KOMEDIA TAJNOG USTAVA

pise: Dr Milan Popovic Balkanska postmoderna

(Jos jedna markesovska minijatura)

umjesto sizea:

Ovdje necu praviti size jer se radi o nenovinskom tekstu, koji se moze citati ili ne citati, ali sazimati ga je nesuvislo. Usput, da kazem da je autor, dr Milan Popovic, za vrijeme vladavine Grujice Spasovica u Nedjeljnoj Borbi imao redovnu kolumnu, a da ce ubuduce pisati jedan ili dva teksta mjesecno za AIM. Iako je to tip tekstova koji za nas nije atraktivan, mislim, da na ovaj nacin treba pomoci, postenu inteligenciju sa prostora bivse SFRJ da prezivi ove teske dane.

tekst:

1.

U poslednjih nekoliko mjeseci 1993.,Srbijom i Crnom Gorom kruzio je jedan bauk--bauk tajnog ustava:vladajuce i opozicione partije,politicari i novinari,upuceni i neupuceni,eksperti i laici,svi su trazili odgovor na jedno prilicno bizarno pitanje,na pitanje da li SPS,negdje u potaji,priprema novi Ustav zajednicke drzave.

Bauk,traumu,strah nisu uklonili cak ni brojni demantiji.S druge strane,upravo bi se i jedino paralizujucim ucinkom toga straha,mogla da objasni i neobicna cinjenica da,u svom ovom uzbudjenju,niko ili skoro niko nije primjetio i --komicnu stranu stvari.

"Tajni Ustav"je,naime,contradictio in adjecto.Kao osnovni i najvisi zakon zemlje,Ustav po definiciji mora biti javan.Ukoliko nije javan,onda nije Ustav (ili je to samo na papiru).Ukoliko,pak,ozbiljni politicki subjekti ozbiljno raspravljaju o tajnom Ustavu,onda je to komedija.Konacno,ukoliko niko ili skoro niko tu komediju i ne primjecuje,tada je to vec--markesovski,magijski,fantasticni realizam.

Iza komedije,magije,fantazije,i ovdje se,medjutim,krije--ozbiljno i sumorno stanje.Pri tome,naravno,sama osnovanost odnosno neosnovanost price o tajnom Ustavu,i nije najvaznija:samo pojavljivanje tako nevjerovatne price (kao i njeno brzo sirenje i ozbiljno razmatranje) samo po sebi je dovoljno indikativno i zabrinjavajuce. . 2. U teoriji ustavnog prava pravi se razlika izmedju Ustava u formalnom i Ustava u mat erijalnom smislu.Pod prvim se podrazumijeva _pisani pravni akt koji je osnovni i najvisi zakon zemlje,i koji se upravo stoga donosi odnosno mijenja po posebno kvalifikovanoj pravnoj proceduri.Pod onim drugim,pak,podrazumijeva se relativno stabilan minimalni politicki konsensus glavnih politickih i etnickih grupa odnosno snaga o osnovnim pitanjima jednog drustva,a posebno o pitanjima vlasnistva i vlasti u tom drustvu. Stabilne demokratije u centralnim zonama svjetskog sistema najcesce imaju i Ustav u materijalnom i Ustav u formalnom smislu.Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske je i ovdje izuzetak po tome sto ima samo Ustav u materijalnom,ne i Ustav u formalnom smislu. Kod vecine zemalja na periferiji i poluperiferiji svjetskog sistema sasvim je obrnuto:one imaju samo Ustav u formalnom,ne i Ustav u materijalnom smislu. Ovoj poslednjoj grupi zemalja pripadala je i stara SFRJ.Njoj pripadaju i gotovo sve nove drzave nastale na teritoriji bivse SFRJ.Njoj svakako pripada i problematicna nasljednica stare SFRJ, SRJ.

Ustav zajednicke drzave Srbije Crne Gore nije,medjutim,samo formalan odnosno formalistican,nego je i fiktivan.Pod fiktivnim ustavom,teorija ustavnog prava podrazumijeva ustav cija fikcija nije tek slucajna greska,nego bitna funkcija (sredstvo za prikrivanje cinjenice nepostojanja Ustava u materijalnom smislu odnosno za blokiranje svakog pokusaja da se do toga Ustava odnosno saglasnosti dodje).

Federacije nema bez horizontalne i vertikalne podjele vlasti garantovane Ustavom (ne,dakle,pukom politickom samovoljom). Ukoliko garancije postoje samo na papiru,tada postoji samo fiktivna odnosno "fasadna federacija" (C.Friedrich).Upravo takva je bila i stara SFRJ.Upravo takva je i danasnja SRJ.

Fiktivni odnosno fasadni karakter federacije odnosno zajednicke drzave Srbije i Crne Gore dobro se vidi i iz njenog nastanka (referendum u ratnim uslovima),i iz njenog razvoja (stalne blokade i nezadovoljstva zajednickim institucijama), i iz njene strukture (fakticke i enormne nejednakosti odnosno neravnopravnosti njenih konstitutivnih clanica),i iz mnogih drugih fakata.

Ipak,koliko god to zvucalo paradoksalno,fiktivni odnosno fasadni karakter SRJ moze najbolje da se vidi kada se pogleda--ispod same fasade.A ispod fasade najlakse je doci -- analizom socijalnih i politickih projekata i aktera (nasilnog odnosno ratnog raspada SFRJ i nasilnog odnosno ratnog stvaranja SRJ).

Ispod fasade SRJ je -- to danas vec svako zna -- Veloka Srbija,zatvorena i agresivna etnicka drzava.Velika Srbija,bas kao i Velika Hrvatska,njena antagonisticka kopija,samo je grubi rezime onog velikog civilizacijskog raspada koji je zapoceo kao slom jugoslovenskih projekata i elita modernizacije (posebno onog A.Markovica),a produzio i jos uvijek traje kao uspon novih,antimodernistickih,ratnonacionalistickih i fasistickih projekata i elita moci (grupe okupljene oko Memoranduma SANU,Nove revije i slicnih takozvanih nacionalnih projekata;politicke nomenklature okupljene oko S.Milosevica,F.Tudjmana i ostalih novih nacionalnih vodja;podivljale i naoruzane lumpenske takozvane paramilitarne oligarhije i mase).

Danas je mnogo sta jos uvjek krajnje neizvjesno,ali je jedna stvar apsolutno izvjesna:dok su gore navedeni projekti i akteri na vlasti,produzice i vladavina sjenki,fikcija (fiktivnog Ustava) i fasada (fasadne federacije).U tom smislu,komediju tajnog Ustava trebalo je i shvatiti samo kao vrh ledenog brijega.

3. Ustav u formalnom smislu sam po sebi nije ni malo formalistican odnosno beznacajan.Naprotiv,ovaj Ustav i njegovi brojni problemi,posebno problem izbora i uoblicenja odgovarajuceg,optimalnog drzavnog uredjenja (unitarna drzava,federacija,konfederacija; Savez srpskih drzava,Jugoslavija,Samostalna/suverena Srbija Samostalna/suverena Crna Gora) zahtijevaju izuzetno razvijenu pravnu kulturu,znanje i tehniku. Ustav u formalnom smislu,sa svom svojom kulturom,znanjem i tehnikom,medjutim,nuzno postaje formalistican,beznacajan,kada i ukojiko njegovim brojnim problemima pocne da se pristupa bez prethodnog ili barem istovremenog problematizovanja odnosno ostvarivanja Ustava u materijalnom smislu.A upravo tako resavanju ovih problema pristupali su i jos uvijek pristupaju na samo propagandni aparati drzave,nego i najveci dio pravnicke struke odnosno profesije,i ne samo vladajuce politicke partije,nego i najveci broj partija iz takozvane demokratske opozicije. Primjera za ovo je bezbroj.Tako,kada je pravnickoj struci rijec,ova,pod firmom takozvane depolitizacije,vec duze vremena nojevski zabada glavu u pijesak.Centralna pitanja ustavnog poretka (pa i pitanja odnosa izmedju Srbije i Crne Gore),ostaju i dalje otvorena,nerasvijetljena,nerijesena,a u zizu pretencioznih juristickih rasprava stavljaju se beznacajna ili manje znacajna pitanja.Primjera radi,na Pravnom fakultetu u Podgorici je,u novembru 1993.,u svega nekoliko dana,najprije osporena i sama mogucnost seminarskog bavljenja centralnim pitanjima drustva i drzave,a odmah potom pompezno odrzan naucni skup o --problemima lokalne samouprave.

Ni kada je o takozvanoj nacional-demokratskoj opoziciji rijec,medjutim,stvari nisu ni malo bolje:gdje god su na teritoriji bivse Jugoslavije stvoreni realni uslovi za to,treba pristupiti stvaranju srpske odnosno srpskih drzava,izjavio je nedavno i Z. Djindjic,jedan od najaktivnijih lidera srbijanske nacional-demokratske opozicije.A da li prihvatanje recene "realnosti" podrazumijeva i prihvatanje nasilja (takozvanog civilizovanog preseljenja stanovnistva,etnickog ciscenja,genocida) putem kojeg je ta "realnost" proizvedena;da li se tim putem nastala "realnost" odnosno drzava ikada i ikako moze da oslobodi svog konstitutivnog (zlo)cina;da li je,kao sto to iskreno (?) vjeruje takozvana nacional-demokratska opozicija,Velika Srbija odnosno Velika Hrvatska odnosno bilo koja druga zatvorena i agresivna etnicka drzava,na ovim prostorima,na drugi,demokratski nacin,uopste i bila moguca;konacno,da li je uopste moguce da,pri nepromijenjenim pretpostavkama,ovakvu,letalnu sudbinu odnosno "realnost" izbjegne i sadasnji odnosno buduci odnos Srbije i Crne Gore --o ovim i slicnim pitanjima Z.Djindjic i drugi zastupnici Velike Srbije,Velike Hrvatske i ostalih zatvorenih i agresivnih etnickih drzava (koje vec trecu godinu za redom metastaziraju na teritoriji bivse SFRJ),bestidno cute. Zbog toga,kao i zbog mnogo cega drugoga,vec danas se mora jasno reci:bez prethodne ili barem istovremene promjene agresivnih nacionalistickih rezima,projekata i aktera na vlasti,ne moze se doci ni do one minimalne saglasnosti kaja znaci Ustav u materijalnom smislu;bez Ustava u materijalnom smislu,pak,ni sve buduce eventualne ustavnopravne forme i finese (unitarna drzava,moderna federacija,asimetricna federacija,konfede deracija,mirno razdvajanje) odnosno opcije (Savez srpsskih drzava,Jugoslavija,Samostalna/suverena Srbija Samostalna/suverena Crna Gora)--nece odmaci dalje od fikcije i fasade.

Milan Popovic AIM Podgorica