Porez na papiru, računica već u kasi

Od samoupravljača do poreskog obveznika AIM, Sarajevo, 14. 02. 2002. Plaćeni oglas kantonalnog ministarstva finansija koji se prvih januarskih dana ove godine pojavio u dnevnim listovima, kod većine Sarajlija prošao je nezapaženo. Njegova suština svodila se na obavezu, prvu takve vrste, svih građana koji imaju stanove, kuće, automobile i sličnu imovinu, da je do kraja januara prijave poreskoj upravi kako bi im se mogao obračunati porez.

Kako je pisalo sitnim slovima pri kraju oglasa, porez bi iznosio jednu marku po kvadratnom metru strana godišnje, a za automobile od 50 do 100 maraka godišnje. Znači, za prosječan dvosoban stan od 60 kvadrata trebalo bi godišnje izdvojiti isto toliko maraka. Neprijavljivanje ove imovine do kraja januara povlačilo je za sobom kaznu od 200 do 2.000 maraka.

Ono što su preko novina poreznici saopštili građanima, bila je suština zakona koji je Skupština Kantona Sarajevo usvojila poslejdnjih dana prošle godine, a što je i u medijima prošlo nezapaženo. Da li zbog toga što nemaju para da kupuju novine, ili nečeg drugog, tek odziv građana, novopečenih poreskih obveznika bio je nikakav. Po računici vlasti, vlasnika stanova, kuća i automobila na području Kantona Sarajevo ima između 250 i 300 hiljada, i oni su trebali budžetu po ovom osnovu donijeti barem sedam miliona maraka godišnje. Pozivu porezne uprave da prijeve svoju imovinu odazvalo se manje od 10.000 građana, pa je Vlada velikodušno najavila produženje roka za prijavu imovine.

U međuvremenu "probudili" su se i mediji, a reakcije građana bile su da taj porez nemaju od čega plaćati. Osim toga, građani su nepravednim smatrali da isti iznos poreza plaćaju i četvoročlana porodica i samci koji žive u stanovima iste kvadrature. Kod poreza na automobile, građanima se nije svidjela uravnilovka, po kojoj je isti porez za nove automobile i krntije stare više od desetak godina.

Da bi konfuzija u glavama građana bila potpuna, pobrinule su se sarajevske opštine koje su svaka za sebe, požurile da donesu svoje odluke o visini poreza na kuće i stanove, koje su, bile u koliziji sa prethodno donesenim odlukama na nivou kantona. Jednostavno, po opštinskom tumačenju Ustava, prihod od ovih poreza pripada njima dok su u Kantonu smatrali da taj novac treba da završi u kantonalnom budžetu. Tek, porez na stanove i kuće od građana su tražili i opštine i Kanton, svaki prijeteći kaznama za neplaćanje. Na koncu, u igru su se uključili i ombudsmeni FBiH, svojom preporukom vlastima u Kantonu Sarajevo da preispitaju odluku o uvođenju poreza na stanove, kuće i auta, te da imaju u vidu realnu socijalnu situaciju građana.

Na koncu, ignorantski odnos ogromne većine građana Sarajeva prema obavezi prijavljivanja imovine poreskoj upravi, kombinovan sa javnim nezadovoljstvom i preporukama ombudsmena, rezultirao je prijedlogom izmjena ovog zakona, čija je suština da će se porez plaćati samo na nekretnine koje se izdaju, a na automobile starosti do sedam godina. Vidno nezadovoljni, kantonalni ministri su tek nevoljko prokomentarisali da će time budžet ostati bez nekoliko miliona maraka na koje se računalo.

Građani sada mogu biti mirni što se tiče oporezivanja njihovih domova, barem narednih 12 mjeseci. Iako vlast nije odustala od namjere da kad-tad oporezuje sve nekretnine i time barem djelimično popuni budžetske rupe, sigurno je da u narednih nekoliko mjeseci to neće ponovo pokušavati. Opšti izbori u BiH su 5. oktobra i političari odlično znaju da bi uvođenje bilo kakvih novih poreza bio najkraći i najbrži put za prelazak u opoziciju. A to je ono što političari na vlasti nikako ne žele. Zato izostanak najavljenih poreza građani više mogu da zahvale približavanju izbora nego svojoj jasno artikulisanoj volji.

Uostalom, ovaj "namet" su izglasali upravo oni koji su na proteklim izborima dobili mandat da odlučuju u ime naroda, poslanici u kantonalnom parlamentu. Ni mediji se nisu proslavili jer je trebalo gotovo mjesec dana od usvajanja zakona pa da shvate šta u njemu u stvari piše, koga će to od njihovih čitalaca, slušalaca, gledalaca, da pogodi i kako.Iako su kućni budžeti Sarajlija ovog puta ostali pošteđeni novih izdataka, ogromna većina građana još nije svjesna jednostavne činjenice da oni i sada svojim parama direktno i indirektno pune budžete. Carine, porezi, doprinosi, sve je to uračunato u cijenu proizvoda i usluga koju građani svakodnevno plaćaju. I dok svi žive u blaženom neznanju uvjereni da se budžeti pune "odnekuda", ne uzbuđuju se pretjerano činjenicom da su proteklih godina te pare trošene u skladu sa željama i interesima tadašnjih vlastodržaca. Tako su budžetskim novcem kupovani ženski grudnjaci i slična garderoba, pri čemu su "krajnje korisnice" ostajale anonimne, dotirani privatni sportski klubovi, plaćani američki advokati zarad zaštite "lika i djela" sinova domaćnih moćnika. Javnost se, doduše, zgražavala kada su ove stvari objelodanjivane u medijima, ali je vrlo malo građana barem u sebi reklo: "Pa, oni su spiskali moje pare". Uglavnom, smatralo se da su opet proćerdane "državne pare".

Odavno najavljene poreske reforme neće se moći odlagati unedogled. Njihova suština ogleda se u tome da se naslijeđeni socojalistički model, u kome su teret poreza i drugih davanja nosila firme a građani bili oslobođeni, iz temelja promijeni, po principu, više poreskih obveznika - manji porezi. Znači, uspostavljanje "neposrednih veza" između budžeta i građana. Ponovno vraćanje privatnog vlasništva na velika vrata, kroz proces privatizacije, makar bila riječ samo o stanu, u igru vraća i porez. Optimisti bi to gledali sa svijetlije strane, "ako plaćaš porez, onda znači da barem imaš nešto, a odsustvo bilo kakve poreske obaveze definitivno potvrđuje da si apsolutna sirotinja".

Konačna transformacija samoupravljača u poreske obveznike označiće i izlazak iz tranzicijske magle. Trebalo bi, naime, doći i do one ključne promjene u svijesti građana i njihovom odnosu prema vlasti, od koje će se tražiti polaganje računa za raspolaganje novcem koji su oni dali državi kroz poreze i druge dažbine, te da je državni aparat zaista servis građana, jer oni ih plaćaju, i od njih se očekuje da se prema "poslodavcu" odnose kao i svaki drugi radnik prema svome gazdi. Trenutno, građani BiH su na pola puta, više nisu samoupravljači ali još nisu postali poreski obveznici, mada poreze već plaćaju.

Dražen Simić (AIM, Sarajevo)