MPC neće pod mantiju SPC

AIM Skopje, 12. 10. 2002.

Makedonski i srpski popovi ponovo se nalaze na “ratnoj nozi”. Odnosi između Makedonske pravoslavne crkve (MPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC) naglo su zahladnili nakon usvajanja takozvane Niške deklaracije, koju su podržala trojica makedonskih arhiereja, a kojom je makedonska crkva trebala da promeni svoje ime i vrati se na status autonomije u okviru Srpske pravoslavne crkve. Nakon žestokih reakcija u domaćoj javnosti, trojica makedonskih arhiereja su se “pokajala”. Jedino je nesrećni pop Jovan, bivši mitropolit povardarske eparhije, ”legao na brašno” prihvatajući kanonsko jedinstvo sa “bratskom” Srpskom pravoslavnom crkvom. Na to su reagovale crkvene vlasti u Skoplju i bukvalno proterale vladiku Jovana iz njegove dojučerašnje eparhije u Velesu. Istovremeno, s pravom ili ne – to će pokazati istorija - Zoranu Vraniškovskom, kome je svetovno ime Jovan, zalepljena je etiketa raskolnik iako mu nije bio oduzet čin vladike i mada nije rasčinjen, iako su svi to očekivali.

Bura koja se podigla oko nesrećnog popa Jovana pretvorila se u pravi orkan kada su popovi sa severa, iz sedišta Srpske pravoslavne crkve odlučili da “nagrade”, u Makedoniji prokuženog, vladiku Jovana. Sveti sabor Srpske pravoslavne crkve dolio je ulje na vatru proglašavajući Jovana za egzarha srpskog patrijarha Pavla u Makedoniji. Zatečeni odlukom srpskih crkvenih velikodostojnika, makedonskim popovima je trebalo nekoliko dana da dođu sebi od šoka. Kada su se malo pribrali, Sveti sinod Makedonska pravoslavne crkve jednogalsno je odbacio odluku Beograda kojom je Jovan proglašen za srpskog egzarha u Makedoniji, odlučio da prekine pregovore sa Srpskom pravoslavnom crkvom, ukoliko se iz patrijaršije u Beogradu ne povuku sve dosadašnje odluke o postavljenju administratora u Makedoniji i odlučio da Zoranu Vraniškovskom, iliti raskolniku Jovanu sudi i crkveni i državni sud zbog finansijskih malverzacija koje je počinio ovaj prognani mitropolit veleško-povardarske eparhije.

Rešenjem sinoda u Skoplju ukazuje se da je MPC organizovana kao samostalna pomesna pravoslavna crkva prema svom Ustavu, kojim se rukovodi, jer se odlukom sabora SPC iz 1959.godine precizira da su u Makedoniji “eparhije izdvojene u posebnu crkvu i rukovode se prema sopstvenom Ustavu”. Zato sinod MPC, “kao uslov za nastavak zvaničnih razgovora komisija MPC i SPC zahteva povlačenje svih odluka SPC kojim su postavljani administratori i rukovodioci eparhija u MPC”. U protivnom, upozorava se, ”prekidaju se razgovori sa SPC”, a sve pomesne pravoslavne crkve će biti informisane “o grubom mešanju SPC u delovanje i život MPC, kao i o očiglednom scenariju sa ciljem da se razbije sve što je makedonsko – i crkva i nacija i država”.

Da bi odluka sinoda u Skoplju dobila “na težini”, javnosti se obratio i kontroverzni vladika Kiril. On je, povišenim glasom, svim sestrinskim pravoslavnim crkvama, kojima je, veli, na srcu sveto pravoslavlje, poručio: “Oči imaju da gledaju, uši imaju da slušaju, i da priznaju da je na ovim prostorima postojala i da postoji makedonska nacija, makedonska suverena država, makedonska pravoslavna crkva, i da će postojati – sve dok vek vekuje i svet svetuje”.

Duboki glas stasitog vladike Kirila i sinoda MPC čuli su popovi u Srbiji, a da li su njihove poruke razumeli, to je već drugo pitanje. U svakom slučaju, bez mnogo talasanja, u Skoplje je pre nekoliko dana stigao vranjski vladika Pahomije. On je sa sobom doneo pismo nepoznate sadržine koje je trebao da uruči predstavnicima Makedonske pravoslavne crkve. Pahomija su primili dvojica makedonskih vladika Agatangel i Petar, ali su odbili da od njega prime pismo, veleći mu da ga pošalje poštom. Makedonski crkveni velikodostojnici vranjskom vladici još jednom su stavili do znanja da MPC nema nameru da se odrekne svoga imena i autokefalnosti crkve, a što se tiče nesrećnog popa Jovana, Pahomiju je rečeno da on više nikada neće biti u Makedonskoj pravoslavnoj crkvi.

Na pokušaj srpskih popova da pod svoju mantiju stave Makedonsku pravoslavnu crkvu reagovali su i profesori Filološkog fakulteta u Skoplju. Oni su svom severnom susedu poručili da Makedonci ne prihvataju duhovni hegemonizam SPC, a odnose između dve sukobljene Crkve, sa istorijskog aspekta, pokušali su da razjasne i pojedini skopski mediji. Oni su podsetili da je odlukom iz 1959.godine, SPC Makedonskoj pravoslavnoj crkvi dala samostalnost i da su eparhije u Makedoniji bile izuzete iz srpskog ustava. To znači da Sabor SPC nije mogao da imenuje svog egzarha u Makedoniji jer se zapravo radi o samostalnoj Makedonskoj pravoslavnoj crkvi.

Eksperti kanonskog prava vele da titula egzarh, koju je od Srba dobio vladika Jovan, može da se tumači jedino kao izaslanik srpskog patrijarha Pavla sa ciljem da organizuje crkovnu administraciju u Makedoniji. Prema crkvenoj terminologiji, egzarhija u ni jednom slučaju ne može da predstavlja sopstvenu crkvu, već samo filijalu određene patrijaršije. Ovim se isključje bilo kakva mogućnost da je titula egzarh u pravoslavlju veća od titule arhiepiskop, koju nosi poglavar Makedonske pravoslavne crkve.

Sa istorijskog aspekta, administrativna podela crkve prati primer administrativne podele rimske države, da bi kasnije, u srednjem veku, odnosno u vreme stvaranja nacionalnih država, počele da se stvaraju prve nacionalne crkve. Ova čvrsta povezanost pravoslavnih crkvi i države do danas nije prevaziđena. Tu bi, vele upućeni, trebalo i tražiti odgovor na pitanje gde je mesto Makedonskoj pravoslavnoj crkvi u odnosima sa sestrinskim. Zato u Sinodu MPC kažu da je situacija savršeno jasna i da ne treba preduzimati korake kojima bi se izazivale reakcije ostalih pravoslavnih crkvi. A, što se nesrećnog popa Jovana tiče, on se odrekao MPC, titule arhierej, svoje eparhije, mogućnosti da obavlja bogoslužbu. Dakle, Jovan, sopstvenom voljom, više nije vladika MPC, iako nije rsčinjen, već Srpske pravoslavne crkve, što znači da je sam sebe rasčinio.

DUŠAN JOKSIĆ