HOCE LI SRPSKA MANJINA PRIHVATITI MAKEDONIJU ZA SVOJU DRZAVU

AIM, Skopje, 15.03.1994

*SIZE*

U Makedoniji postoje nekoliko naselja gde zive, kako se to ovde kaze, autohtonih Srba. * U makedosnkom Ustavu, u preambuli, navode se pored makedonskog naroda i brojniji nacionalni kolektiviteti, dok Srbi nisu spomnuti. * Srpski zahtevi u Makedoniji odnose se na skole na srpskom jeziku, pitanje TV i radio emisija, proporcionalna zastupljenost pre svega u okviru policije u policijskim stanicama gde zive Srbi i spominjanje u Ustav.* Dok bivsi predsednik Bora Ristic poziva na suzivot, radikal Dragisa Miletic, po svemu sudeci, nastoji homogenizovati makedonske Srbe.

Mnogo politicki analiticari u Republici Makedoniji, a i izvan , spremni su da tvrde da je dalja buducnost ove male drzave, kao zemlja mira i suzivota, "najtanja" bas po pitanju odnosa politickih faktora srpske manjine. Radikalizma i antimakedonskog naboja tu ima podosta. Glavni nosilac je Demokratska partija Srba u Makedoniji (DPS), kako glasi puni naziv partije, koja deluje oko dve godine sa urednom registracijom kog nadleznih drzavnih organa. Za vreme ovog perioda, DPS je prosla kroz, cini se normalan put sopstvene profilacije i izasla kao radikalna politicka snaga, posle proslogodisnje partiske skupstine kada su radikali, koje je predvodio Dragisa Miletic, izbacili "antisrpske elemente" tipa dotadasnjeg predsednika, univerzitetskog profesora, Bore Ristica.

Kako je pokazao Popis stanovnistva, odrzan 1991 godine, u 2,2 milijonskoj Makedoniji zivi nesto vise od 40 hiljada Srba. Ponovo danas uzeti ovaj broj za tacnog, je verovatno pogresno. Pitanje je, koliko je Srba ostalo posle povlacenja bivse Jugoslovenske narodne armije iz Makedonije, koja je za vojsku bila vazna strateska teritorija, te je uvek drzala izmedju 23 i 28 hiljada vojske, sto bi se reklo, i veliki broj porodica. Poznato je da je povlacenje ove vojske izvrseno mirnim putem, bez neprijateljstava cak sta vise, bez ijednog ispucanog metka. Mnoge porodica, a taj broj nije bio mali su dosta docnije, kada je Makedonija i definitivno bila nezavisna i suverena, napustile Makedoniju, kao obicni putnici - selioci. Ipak, DPS zna tvrditi da Srba u Makedoniji ima oko 300 hiljada, bas kao sto su pre nje ustvrdili neki pretstavnici Vlade Srbije, za sto ipak nisu izneli argumente.

U Makedoniji ipak postoje nekolicina punktova gde zive, kako se to ovde kaze, autohtonih Srba. Glavni je, deo teritorije Skopske Crne Gore, brdoviti masiv nedaleko od glavnog grada Skopja, gde postoji par sela sa srpskim zivljem, dok je glavni politicki centar selo Kuceviste koje je mesovitog nacionalnog sastava i gde su se uglavnom desavali glavni politicki i nacionalni dogadjaji vezani za Srbe iz Makedonije. Mozda je bolje reci da je bas na Skopskoj Crnoj Gori koncentracija Srba koji bezrezervno prihvataju politiku Slobodana Milosevica i koji prihvataju, takozvane, srpske vodje - Seselja i Arkana. Tu se nalazi i glavni stub podrske DPS-a. Tacno u Kucevistu, kao i u njegovoj okolici, desilo se nekoliko nacionalnih iskricenja i bliskih susreta sa makedonskom policijom, koje je makedonska javnost bila primila sa velikom zabrinutoscu, a koji, kako se pokazalo ipak, nisu bili dubljeg korena da bi prerasli u nesto ozbilnije po drzavu. Ali, ovaj deo okolice Skopja i dalje treba prihvatiti kao veoma, veoma trusno podrucje.

U makedonskom Ustavu, u njegovoj preambuli, navode se, pored makedonskog naroda, i brojnije nacionalne grupe. Srbi nisu spomenuti, jer u vremenu neposredno posle raspada tadasnje Ju- federacije, Srbi iz Makedonije ( i ne samo iz nje) nisu hteli prihvatiti status nacionalne manjine. Poceli su, potom aktuelizirati pitanje skola na srpskom jeziku , pitanje TV i radio emisije na drzavnom kanalu, proporcionalnu zastupljenost, pre svega, u okviru policije u policiskim stanicama tamo gde zive Srbi, pitanje bogosluzbe na srpskom jeziku i sa svestenim licima Srbima, te, na kraju, i pitanje spominjanja u Ustavu. Kao i u slucaju Albanaca u Makedoniji, stiglo se do pregovora sa makedonskom Vladom, uz posrednistvo medjunarodne zajednice i njenog izaslanika, Gerta Arensa. Nosilac pregovore, sa srpske strane, bio je vec spomenuti bivsi predsednik, Bora Ristic. Nazirale su se pojedine tacke i bio je stavljen potpis na dogovorni zapisnik. Spominjanje Srba u Ustav je ostavljeno za docnije (Ustav donosi parlament) , a sto se tice srpskih crkava i bogosluzbe Vlada je konkretno rekla da dok Srpska pravoslavna crkva ne prizna Makedonsku, da je to neizvodljivo, a da se za mnoga ostala pitanja, kako bismi mi rekli, vredi i treba potruditi. Tako je pitanje skola u stvari, pre svega pitanje izbora roditelja pa onda drzave, a pitanje TV emisije je odskora reseno - na drzavnoj televiziji je vec otpocela emisija, naslovljena "Vidik".

Medjutim, Bora Ristic je, stavljajuci potpis na zapisnik, stavio i samom sebi pecat na dalju karijeru u DPS-u. Radikali, podrzani u medijima u susednoj Srbiji, razvili su propagandu protiv Ristica, i docnije izbacili sa cela, naravno, odbacivsi i zapisnik postignut sa makedonskom Vladom. TV emisiju nisu prihvatili (dali samo zbog novinarskog izbora ili i zbog sadrzine prve emisije, ne zna se). U zadnje vreme nastoje aktuelizirati svoju, navodnu, ugrozenost i kroz prizmu prisustva americkih vojnika u Makedoniji. U tom kontekstu, privrzenost milosevicevoj Srbiji, i "svesrpskoj ideji" pokazali su i zahtevom da u Makedoniji, na etnickoj liniji, dodju Unproforci - Rusi, a pre toga su poslali poruku da u slucaju intervencije NATO-a pritiv bosanskih Srba da ce to biti pogubno kako za Makedoniju , tako i za amerikance! Racuna li jedan partiski lider na oruzane formacije Srba? Ima li ih? Odgovora nema, osim spekulacija koje se povremeno prepricavaju, da arkanovi instruktori vec odavno vrse obuku negde na Skopskoj Crnoj Gori?!

I dok bivsi predsednik Bora Ristic, koji je osnovao novu partiju, Demokratski savez Srba, poziva na suzivot kaze da je TV emisija na srpskom jeziku "demokratski korak napred", te poziva Srpsku pravoslavnu crkvu da pregovara sa makedosnkom sestrinskom, kako se to kaze u pravoslavnoj crkovnoj terminologiji, i jose je poziva da obavi cin priznanja, radikal Dragisa Miletic, po svemu sudeci, nastoji homogenizovati makedonske Srbe. Vredi napomenuti da su Srbi u Makedoniji izvan Skopske Crne Gore vrlo lojalni i mirni gradjani i da inteligencija "gleda svoja posla" i ne prilazi partijama. Srpska pravoslavna crkva postavlja se sa pozicije moci, te nudi pregovore (vazan je obuhvat Srba iz Makedonije), a potom novu svadju i prekid pregovora. Makedonska pravoslavna crkva prihvata inicijative, ali oprezno. "Djavolski zid" ostaje, a poznavaoci pravosljavlja kazu, da je spomenuti spor, jedan od razloga sto se vec, cak 1.200 godina ceka na sazivanje "Osmog vaseljenskog sabora pravoslavnih crkava". Hoce li ponuda od pre deset dana Srpske crkve resiti nesto - sigurno ne. Spor izmedju drzava ostaje, bar dok Milosevic ima sve kljuceve - i rata i mira. Nije li Miletic ipak samo prolazna uloga? Danas on, sutra mozda neko drug. Radikal ili demokrat? Vec po potrebi! PANTA DZAMBAZOSKI