PREGLED STAMPE

Afera i pouki

IGRANJE SO OGNOT (Ovaj tekst je preuzet od dnevnika "Vecer" 21.11.1993)

Autor teksta: Branko GEROVSKI

Size: Kako da se sacuva njezna "ramnoteza straha" u sferi medjunacionalnih odnosa.

• Prisustvo albanskog politickog faktora u institucijama nema alternativu ne zato sto jedino to omogucava da prezivi vlada vec za sto jedino to omogucava da prezivi Makedonija.

• Za ovu i za bilu koju Vlado moze da se nadje alternativa, ali prisustvo albanskog faktora u svim politickim i drzavnim institucijama - i to ne onaj faktor koji cemo mi odabrati ili mozda stvoriti po nasim kriteriumima "postenih" i "lojalnih", vec legalne reprezente Albanaca u Makedoniji - nema drugu alternativu.

• Globalni koncept mora se sacuvati - on nije najbolji, ali je realan, a osim njega drogog nemamo!

Integralni tekst:

Aferata okolu osueteniot obid za formiranje paravojska od strana na grupa Albanci, predvodeni od (kolku sto zasega se znae ili javo se prizna) samo eden visok vladin funkcioner, nekako se priveduva kon nejziniot (sudski) epilog. Policisko-politickoto dosie na ovoj slucaj e zatvoren. Sega, po edna celodnevna parlamentarna katarza i po nekolkudnevni egzaltacii na javnosta, Vladata moze da zdivne i trezveno da gi proceni i sopstvenite propusti vo politickoto dimenzioniranje na slucajot.

A takvi imase nekolku. Po neverojatno nevestata javna promocija na inaku uspesnata akcija na policijata (okolu toa barem site se soglasni), koja moze da se smeta za magistralen propust vo celata afera, kolebanjata vo doziranjeto na nivoto na vpletkanosta na koalicioniot partner PDP vo celata afera vnese kompletna konfuzija. Taka, po ufrluvanjeto na imeto na zamenikot minister za zdravstvo Imeri vo eterot, covek koj - ako e vmesan - grupata ja doveduva vo direktna vrska so vrvot na PDP i taka go kompromitira kabinetot, pretpostavkata za direktnata vmesanost na PDP distigna najvisoka amplituda. Vednas potoa takvata vrska bese bese odrecena, pa klatnoto brzo se prefrli otsprotiva, na tockata koja sugerira nepostoenje na bilo kakva involviranost na albanskiot politicki partner vo aferata.

POLITICKO DOZIRANJE Tuka se trgna i od edna mosne losa procenka. PDP ne go iskortisti najdobro ostaveniot prostor uverlivo da se ogradi od zatvorenickata grupa. Namesto toa, vo soopstenieto, sto go cekavme celi dva dena, partijata se obide celiot slucaj da go objasni kako naiven obid na samoorganiziranje na edna grupa ludje koi "pogresno" gi svatile rabotite. Ova kominike, neuspesnata javna potera po misteriozno isceznatiot Imeri, nedoumicite okolu partiskata rolja na pomosnikot minister za odbrana Haskaj i apsenjeto na sekretarot na debarskiot ogranok na PDP Cami, klatnoto go vratija nekade na sredinata - medju tezite deka grupata e direktno vodena od PDP i deka ova partija vo celiot slucaj e apsolutno nevina vo sekoj pogled.

Gorcliviot vpecatok od site tie oscilacii, sepak, ostana. Opozicijata, koristejci go edinstveniot nacin da otvori parlamentarna rasprava za aferata, za da gi prtinudi eventualno SDSM i liberalite na politicka defloracija na partnerot, se obide da gi espolzuva tokmu kontarverziite i dilemite koi proizlegoa od vladinata verzija na aferata. Ocenkite za uspehot ili neuspehot na ova novo valkanje na kabinetot na Crvenkovski se sprotivstaveni - od pobeda do krah na opozicijata.

Onaa realnata ocenka, pak, ce e nekade na sredinata. imeno, opozicijata navistina ne uspea da dokaze deka vladata ja ima ispusteno situacijata od race, deka bezbednosta na drzavata e dovedena vo prasanje i deka za se e vinoven konceptot na sozitelstvo, odnosno na postojani koncesii za albanskata strana. No, mora da se priznae deka na opozicionerite im pojde od raka da gi punktiraat onie najbolni delovi od tkivoto na celata afera.

Vprocem, i onaa pateticna molba na liderot na socijalistite Popovski PDP na sednicata javno da se ogradi od osudenata grupa, kako i partiskoto sopstenie na liberalite vo koe se bara gore- dole istoto (javno objasnuvanje kako mozelo Haskaj da mine niz kadrovskiot mehanizam na PDP), samo go potvrdija ona sto se pretpostavuvase. Vo pottekstot na slucajot medju koalicionite partneri ocigledno e vodena teska, mozebi i dramaticna, no sigurno zadocneta bitka za politicko doziranje na aferata.

CUDOVISNI TEZI Eden den mozebi ce se doznaat i detaljite na taa bitka, no i sega e jasno: vo koalicioniot brak prekrseno e standardnoto pravilo na igra i toa, vsusnost, najmnogu go zagrozuva globalniot politicki koncept za medjunacionalnite odnosi. Taka partnerot javno e faten vo "preljuba", no neverstvoto sepak e progoltano. Nie, Balkancite, ne sme bas naviknati na takvi razvrski na bracnite krizi ( i vo zivotot i vo politikata), no ovoj slucaj pokaza deka nikogas ne e docna da se naucime. Vlasta i kolaicijata, spored edni, odnosno konceptozt, spored drugi, se spaseni, no ovoj pat navistina e platena visoka cena.

Tuka vednas , direktno i nedvomisleno, mora da se kaze ova; na ova ili na bilo koja druga vlada moze da i se najde alternativa, no prisustvoto na albanskiot faktor vo iste politicki i drzavni institucii - i toa ne onoj faktor sto nie ce go izbereme ili mozebi i sozdademe po nasiot kriterium na "cesnost" i "lojalnost", tuku legalnite reprezenti na Albancite vo Makedonija - nema alternativa. Ne zatoa sto toa na ova vlada i nosi prezivuvanje (sto inaku e tocno), tuku zatoa sto toa na Makedonija bukvalno i znaci prezivuvanje, barem dodeka ne se sozdade edna ponormalna i porelaksirana atmosfera vo regionot. Pa i potoa.

Ovie denovi bevme na rabot taa konstelacija da ja razurneme, taka glupavo ednostavno, bez ogled na site dramaticni posledici sto potoa bi usledile po silata na nuznosta. Sto ne im soopstuvaa partiite, liderite i lidercinjata na "svoite" gradjani ovie tegobni denovi! NDP, kako od puska vlasta ja obvini za montiranje politicki proces, rezolutno barajci pustenje na pritvorenite. Demokratskiot forum od Gostivar go pobara istoto, a novinarite gi posovetuvaa da ja izbegnuvaat ekskluzivnosta i upotrebata na voenopodbucnuvacki formulacii. Ogranokot na NDP od Gostivar ce ortide uste podaleku barajci objasnucanje za ohridskiot Zastiten komitet so navodno 100.000 oruzeno clenstvo. Ovoj ogranok duri i ce konstatira deka sekoja populacija ima pravoi na samoorganiziranje za da se zastiti od diskriminacija.

Cudovisni tezi i od drugata strana, vo recisi identicen ton. SKM, na primer, soopstuva deka parolata za sosivot e paravan zad koj se kopa grobot na Makedonija! Ili izvod od arsenalot baranja na VMRO-DP na Golubovski: suspendiranje na PDP i NDP, suspendiranje na site Albanci od ARM i MVR, preispituvanje na mandatot na site pratenici - Albanci vo Parlamentot, voveduvanje smrtna kazna za dela protiv drzavata, policiski sas...Javnosta, voznemirena i bez partiskite soopstenija, bese bukvalno bombardirana so kontrolirani izjavi i so promocii na ekstremni politicki, pa i voeni opcii.

MAKAR SANSA Ne treba da se bide koj znae kolku umen za da se svati deka krevkata "pamnoteza na stravot", kako sto sociopsiholozite obicno go dijagnosticiraat mirot vo sferata na medjunacionalnite odnosi, e narusena. Ne treba covek da kobi, no sega navistina e potrebno samo iskra za vistinska eksplozija. No, duri i bez vakvoto, mozebi pateticno lamentiranje nad situacijata vo koja sme dovedeni, sekomu e jasno deka so ognot ne treba da se igra.

Ako vo casovite na izbuvnuvanjeto na aferata bese politicko neoportuno da se svika Sovetot za bezbednost ili mozebi Sovetot za medjunacionalni odnosi (zasto site go zaboravija ovoj vtoriov?), vpecatok e deka sega e nuzno da se svika edno povecepartisko i povecenacionalno kompetentno telo so cel konfliktot, sega izlezen od meandrite na instituciite, da se vrati vo niv. Zatoa postojat instituciite - da gi apsorbiraat konfliktite, da se karaat politicarite, a ne narodot.

No, vreme e pred toa politicarite od celiot slucaj da izvlecat pouki. Albanskite politicari mora da svatat deka so izvlekuvanjeto na konfliktot od ramkite na institucionaliziranata politika na drugata strana ce izgubat razumen i racionalen partner ili sopernik. Tuka mislime na kompletnata makedonska politicka infrastruktura, vklucuvajci ja i opozicijata na celo so VMRO-DPMNE. Vo takva situacija, od drugata strana na "frontot" ce bidat ludje so milosevicevska koncepcija za "resavanje" na malcinskoto prasanje. Ja nema taa sila sto ce go zapre naletot na edna takva politicka opcija i pri toa nema da bide ni najmalku vazno koj ce bide nejziniot reprezent.

Od druga strana, makedonskiot politicki faktor da se sooci so evidentnoto scenario podgotveno za slucaj na proteruvanje na Albancite od politickite i drzavnite institucii. Vo takov slucaj, vednas bi usledilo proglasuvanje na politickata avtonomija za koja ima referendumska podloga, proglasuvanje na paradrzavni, parapolicijski i paravoeni institucii i se drugo sto znaci "oprema" na edna drzava. I seto toa so mosne verojatnata podrska od zapad. Da ne zaboravime: osven populacionata, Albancite vo Makedonija demonstriraa i ekonomska i politicka, a bi se osmelile da receme - vo ovoj slucaj i voena ekspanzija.

Nekoi ce recat: seto toa e del od edno separatisticko scenario, seto toa ne moze ama bas nikako da se spreci. Dali e tokmu taka? Ako postoi makar i sanska da se odrzi mirot, ako postoi sansa da se dobie na vreme i spokojno da go docekame raspletot na krizata vo regionot (posle se ce bide polesno) ne vredi li taa sansa lakomo da se zgrabi?

Nekoi pak ce recat: dobro, ama ne vaka. Mozebi ne bez pravo. Vo konkretniot slucaj site - i opozicijata i pozicijata - napravija krupni promasuvanja. Nekoj povece nekoj pomalku, no derivatot od celiot proces e zaednicki. Sepak, toa se uste ne e dovolna pricina da se napusti generalniot koncept. Ne oti e toj najdobar. Toj e realen, indiciran za nasite detski bolesti vo etabliranjeto na demokratskite institucii, a osven toa - drug i nemame!