje" potencialnih useljenika iz takozvanih rizicnih zemalja bivse Jugo- slavije."Pri tome se prvenstveno misli na BIH jer je jedina zahvacena ratom. Gradjani susjedne Hrvatske imaju povoljniji status, Makedonski drzavljani nisu potencijalni "klijenti" ,takozvana SRJ je medjunarodno nepriznata i ima poseban tretman, a dokumenti raznih paradrzava poput Republike Srpske,Srpske Krajine, Herceg Bosne i donedavno Zapadne Bosne - za Sloveniju su nevazeci, te ih i ne primamo.Drzavljanin BIH je za nas samo onaj ko poseduje be-ha pasis sa ljilja- nima.Crveni pasos sa sest buktinja i grb SFRJ na koricama , je nevazeci od 31.12.1993. osim u Srbiji i Crnoj Gori,a u oktobru ga ad actira i Makedonija," izjavio je Marjan Kompara.

Status, a ne pravo

Bez obzira na prvobitne razloge ulaska u Sloveniju,stranac koji je pro- veo deset godina u ovoj zemlji,od toga pet poslednjih godina neprekidno - stjece uslave za trazenje drzavljanstva.Podnosenjem takvog zahtjeva,podnosioc ni za dlaku ne popravlja svoj raniji polozaj stranca, jer je i po slovenackim propisima "drzavljanstvo status, a ne pravo".

• U principu ni jedno pravo ni ujednoj drzavi se ne stjece automatizmom jer sve sto je propisano moze , ali i ne mora ... Sa drzavljanstvom je posebno delikatan postupak,izjavio je Kompara,jer se, kako je rekao, radi o sklapanju posebnog trajnog medjusobnog odnosa izmedju drzave i stranog lica.U osnovi tog odnosa je interes, a ne patriotizam i domoljublje. Ako se interesi medjusobno podudare,ishod je najcesce pozitivan jer Slovenija ima ipak samo 24 000 m2
  teritorija i samo oko 2 milijona stanovnika.U razmatranju zahtjeva za stjecan- je drzavljanstva slovenacke vlasti prolaze od temeljnog medjunarodnog principa: naturalizacije po krvi (ius sanguinis) i po teritoriju (ius solis).Marjan Kom- para je za AIM ova nacela "preveo" na "ko te pravio" i "gdje si se rodio".On tvrdi da u tumacenju ovih pravnih odredbi i dolazi do najcescih nerazumjevan- ja.Ogromna vecina ljudi koja trazi strano drzavljanstvo smatra da je i ovdje rec o automatizmu po mjestu rodjenja , a zapravo se tek radi o mogucnosti, a nikako i o pravu.Vecina zemalja se drzi principa "ko te pravio".To znaci da su djeca drzavljani one zemlje cije drzavljanstvo imaju roditelji.Ilustrativan je primjer slovenacke drzavljanke i crnogorskog drzavljanina cije su kcerke Slo- venke (jer je tako zeljela majka),sin je Crnogorac (jer je tako zelio otac).A cijela porodica decenijama zivi u Ljubljani, a sva djeca su rodjena u Ljubljani.

Za dobijanje slovenackog drzavljanstva neophodan je i pismeni dokaz o odricanju prethodnog drzavljanstva ili potvrda dace takav odpust biti izdat ako se traziocu odobri novo drzavljanstvo.To je novopropisana mjera protiv dvojnog drzavljanstva, s kojim Slovenija ima negativno iskustvo u Istri i s naturaliziranim bivsim Jugoslavenima,koji se prema nekim ocjenama "nisu poka- zali dovoljno kooperativnim sa slovenackom drzavom."

Temeljni princip prilikom odlucivanja o dodjeli drzavljanstva jeste nacionalni interes Slovenije , naravno, ukoliko su ispunjeni i svi uslovi pro- pisani Zakonom o drzavljanstvu. Marjan Kompara smatra da promjena drzavljan- stva ne mora automatski znaciti i nepatriotski cin. To je jedan od legalnih nacina egzistiranja u stranoj zemlji, "mada neke zemlje,promjenu drzavljanstva tretiraju kao necasnu radnju".

• Osobno smatram da drzavljanstvo nije kosulja.No,uvijek ima posebnih razloga zbog kojih se ljudi odlucuju za iseljavanje i odricanje od ranijeg drzavljanstva. Nesluzbeni podaci govore da trenutno oko pet hiljada stranaca ceka na odluku slovenackih vlasti o dodjeli drzavljanstva.Neuputnoje prognozi- rati ishod,ali je valjda jasno svakome sta znaci odredba u vezi sa "slobodnom procjenom o nacionalnom interesu".Osim toga, ni svi novopeceni slovenacki drzavljani nisu se dovoljno integrisali u slovenacko drustveno bice.Marjan Kom- para je prebogat primjerima iz svakodnevnog zivota, sa ulice, iz kafane ili restorana, iza saltera sluzbenih odaja i tako dalje.

" Ima i previse raznih Velida iz Alisica i pojedinih taksista porje- klom iz Bosne koji samovoljno uredjuju propise o javnom saobracaju, i to na na- cin da druge ucesnike u saobracaju popljuju u lice ako im ovi ukazu na nepropi- snu voznju.Slovenija sebi ne moze dozvoliti vracanje 50 godina unatrag kada su na javnim mjestima ispisivane poruke "ne pljuj po podu" ili "ne psuj na javnom mjestu".S takvim vladanjem Slovenija niti ne zeli niti ne moze u drustvo ev- ropskih zemalja i naroda. A to je valjda cilj i svim drugim zemljama bivse Jugoslavije," zakljucio je Kompara.

ZEKERIJAH SMAJIC,AIM