Tuzni srednjoskolski oktobar

Umjesto da se bave ekskurzijama, organizovanjem zabava i, na kraju krajeva, skolom, makedonski srednjoskolci dali se na politiku. Na zalost, onu najsuroviju i najprljaviju

AIM, Skoplje, 26.10. 2002.

U ponedjeljak je u Tetovu sahranjen Vanco Josifovski. Ulicama grada uz puno tuge i mnogo neizrecivog revolta prosla je mirna protestna povorka srednjoskolaca kojoj su se prikljucili mnogi odrasliji Tetovcani Makedonci. Osamnaestogodisnji Vanco, maturant lokalne gimnazije, ubijen je prosle subote uvece dok je s prijateljima igrao kosarku na igralistu u centru grada. Doslovno preko puta kuce u kojoj je zivio. Dvojica njegovih drugova su ranjena od cega jedan teze. Pokosen je kada je iz vozila u kretanju otvorena rafalna vatra iz automatskog oruzja na grupu od tridesetak mladica. Zahvaljujuci samo sreci izbjegnut je masakr posto se nekoliko minuta prije rafala grupa djece sklonila na pomocno igraliste. Za napadacima policija je ocajno dugo tragala, dovoljno dugo da bi oni prosto postali izvan njenog domasaja. Kazu, identitet cetvorice mladih Albanaca koji su pocinili nedjelo bio je policiji poznat neposredno nakon Vancine smrti, ali krivicna prijava nije podnesena, potjernica nije raspisana

Prethodne veceri, takoreci na istom mjestu, 20-godisnji Albanac je ubijen a jedan tesko ranjen. Prema policijskoj verziji, automobil u kome su se nalazile cetiri osobe oglusio se na znak policije da se zaustavi. Umjesto toga, velikom brzinom usmjerio se na jednog od policajaca ali je ovaj uspio da se izmakne. Iz vozila je pucano na patrolu koja je uzvratila. Pola sata kasnije u tetovsku bolnicu je doneseno tijelo poginulog Medina Adilija i ranjeni Mensur Ramadani koji je priznao da je bio u grupi koja je ucestvovala u sukobu s policijom. Stampa na albanskom zamjerila je policiji sto se odlucila na otvaranje vatre umjesto da se da u potjeru za inkriminisanim vozilom.

U javnosti se odmah mogao procitati strah da bi se nasilje u Tetovu, nalik na ono proslogodisnje, moglo obnoviti. Helsinski komitet Makedonije upozorio je da bi se incidentima poput najnovijih moglo zapasti u svojevrsni krug krvne osvete na etnickoj osnovi. Trenutak je vise nego povoljan: jedna vlast je nakon proslomjesecnih izbora na odlasku, nova se nije konstituisala. Nikakvo iznenadjenje sto je stvar u svoje ruke uzela ulica.

U srijedu je odrzan toboze mirni protest dvadesetak hiljada skopskih srednjoskolaca.Tokom protesta jedan stariji covjek je teze povrijedjen, cetvoro ljudi je dobilo lakse povrede a petorica srednjoskolaca su na kratko privedena u policiju. Pojedine grupe srednjoskolaca su pravile istinski lov na osobe koje su im licile na Albance a pretuceni sredovjecni muskarac koji je teze povrijedjen bio je zapravo Makedonac-musliman. Odlucnom intervencijom policije sprijecena je namjera huligana da demoliraju imovinu u vlasnistvu Albanaca. Takodje, sprijecen je napad na ljude koji su cekali u redovima (po svoj prilici opet Albance) pred pojedinim zapadnim ambasadama. I opet, dosta kritike u javnosti upuceno je na racun politickih partija koje su, u nemogucnosti da se same nose s krizom u zemlji, u nasilje uvukle srednjoskolce.

Predsjednik srednjoskolskog udruzenja koje je organizovalo protest Aleksandar Nikolovski je priznao da su dogadjaji izmakli kontroli. Medjutim,njegov stav da se mladi protive navodnoj albanizaciji obrazovanja (sto ce, biva, samo biti potvrdjeno imenovanjem resornog ministra Albanca iz redova Demokratske unije za integraciju Ali Ahmetija) shvacen je kao upucivanje jasne politicke poruke, no i kao svojevrsno opravdanje nasilja.

Narednog dana, u cetvrtak dakle, na redu da sprovode svoju pravdu bili su mladi Albanci. Tokom dana na skopskim ulicama povrijedjeno je nekoliko osoba. Policija je prvo potvrdila samo jedan slucaj kada je 21-godisnji student Makedonac pretucen pred zgradom skopskog univerziteta na Bit -pazaru od strane grupe mladih Albanaca. Tek 24 kasnije saznalo se da je u noge u skopskom naselju Cair ranjen jedan srednjoskolac makedonske nacionalnosti. Medjutim, mediji izvjestavaju da su maloljetnici Albanci napali bar jos tri osobe. U tri gradska autobusa dogodile su se masovne tuce ciji su vinovnici opet bili mladi. U Gradskom saobracajnom preduzecu imali su saznanja da su grupe mladih Albanaca planirale upade po autobusima te je stoga jedna prigradska linija privremeno bila ukinuta a na nekim se saobracaj obavlja samo do 18 sati.

Istraga povodom nereda u srijedu ne daje rezultat. Gradonacelnik Skoplja Risto Penov pozvao je javnog tuzioca da podnese krivicnu prijavu protiv organizatora protesta, kocopernog Aleksandra Nikolovskog. U protivnom prijavu ce podnijeti sam. Huliganske ispade Penov je nazvao sramotom za glavni grad. Smatra da dogadjaji imaju ozbiljnu politicku pozadinu. Partija na koju aludira gradonacelnik a i novinari najvise upiru prst - do sada vladajuci VMRO-DPMNE, kaze da organizator protesta u srijedu Aleksandar Nikolovski nije njihov clan. Ipak, njegov prepotentni nastup novinare je podsjetio na neke slicne drcne prethodnike koji su, lansirani na slicnim srednjoskolskim i studentskim masovkama, sagradili zavidnu karijeru upravo u piramidi VMRO-DPMNE.

Predsjednik Republike Boris Trajkovski apelovao je na srednjoskolce da ne dozvole da budu politicki zloupotrijebljeni. "Nasilje se ne pobjedjuje nasiljem" porucio je Trajkovski. Dvije tetovske zrtve tokom vikenda kao i nasilje u Skoplju navelo je i predstavnike medjunarodne zajednice da upozore da je situacija u zemlji stabilna ali da je mir krhak te da bi svaka iskra mogla obnoviti nasilje kakvo se desavalo tokom proslogodisnje krize. U petak su na razgovor u misiju OEBS bili pozvani predstavnici srednjoskolskih udruzenja da bi se medjunarodni predstavnici upoznali sa situacijom iz prve ruke.

Konacno, oglasio se ministar obrazovanja u ostavci Nenad Novkovski: stao je u zastitu protesta i organizatora Nikolovskog. Stavise, najavio je da ce tuziti predsjednika Trajkovskog, skopskog gradonacelnika Penova kao i nezavisnog poslanika Trifuna Kostovskog ciji "javni nastupi predstavljaju monstruozan cin" te je u to ime pozvao drzavnog tuzioca da zastiti Nikolovskog i njegovu porodicu od "psihickog nasilja" recene trojice.

Na pragu vikenda cinilo se da je zavrsen jos jedan cin srednjoskolske oktobarske drame. Prvi, onaj prije dvadesetak dana protekao je nesto mirnije,upravo odigrani inspiratorima je pokazao da se sa srednjoskolcima joskako moze racunati u proizvodjenju straha. Gdje je kraj?

ZELJKO BAJIC