NOV PRISTUP TUMACENJU NJEGOSEVOG DJELA

INTERVJU: VOJISLAV D. NIKCEVIC, autor knjige "NJEGOC I GNOZA", objavljene ovih dana u izdanju cetinjskog "OBODA" i podgoricke "POBJEDE"

"Da li je kosovski mit,mit o slobodi ili o necem drugom?"

AIM: Naslov vase knjige "Njegos i Gnoza", gospodine Nikcevicu,obavezuju da ovaj intervju zapocnemo,makar,elementarnim naznakama o samom pojmu Gnoza i utemeljenosti na tom pojmu Gnosticizma,jednog u istoriji civilizacije i kulture,izuzetno znacajnog religijsko filozofskog pokreta i shvatanja covjeka i svijeta,odnosno mikro i makro kosmosa.

NIKCEVIC: Gnoza je u Vizantiji,koja je bastinila tradiciju helenske Grcke,teorijski predstavljala Znanje,i bila posrednik izmedju filozofije i teologije.Filozofija je bila stvar uma,teologija politicke prakse a Gnoza je bila duzna sve to da objedini i usmjeri covjeka ka pravom i jedinom znanju.

AIM: Gnosticizam se javlja,kako to teoreticari kazu,u duhovnom haosu antickog doba.

NIKCEVIC: U duhovnom haosu,tacno,antickog doba,gdje se mijesaju i ucenja Zoroastra,persijska razna ucenja,ucenja iz gornjeg Egipta i fenicanska ucenja,koja su veliku ulogu odigrala u formiranju gnostickih skola.Gnosticke ckole se medjusobno razlikuju,od najradikalnijih do najumjerenijih, od onih koje pozivaju na socijalni bunt i revoluciju do onih pomirljivih sa svakom vlascu.Temeljno nacelo svih gnostika,medjutim,jeste pravo na slobodno misljenje i na slobodan zivot.

AIM: Ideja dobra,pravde i slobode na kojima je zasnovano Njegosevo djelo,temeljni su principi i gnosticko filozofske misli.Otkud gnosticizam kod Njegosa,koji je bio ne samo pjesnik vec i vladika,a znamo da je za kanonizovanu i katolicku i pravoslavnu crkvu gnosticka religija bila i ostala jeres?

NIKCEVIC:Njegos je jedna izuzetno cudna figura ne samo na juznoslovenskim nego na evropskom prostorima.U istoriji su se javljali knjizevnici koji su znali,poput Dantea,da strpaju rimskog Papu u pakao,poput Erazma Roterdamskog koji je Isusa Hrista strpao u pakao,izvinite na izrazu strpao,ali tacno tako-i kojima ni zvanicna hriscanska crkva katolicke provinijencije nije mogla nista da uradi,cak su i inkvizitori znali pred njima da ustuknu.Njegos je pisac sa drugih prostora,ovih nasih.On bastini prvo vizantijsku pravoslavnu tradiciju ali isto tako i veliku pagansku slovensku tradiciju,o kojoj mi do sada nismo vodili racuna.Sloveni su mirili svoj paganski koncept,u kome nema vjerovanja apsolutnog u bozanstvo i bozansu moc,u kome je bozanstvo koliko dobro toliko i zlo,Sloveni su taj svoj koncept mirili sa hriscanskim pravoslavnim konceptom,dovodeci u sumnju osnovne postulate Svetog Pisma,starog i novog zavjeta-ali ne opovrgavajuci ni jedan.Radili su,prakticno,na nacin kako su radili uceni vizantijski gnostici:nista nije opovrgnuto,nista radikalizovano,sve prihvatam,sa svime zivim-ali me pusti da moje ispovjedam.

AIM: Njegosev gnosticizam najizrazitiji je u "LUCI",izkazan kroz odnos duha i materije,kroz ceznju za kosmickim prostorima.

NIKCEVIC: Da,Njegos je jasan u najboljoj tradiciji Dijadoha Isfotija i Simeona Novog Teologa,cija su djela tokom tri vijeka,u periodu baroka u Evropi i romanticarske pobune,prevodjena i sluzila kao osnov Geteu,Bajronu i jos nekim pjesnicima,najvise njemackom krugu okupljenom oko Novalisa.Njegos je izvanredno dobro morao da poznaje ta djela,jer su njegovi stavovi identicni Dijadohovim i stavovima Simeona Novog Teologa.To znaci:bozanska dusa je vjecna,ali bozanska dusa nije beskrajna svjetlost.Bozanska dusa je dualitet materijalnog i bozanskog.Bozansko je koliko oklop za covjeka toliko je i materijalno oklop za covjeka-dvije strane uvjek podjednako sudjeluju u cvjeku.Njegos je izvanredno izveo u "LUCI" da je satana prvorodni bozanski sin.Njegos ne kaze prvorodni striktno,ali bog ga je stvorio iz prvoga atoma,a to znaci,kad je bog bljeskom stvarao svijet iz materijalnog haosa,on je stvorio satanu kao svog sina iz prvog atoma.Osnovno Njegosevo nacelo je da covjek razumije stvar samo onoliko,koliko mu poredak u kome prebiva to dozvoljava-covjek ne razumije mnoge stvari ali nastavlja da radi neke stvari koje mu razum ne bi dozvolio,ali to upravo u njemu djeluje ona iskra slobode koja je bozanska, Satanin duh u njemu-jer,Satana je bozanski sin.

AIM: Gnosticima je bliska grcka filozofska tradicija ali i indijska i budisticka.Vi,medjutim,posebnu paznju u svojoj knjizi posvetili ste prozimanju Muhamedanstva i Gnosticizma odnosno odbrani gnoze u Koranu.

NIKCEVIC: Gnoza je utemeljena u Koranu.Postoje izuzetne studije,objavljene i na istoku i na zapadu,o tome,i meni je krivo kao covjeku,sto barem jedna od njih nije na nas jezik prevedena-a pisu se evo vec tri,cetiri decenije.U njima se moze vidjeti kako je nastao Islam,kako su Vizantinci odbranili islam u nastajanju i kako su mu omogucili da se razvije.Islam je,na drugoj strani,preko velikih arapskih mislilaca Al Gazalija i Avicene bastinio kompletnu anticku grcku tradiciju,svi anticki materijalisti bili su prevedeni na arapski vec u 8,9 i 10-om vijeku.Katolicka crkva do njih dolazi tek u 12-om vijeku i to,zamislite paradoksa,preko arapskih prevoda,a Vizantija im je tu,preko puta-preko puta Jadranskog mora.Vidite,prosto je neshvatljivo,koliko su bila udaljena ta dva svijeta.Gnozu je Koran branio i samim propovijedanjem da je Muhamed poslednji veliki prorok,koji po islamskim teolozima,treba da objedini hriscanstvo,da stvori jednu vjeru koja ce biti jednaka svima i omoguci svakome da ispovjeda svoju vjeru u okviru islama.To objasnjava i kako su Turci pet vjekova opstali na Balkanu.Hriscanstvo je zvanicnim sultanovim dekretima bilo priznato kao ravnopravna religija.Cak,prva tri vijeka hriscanska pravoslavna crkva nije placala sultanu poreze.Ona je ubirala samo svoj crkveni desetak.Mislim da je krajnje vrijeme da mi o tim stvarima pocnemo razgovarati.Nema svrhe svadjati se, jer,hriscanstvo je iznjedrilo islam,islam je pomogao hriscanstvu (istocnom a na odredjen nacin i zapadnom) - bankarska sila otomanske imperije,recimo,bila je tokom dva vijeka Vatikanska banka.

AIM: Da se ponovo vratimo Njegosevom djelu,zapravo,obrascima i tipovima teoloske polemike u "Gorskom Vijencu" i "Luci Mikrokozmi".

NIkcevic: U Njegosevim djelima se nalaze obrasci teoloskih polemika koje su vodili Vizantinci protiv Bogumila ili protiv Gnoze i protiv islama .Bila je i treca,tzv.invektivna teoloska polemika.Nju je vodilo,obicno, nize obrazovno svestenstvo,poput prezvitera Kozme,koji su,sto bi se reklo,bili sitni pioni koncila.Invektivom se pozivalo na rat protiv gnostika,tog i tog odredjenja,dajuci za pravo onima koji ih ubiju da prisvoje njihovo bogatstvo.I Nemanjici kao dinastija,pazite,ne govorim srpska drzava vec nemanjicka jer,titulu kralj Srba nosi bosanski vladar.Titulu kraljeva Duklje nose Nemanjici ali istovremeno postoji i paralelna dinastija ciji je posljednji potomak Milica,udata za Lazara Hrebeljanovica,koja nosi titulu kralja Duklje-to su Vukanovi potomci.Titule su u feudalizmu potpuno razgranicene.Gnostici obuhvataju cio taj prostor.Nemanjici vode drzavu i imaju svetosavsku skolu i sljedbenike svetog Save,nastojeci da preko rodbinskih veza udju na tron Vizantijskih patrijarha i careva,i time ostvare ideju Vizantije o slovenskoj federaciji.Nemanjicka politika je jasna.Milutin kao kralj i Dusan kao car su strasni.Dusan utemeljuje patrijarha silom maca,ne kanonski,za to pravoslavna srpska crkva ima poslije vjekovima muke da dokaze da ima patrijarha.Kad propada nemanjicka drzava,koja ne odgovara ni Vizantiji ni Islamu,Vizantija cak zove islam da joj pomogne da unisti Nemanjice i ne samo Nemanjice nego i juzne Slovene i gnostike na tlu Balkana.Tada se moskovski veliki knez Ivan III zeni rodjakom poslednjeg vizantijskog cara i automatski po feudalnom pravu postaje car,a time Sloveni dobijaju i svog patrijarha.Iskoristivsi tradiciju ucene teoloske polemike Njegos je obrazlozio nacela vjere,i izveo filozofski sistem,cjelovit i zatvoren.On je vjeru objasnio kao bozansku prirodu koja ne mora da se objelodanjuje i otelovljuje,vec da se postuje kao zakon.Taj zakon uspostavlja crkva i sprovodi ga kroz sopstvenu organizaciju.

AIM: Njegos je u tradiciji najucenijih gnostika podjednako zamjerao i gnosticizmu i zvanicnom hriscanstvu,koje nije nalazilo odgovor na gnosticko promisljanje religijskog koncepta.S tim u vezi moglo bi se postaviti pitanje uticaja kosovskog mita na Njegosevo djelo.Da li je,zapravo,kosovski mit domonantan kod Njegosa,u mjeri u kojoj se to u posljednje vrijeme potencira ili se Njegos vodio i idejom slobode kao temeljnim principom gnosticke misli?

NIKCEVIC: Ideja slobode je temeljni princip Gnoze.Ona podrazumjeva pravo ispovijedanja hriscanstva na nacin na koji ja vjerujem u boga.Na stranu sto ja mogu i da ne vjerujem ali moram drzavne zakone -ne crkvene -da postujem.Tu je i problem koji je Njegos otvorio i pred kojim cijela teorija stoji.Da li je kosovski mit,mit o slobodi ili o necem drugom?Njegos izuzetno dobro zna i to se u njegovim stihovima u "Gorskom Vijencu"vidi da je u kosovskoj bici propalo ono sto je objedinjavalo sve juzne Slovene.Vizantijci dvije godine prije maricke bitke 1371. a dvadeset prije kosovske,pristaju na vazalstvo otomanskom sultanu.Dokument o tome postoji,dekret je objavljen svuda,u svim svjetskim udjbenicima.Paleolozi,Njegos kaze "Paleolog poziva Murata da zakopa Grke sa Srbima",dvije godine prije kosovskog boja pozivaju Turke da uniste ono sto je ostalo od juznoslovenske drzave na Balkanu.I Vizantinci kao politicari nalaze rjesenje u dogovoru sa Turcima da potuku Slovene,misleci da ce s Turcima nekako izici na kraj -sto je bio pogresan politicki proracun.Tako dolazi do odsutnog kosovskog boja.Vlastela u post Urosevoj drzavi koja je postovala provenijenciju nikejskog i carigradskog patrijarha i konstantinopoljskog cara postuje vazalan odnos i nasledje utemeljeno,na odredjen nacin,svetosavskom doktrinom.Na drugoj strani je vlastela koju vodi Lazar Hrabeljanovic,cija je zena poslednji potomak iz loze kraljeva Duklje,onih koji nose naziv Rex Doklea -suprotsavlja se i izlazi u borbu.Uz Lazara Hrebeljanovica je zetska vlastela,bosanska i hrvatska.U sastvau Turske vojske je vizantinski ekspedicioni korpus,i srpska vazalna vlastela na celu sa Markom Kraljevicem odnosno Mrnjavcevicima i Konstatinom Dejanovicem.Tako su prvi put juzni Sloveni u bici na Kosovu okupljeni protiv Turaka,Vizantije i Srba koji nisu priznavali vlast sopstvene drzave.

AIM: Vasa knjiga "Njegos i Gnoza" upotpunice,bez sumnje,analiticku literaturu o Njegosevom djelu,pa ipak,koliko ce uticati na promjenu uvrijezenih stavova o Njegosevoj filozofsko religioznoj misli i,konacno,u kom smjeru moze povesti buduca istrazivanja?

NIKCEVIC: Ne nadam se da ce mnogo promijeniti jer,jednostavno tradicija i nasljedje su toliki da ne moze to brzo da se promijeni.Ja kao covjek imam jednu jedinu satisfakciju da mi je data prilika da otskrinem jedan dio istorije i vrata jednom tumacenju Njegosa.Nadam se da ce neke nove generacije neopterecene politikom,ideologijom i mitovima -ne dovodeci nista u sumnju smoci snage da nasu istoriju i tradiciju prevrednuju,da bismo dosli do saznanja ko smo,sta smo i zbog cega se zapravo ta kulturna Evropa,na koju toliko vicemo,toliko poziva na nas,osniva institute i pise knjige o nasem istorijskom i kulturnom nasledju vise nego sto mi to o sebi samima cinimo.

Cedomila Vujosevic-Djurdjic

AIM Podgorica