Sta viri ispod mantije vladike Jovana

Raskol u Makedonskoj pravoslavnoj crkvi

AIM Skopje, 02.07.2002.

Posle celih pet vekova, znacajni kulturno-istorijski spomenik, katedralna crkva "Sveta Sofija" u Ohridu, od 23.juna ove godine ponovo je postala duhovni hram i aktivna crkva svih hriscana u Makedoniji. Nazalost, cin njenog osvecivanja, na kome nisu prisustvovali svi arhiereji, jos jednom je pokazao da u Makedonskoj pravoslavnoj crkvi (MPC) postoji ozbiljan raskol.

Nesloge medju makedonskim popovima je i ranije bilo, ali kada se u duhovni zivot umesala politika, a bogami i biznis, savovi MPC su sve jace poceli da pucaju.

To je posebno bilo vidljivo na svecanoj bogoslozbi i liturgiji u Ohridu, gde, i pored crkvenih kanonskih zakona, nije prisustvovao mitropolit vardarsko - veleski, vladika Jovan, koji je samo nekoliko dana pre toga, na konferenciji za novinare u Skoplju objavio da on i njegova eparhija stupaju u kanonsko i liturgijsko jedinstvo sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC) - i time na sebe navukao nevidjen gnev popova, vernika, javnosti, ali i politickih partija.

Vladika Jovan je pokusao da objasni da pristupanje vardarsko-veleske eparhije u kanonsko i liturgijsko jedinstvo sa Srpskom pravoslavnom crkvom ne znaci da se ona odcepila od Makedonske pravoslavne crkve.

"Prihvatili smo poziv za jedinstvo sa Srpskom pravoslavnom crkvom zato sto nam taj cin ostavlja siroki prostor za opstenje sa drugim pravoslavnim crkvama. Tim cinom Srpska pravoslavna crkva nas de fakto priznaje kao Pravoslavnu crkvu Makedonije, a ne de jure", rekao je vladika Jovan i nagovestio da ce njegovu eparhiju uskoro priznati Srpska, Bugarska, Grcka i Ruska crkva, sto se kasnije, bar delimicno, zaista i desilo.

Samoinicijativna odluka vladike Jovana da svoju eparhiju pripoji Srpskoj pravoslavnoj crkvi je, zapravo, odgovor na poziv srpskog patrijarha Pavla upucen pravoslavnim vernicima i crkvenim velikodostojnicima u Makedoniji da pojedinacnim odlukama prihvate "Niski sporazum" za povratak u kanonsko jedinstvo sa Srpskom pravoslavnom crkvom.

Nekoliko meseci pre objavljivanja nesrecnog "niskog sporazuma", poglavar albanske pravoslavne crkve pokusao je, u posrednickoj misiji, da pomiri makedonske i srpske popove, ali u tome nije uspeo. Krajem aprila ove godine, carigradski partijarh, Vartolomej Drugi, preko posrednika, albanskog arhiepiskopa, gospodina Anastasija, poglavaru Makedonske pravoslavne crkve, gospodinu Stefanu porucio je da se o priznavanju samostalnosti Makedonske pravoslavne crkve sami treba da dogovre vladike iz Skoplja i Beograda. Time je u vodu pala i poslednja nada da ce MPC svoju medjunarodnu autokefalnost ( samostalnost ) moci da obezbedi zaobilazeci Srpsku pravoslavnu crkvu.

Poglavar albanske parvoslavne crkve, arhiepiskop Anastasij, duze vreme se nalazio u posrednickoj misiji izmedju makedonske i srpske pravoslavne crkve, ciji su pregovori svojevremeno zapeli oko pitanja da li je za priznavanje autokefalnosti MPC nadlezna Carigradska patrijarsija - majka svih pravoslavnih crkvi, ili Srpska pravoslavna crkva. Makedonski popovi su zato insistirali da Vaseljenski patrijarh Vartolomej Drugi presudi u njihovu korist, a sa druge strane, srpski popovi su tvrdili da se konacna odluka nalazi u rukama iskljucivo Srpske pravoslavne crkve.

Osokoljen odgovorom carigradskog patrijarha Vartolomeja Drugog, srpski partijarh Pavle nedavno je u ostro intoniranom pismu poglavaru Makedonske pravoslavne crkve, gospodinu Stefanu, napisao da makedonska "crkva moze da dobije najsiru autonomiju, sa potpunom samostalnoscu unutrasnjeg zivljenja, ali iskljucivo u okviru i pod zakriljem srpske patrijarsije".

Posto je posrednicka misija poglavara albanske pravoslavne crkve zavrsila sa neuspehom, makedonski i srpski popovi su nastavili sa bilateralnim pregovorima.Tako je "rodjen" takozvani "Niski sporazum", koji su 17.maja ove godine, sigurno ne bez znanja Svetog sinoda Makedonske pravoslavne crkve, potpisali vladike Naum, Timotej i Petar. Prema tom dokumentu, MPC je trebala da dobije punu autonomiju u okviru Pecke patrijarsije, ali pod imenom Autonomna ohridska arhiepiskopija. Obrazlozuci razloge zasto je stavio svoj potpis na niski dokument, vladika Timotej je otvoreno rekao da je za dobijanje autokefalnosti ( nezavisnosti ) potreban konsenzus svih pravoslavnih crkava, sto se u makedonskom slucaju, ne moze obezbediti. Istovremeno, on je priznao da je autokefalni status Makedonska pravoslavna crkva 1967.godine proglasila na "pucisticki nacin", sto ni jedna pravoslavna crkva, pa ni Srpska ne priznaje.

Potpisi trojice vladika, pogotovo reci Timoteja, pokrenuli su lavinu kritika, a ocita nesloga u vrhu MPC pretvorila se u prvorazredno nacionalno pitanje, tako da je pod pritiskom javnosti i svestenstva, najvise crkveno telo - Sveti sinod Makedonska pravoslavne crkve ubrzo doneo odluku o odbijanju tog dokumenta. Na to je usledio odgovor Srpske pravoslavne crkve, koja je, potom, svakom od osam makedonskih vladika pojedinacno poslala poziv da prihvati kanonsko jedinstvo sa SPC.

To je jedini ucinio mitropolit Jovan, veleci da je rec o mudroj odluci, koja ne znaci izdvajanje njegove eparhije iz Makedonske pravoslavne crkve, vec njeno uvodjenje u kanonski ekumen pravoslavnog sveta.

Odluka vladike Jovana, kojom je prakticno odcepio velesko-povardarsku eparhiju od Makedonske pravoslavne crkve i samostalno je uveo u jedinstvo sa Srpskom pravoslavnom crkvom, a preko nje i sa drugim pravoslavnim crkvama u svetu, naisla je na zestoke kritike u javnosti i medu vernicima. Oni tvrde da je vladika Jovan ovim cinom postavio tempiranu bombu pod temelje Makedonske pravoslavne crkve. "Fitilj je vec postavljen, a ostaje jos samo da se pritisne dugme", u besu kazu vernici i sa strahom postavljaju pitanje da li ce posvadjane i podeljene vladike uspeti da deaktiviraju eksplozivnu napravu na vreme ili ce strahovita eksplozija razneti i crkvu i drzavu.

Pored gnevnog naroda i vernika, koji su zahtevali da se "Juda makedonski" rascini i protera iz Makedonije, s pravom ili ne, u kampanju protiv vladike Jovana, kome su odjednom poceli da vade sav "prljavi ves", nazivajuci ga covekom koji "ne priznaje ni MPC, niti makedonsku drzavu, da je grkofil i vladika nemirnog duha i lake ruke", ukljucile su se i politicke partije i ugledni naucni radnici. Oni smatraju da je potezom vladike Jovana narusen osnovni princip pravoslavlja - jedan narod, jedna crkva, za razliku od Rimokatolicke crkve, gde bez obzira na nacionalnu pripadnost vernika, oni pripadaju jednoj istoj Crkvi.

Na zahtev vernika da mu se skine mantija i da se protera iz Makedonije, vladika Jovan je odgovorio da to "pokazuje koliko je totalitaristicki i komunisticki um ostao u glavama mnogih ljudi i struktura u Makedoniji". U odbranu vladike Jovana ukljucio se i vranjski vladika Srpske pravoslavne crkve, Pahomije. On tvrdi da velesko-povardarska eparhija nije odcepljena od makedonske crkve, vec ce, za razliku od ostalih mitropolija u Makedoniji, ona imati kanonsko jedinstvo, odnosno liturgijsko opstenje sa svim pravoslavnim crkvama u svetu, sto ostale makedonske eparhije za sada nemaju. Podrsku "raskolniku" Jovanu pismeno su uputili i ruski patrijarh Aleksej Drugi i srpski patrijarh Pavle.

Uprkos tome, vladika Jovan je za Makedonce ostao izdajica sopstvenog naroda, kome treba da se sudi i presudi. Posle dugog i neobjasnjivog cutanja,konacno se, ovih dana, oglasilo najvise telo MPC, Sveti arhierejski sinod, pozivajuci vladiku Jovana da se vrati u okrilje Makedonske pravoslavne crkve. MPC najmanje zeli da rascini vladiku Jovana, ali ako se oceni da ce njegove delovanje biti stetno za MPC i ako se on do kraja ove sedmice ne pokaje, ne postoji drugi nacin osim da mu se oduzmu svestenicki cinovi, o cemu treba da odluci Crkveni sud, vele u MPC.

Ipak, uprkos glasnim zahtevima da se vladika Jovan najstroze kazni, profesori Bogoslovskog fakulteta u Skoplju strahuju da se time raskol u MPC jos vise moze produbiti, kao sto je to, recimo, bio slucaj u Bugarskoj, gde su postojale dve crkve i dva poglavara. Naime, ako ga Sveti sinod rascini, vladika Jovan ce se, najverovatnije, samoproglasiti za arhiepiskopa Ohridskog i Makedonskog i zatraziti oficijalno priznavanje autonomije Ohridske eparhije. U tom slucaju, Jovan ce hirotonisati dvojicu dosadasnjih arhimandrita u episkope i tako, sa trojicom novih vladika, ispuniti uslove da ima samostalnu crkvu.

Zato, smatraju visoki crkveni velikodostojnici, problem treba da se resi unutar same Makedonske pravoslavne crkve. U suprotnom, ponasanje ostalih pravoslavnih crkvi ce, vele, biti u skladu sa njihovim politickim interesima. Sa jedne strane, vladiku Jovana podrzava grcki blok crkava, koje za to imaju i politicku podrsku svoje zemlje, a sa druge strane, Ruska pravoslavna crkva, koja ima iste probleme sa Ukrajinskom pravoslavnom crkvom, podrzava stav Srpske pravoslavne crkve. To ce, kaze arhierejski zamenik poglavara MPC za Skoplje, otac Dragi Kostadinovski, znaciti da, ako se vladika Jovan ne vrati u MPC, on ce imati podrsku drugih pravoslavnih crkvi. Sa druge strane, za Makedonsku pravoslavnu crkvu to ce znaciti izolaciju MPC i vrsenje politickog pritiska.

Drugim recima, Makedonska pravoslavna crkva sada se nalazi izmedju cekica i nakovnja. Sta ce odabrati, verovatno ce biti poznato krajem ove sedmice.

DUSAN JOKSIC